بیمارستان گزیده ی کتاب: شناخت اساطیر ایران / جان هینلز / ژاله آموزگار / تقی تفضلی آتشکده‌ها در ایران، همواره معماری ویژه‌ای داشته‌اند. این معماری الگویی برای ساختمان‌های دیگر هم شده است. ساختمان آتشکده بدین‌گونه بوده که یک گنبدخانه در میان داشته و یک راهرو که بر گرد آن می‌گشته است. در پیشگاه این گنبدخانه، پادیاو یا جایگاه شست‌وشو بوده است. در گرداگرد آنها گاه فضاهای دیگری بوده که کاربرد مدرسه، رصدخانه و بیمارستان داشته است. چنین ساختمان‌هایی پس از اسلام هم بر دور مسجدها گرد می‌آمدند. گنبدخانه، یک چهارتاقی است که از چهار سو باز است. گاه در یک سوی آن ایوانی سرپوشیده بوده و گویا گاه ایوان دیگری هم در آن سو داشته است. گزیده ی کتاب: سفرنامه ابن بطوطه / محمد علی موحد در خوارزم بیمارستانی هست که طبیبی شامی به نام صهیونی آن را اداره میکند (صهیون از بلاد شام است). من در همه دنیا مردمی خوشخوی‌تر و رادمردتر و غریب‌نوازتر از اهل خوارزم ندیده‌ام گزیده ی کتاب: سیر تحول معماری ایران / غلامرضا نعیما در دوره آق‌قویونلو، مسجد اوزون حسن و مدرسه نصیریه و بیمارستانی بزرگ و یک سفره‌خانه و یک خانقاه در اطراف این میدان احداث شد. امروزه از مجموعه جامع اوزون حسن، به جز مسجدی کوچک، اثری نمانده است. گزیده ی کتاب: صوره الارض / ابن حوقل / جعفر شعار در دوران بعد از اسلام، عدهای از مردم ثروتمند از روی حسن نیت، و عدهای برای آنکه دارایی آنها از دستبرد خداوندان زور، در امان باشد، املاک و ثروت خود را در راه امور خیریه و ایجاد مدارس، بیمارستانها، مساجد، پلها، رباطها، کاروانسراها، حمام‌ها، آب‌انبارها، و جز اینها وقف می‌کردند. گزیده ی کتاب: سیری در آثار ایران / آرتور پوپ و فیلیس اکرمن / هومان اسعدی / زهرا باستی / نجف دریا بندری و … … رشیدالدین فضل الله یک هزار خانه و مسجدی با دو مناره و یک مدرسه و بیمارستانی ساخت. شهر به سال 713 به پایان رسید و جشنی برپا شد… و این جشن با حضور شیخ صفی الدین اردبیلی و علاءالدوله سمنانی برگزار شد… گزیده ی کتاب: بناهای دوره اسلامی از آغاز تا 1218 شمسی / پاسکال کوست / آتوسا مهرتاش به تشویق سلطان شخصیت‌های تراز اول امپراتوری بلافاصله شروع به ساخت منازل خود کردند و مساجد، قصرها، کاروانسراها و حمام‌های عمومی برپا گردید. در زمانی کوتاه شهر رشد زیادی یافت و رشیدالدین، وزیر معروف اولجایتو و تاریخ‌نویس مغولان، به‌تنهایی محله‌ای با هزار خانه، یک مسجد با دو مناره، یک مدرسه و یک بیمارستان بنا کرد. اولجایتو بهترین هنرمندان و صنعت‌کاران امپراتوری خود را مجبور به استقرار در سلطانیه کرد، و پس از ساخت ارگ در محوطۀ آن نیز مقبره‌ای برای خود ساخت تا… گزیده ی کتاب: تاریخ اجتماعی ایران / مرتضی راوندی / جلد دوم / ص 364 علی شیر نوایی، مانند غازان خان، معتقد به تثبیت دقیق مالیاتها و بهره مالکانه یا بهره فئودالی بود و با رشوه خواری و اخذ عوارض غیرقانونی مخالف بود. به همین جهت علیه او به تحریکاتی دست زدند و از مقام وزارت کنارهگیری کرد.وی در دوران قدرت خود، به فعالیتهای ساختمانی پردامنهای دست زد؛ چندین مدرسه و کتابخانه در هرات بنا نمود، نهری به طول 70 کیلومتر نزدیک طوس و مشهد احداث کرد، رباطها (کاروانسراها) و بیمارستانها و گرمابه‌ها و پلها و آب- انبارهای فراوان در نقاط مختلف ساخت. گزیده ی کتاب: تاریخ مهندسی در ایران / مهدی فرشاد دوره آل‌بویه از نقطه نطر سد سازی و کارهای آبی یکی از دوران‌های درخشان تاریخ فنی ایران به شمار می‌رود. عضدالدوله (983 – 949 م) یکی از پادشاهان این سلسله علاوه بر آن که به کارهای آبادانی و ساختمانی علاقه زیادی داشت خود سد سازی متبحر به شمار می‌آید. از جمله کارهای آبادانی او ساختن مسجدها، قصرها، بیمارستانها و عمیق کردن کانال کشتی رانی بین کارون و دجله و نوسازی پل رودخانه‌ای در اهواز بود. عضدالدوله همچنین آب انبارهای بزرگی برای ذخیره آب ساخت و هم او بود که سیستم بند رامیر و شبکه آبیاری منطقه فارس را ایجاد کرد. گزیده ی کتاب: عصر زرین فرهنگ ایران / ریچارد نلسون فرای مرکز فارسی آموزش در جندیشاپور با آنکه در زمان اسلام دوران شکوفایی خود را پشت سر گذاشته بود، مایۀ شگفتی عربان گشت. این مرکز به ویژه به جهت پزشکی شهرت داشت و حتی فیلسوفان یونانی نو افلاطونی رانده شده در 529 میلادی از آتن چند سالی بدانجا پناهنده شدند. این مدرسه یا دانشگاه، چند سالی پس از اسلام نیز به شکوفایی ادامه داد و ابن بختیشوع پزشک نام‌آور دوران منصور رئیس مدرسۀ پزشکی آن بود تا سال مرگش در 771م/154. در آنجا و جاهای دیگر بسیاری کتب از یونانی و سانسکریت و سریانی به پهلوی در دوران اخیر ساسانی ترجمه شد. جالب توجه است که بعضی آثار سریانی و یونانی را نه از اصل بلکه از پهلوی به عربی ترجمه کردند؛ این گواهی است بر آنکه ایران ناقل دانش کهن به جهان اسلامی بوده است. در پزشکی نام برزویه، بزرگ پزشکان خسرو اول از دوران ساسانی بر جای مانده است و نیز از کارهای مدرسه جندیشاپور که پس از تباهی ادس مرکز پزشکی بزرگی شد و همچنین بعد از 489م. مرکز پزشکی بیزانس گردید اطلاعاتی داریم. سنت پزشکی جندیشاپور در زمان اسلام هم ادامه یافت. زیرا از خاندان بختیشوع که مسیحیان نسطوری بودند اطلاع داریم که از مرکز برخاستند و به چند تن از خلفای عباسی همچون طبیب مخصوص خدمت کردند. در رشتۀ پزشکی ایرانیان نخست چندان برجسته نبودند. زیرا که نخستین پزشