طاهریان

ویکی پدیا

اطلس تاریخی ایران

تارنماهای وابسته:

کتاب‌های وابسته:

اخبار وابسته:

_{خشونت سیاسی}
_{ناصر فکوهی}

دسترسی

Block Title

_{طاهریان}

بیشتر

اعراب نیز پس از رحلت حضرت محمد(ص) در سال ۶۳۲ میلادی به دلیل قدرت فزاینده‌ای که به دست آوردند به سرعت از سنت‌های اصیل ساده‌زیستی قبیله‌ای جدا شدند و دوران کوتاه خلافت حضرت علی (ع) (۶۵۶ تا ۶۶۱ میلادی) نیز به دلیل شهادت وی در ۶۶۱ میلادی نتوانست از این گرایش جلوگیری کند. در نتیجه از زمان به قدرت رسیدن خاندان اموی (۶۶۱ تا ۷۵۰ میلادی)، گرایش به تمرکز دولتی و ایجاد ساختارهای حکومتی نظیر دربار رم و ایران در اعراب بالا گرفت و تمایل به اعمال قدرت برای منافع شخصی و در نتیجه استفاده از خشونت علیه مخالفان و سرکوب شدید آن‌ها به رکن اصلی دستگاه خلافت تبدیل شد. سیاست‌های سودجویانه اعراب به حدی بود که حتی از اسلام آوردن گسترده مردم، به دلیل کاهش مالیات جزیه (که پیروان سایر مذاهب دارای کتاب آسمانی مجبور به پرداختش بودند) و در نتیجه کاهش درآمد خزانه خلافت ناراضی بودند و از مرحله‌ای به بعد اقداماتی برای جلوگیری از این حرکت انجام دادند.

کمتر

گزیده‌ی کتاب:

تاریخ کمبریج / جلد پنجم / از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان /جی آ بویل / حسن انوشه

پایه‌گذاران سرنوشت دودمان طاهری نوعاً از ایرانیانی بودند که در ابتدا از ابومسلم، داعی ضد اموی و سپس از رژیم عباسیان که در سال 132 ق/ 749 م از آن دگرگونی بزرگ اجتماعی سر برآورد پشتیبانی می‌کردند. از جلوس خلیفه‌السفاح بر مسند خلافت در همان سال تا مرگ مأمون که بالغ بر هشتاد سال می‌شود، لشکریان خراسانی ستون فقرات سپاه عباسی و پشتیبانان اصلی خلافت را تشکیل می‌دادند، و به حق شایسته نام ابناءِ‌الدوله بودند که به آنها اعطا شده بود. خدمات آنها در پیروزی مأمون که بر منابع انسانی و مادی ایران فرمان می‌راند، بر برادرش امین که بیشتر اعراب عراق از وی حمایت می‌کردند، بسیار مؤثر بوده است. تنها با جلوس معتصم در سال 218 ق/ 833 م عنصر ایرانی در برابر دسته‌های نو رسیده که در میان آنها ترکان آسیای میانه و دشت‌های جنوب روسیه غلبه داشتند، در درجه دوم قرار گرفتند.

در سال 195 ق/11-810 م طاهر به فرماندهی سپاهی گماشته شده بود که مأمون برای رویارویی با نیروهای امین در همدان به ری فرستاده بود. در نبردی که میان سپاه دو طرف درگرفت علی‌بن ماهان شکسته و کشته شد؛ و از دلایلی که در باب لقب ذوالیمینین (آنکه دو دست راست دارد، یا مردی که هردو دستش یکسان از وی فرمان ببرند) طاهر آورده‌اند، آن است که وی در این نبرد مردی از سپاه خصم را با ضربت دست چپ دو نیم کرد.

طاهر در سال 205 ق/ 821 م والی تمام سرزمین‌های خلافت که در مشرق عراق واقع بودند گردید. گویند وی هشیارانه برای آنکه خود را از دربار خلافت دور نگه دارد، خواهان آن بود که خلیفه این سرزمین‌ها را بدو واگذارد؛ زیرا بر جان خود از خلیفه بیمناک بود. طاهر با رسیدن به مشرق نام خلیفه را از خطبه بینداخت و همچنین در برخی سکه‌هایی که در سال 206 ق/2-821 م ضرب کرد نام خلیفه را نیاورد. این هر دو اقدام طاهر در واقع اعلام استقلال از خلافت بغداد بود. اما در همین هنگام طاهر در مرو درگذشت (207 ق/822 م).

چون طاهر درگذشت، پسرش طلحه فرماندهی سپاه خراسان را به دست گرفت اگر چند آن توانایی را نداشت که لشکریان را از تاراج خزانه پدر مانع گردد. مأمون خواه‌ناخواه حکومت وی را بر خراسان تایید کرد.

مأمون ظاهراً به صلاح‌دید احمدبن‌ابی‌خالد یکی از پسران طاهر را در حکومت خراسان ابقا کرد. خواه ادای یاغیگیری طاهر کاملاً جدی تلقی شده باشد یا نه، به هر حال خلیفه و مشاورانش دریافته بودند که خردمندانه‌ترین راه، سپردن ایران به دودمان طاهری که خود ایرانی بودند می‌باشد. بی‌گمان در این ایام قدرت و اعتبار خلیفه با دشواری‌هایی مواجه شده بود.

پیروان بابک بر اران و آذربایجان استیلا یافته و جبال را تهدید می‌کردند. در زمینه معنوی خلیفه می‌کوشید تا با دادن امتیازاتی به شیعیان (نگاه کنید به برگزیدن علی‌الرضا(ع) امام هشتم شیعیان به ولایتعهدی در سال 201 ق/816 م) و ترویج عقاید معتزله در مباحثی نظیر حدوث قرآن، هماهنگی دینی بیشتری پدید آورد. اما این سیاست‌ها نه تنها نیروهای محافظه کار مذهب تسنن را برای دفاع از مذهب خود بیدار کرد، بلکه اختلافات مذهبی نسبتاً آرام یافته را دوباره در قلمرو خلافت شدت بخشید. بنابراین، خلفای عباسی با تن در دادن به ادامه حکومت طاهریان بر خراسان، دودمانی را برگزیدند که کمتر در برابر آنها مقاومت می‌کرد و در ضمن آرامش و ثبات مشرق را نیز حفظ می‌نمود.

طلحه‌بن‌طاهر تا سال 213 ق/828 م که درگذشت بر خراسان فرمان راند.

شخصیت طلحه تا اندازه‌ای در سایه ابهام است؛ اما از عبدالله، پسر دیگر طاهر بسیار سخن می‌رود؛ شاید از آن جهت که عبدالله نام‌آورترین فرد خاندان طاهری، و بی‌گمان کسی است که عمیق‌ترین تأثیر را در تاریخ و فرهنگ زمان خود به جا گذاشته است. عبدالله در نزد مأمون زیاده عزیز و ارجمند بود، و خلیفه «او را چون فرزند خود می‌شمرد و چون فرزند خویش پرورده بود» (تبناه و رباه). بیشتر دوره نخست زندگی عبدالله در مغرب خلافت به فرو خواباندن ناآرامی‌های سرزمین‌های عرب گذشت که حاصل جنگ خانگی میان امین و مأمون بود. وی نیز مانند پدر در رقه کار جنگ با نصرین شبث را رهبری می‌کرد، و سرانجام در سال 210 ق/6-825 م یا سال بعد نصر را به تسلیم واداشت همچنین در سال 210 ق/6-825 م در مصر نیز بود و به فرو نشاندن فتنه دیرپای عبدالله‌بن‌السری می‌پرداخت. این شورش را گروهی از غارتگران مسلمان اندلس که اسکندریه را تصرف کرده بودند، شدت بیشتری بخشیده بودند. عبدالله در سال 214 ق/ 829 م که از جانب مأمون مأمور حمله به بابک شده بود، در دینور اقامت داشت، اما به فرمان خلیفه برای دفع تاخت و تازهای خوارج به خراسان بدان ولایت نقل کرد. (شکست قطعی و دستگیری رهبر خرمیه را افشین حیدر به انجام برد. افشین در سال 222ق/837م پس از سال‌ها نبرد سخت و طولانی در آذربایجان و مغان عاقبت قلعه بذ را که بابک در آنجا پناه جسته بود گشود، سهل‌بن‌سنباد، شاهزاده ارمنی بابک را دستگیر کرد و به افشین سپرد، و وی را در سال 223 ق/828 م در سامرا اعدام کردند). هنگامی که طلحه‌بن‌طاهر ناگهان در سال 215 ق/828 م درگذشت، برادرش علی موقتاً به جای او بر خراسان حکومت می‌کرد، و تا رسیدن عبدالله، والی رسمی به نیشابور در سال 215 ق/ 830 م که آنجا را به پایتختی خود برگزید، وی حکومت خراسان را در دست داشت. عبدالله طی پانزده سال (3-215ق/4-830م) بی‌آنکه رفتاری اهانت‌آمیز نسبت به عباسیان داشته باشد، در مرکز و مشرق ایران رئیس بی‌چون و چرای دودمان خود بود. مأمون به طاهر و عبداله سخت محبت می‌ورزید، اما بنا بر گفته گردیزی معتصم (27- ……

بزرگترین خطری که موقع طاهریان را در ایران تهدید می‌کرد، از سوی ولایات ساحلی دریای خزر بود. سواحل جنوبی دریای خزر ناحیه‌ای بود که آب و هوای نیمه گرمسیری و سرسبز آن به ناسالم بودن برای لشکریان شهرت داشت. و در نتیجه سپاهیان اسلام تا مدت‌های دراز نتوانستند بر آنجا دست یابند. اسلام دیر به این ناحیه رسید و عرف و آداب ایرانیان باستان در آنجا دیرتر پایید. اما هنگامی که جای پایی در آنجا یافت، گروها‌هایی از مردم ناحیه با گزینش اشکال آیین تازه، خصوصاً تشیع زیدی بر تفکیک و تفریق همیشگی خود تأکید ورزیدند. طبرستان در جرگه حوزه قلمرو عبدالله‌بن‌طاهر درآمد، اما در سال 224 ق/839 م اسپهبد مازیاربن‌قارن‌بن ونداد هرمزد، پادشاه ناحیه (که خود تازه آیین اسلام گزیده بود) از دادن خراج به خلافت از طریق پرداخت آن به طاهریان سر باز زد و به پرداخت بی‌واسطه آن به خلفا پای می‌فشرد. مازیار قصد داشت بدین ترتیب از نفوذ طاهریان در طبرستان بکاهد تا بتواند تعرض خود را به مراکز کوهستانی محل که پیش از آن بدان مبادرت ورزیده بود ادامه دهد. مازیار دودمان باوندی همسایه را که رقیب وی بودند برانداخت، و با افشین حیدر نوشت و خواند می‌کرد. در این زمان افشین به عنوان شکننده بابک و همراه معتصم در لشکرکشی به عموریه در سال 223 ق/838 م بر ضد دولت بیزانس، وجهه و اعتبار بسیار داشت. وی بر طاهریان رشک می‌برد و طمع در حکومت پر سود خراسان بسته بود.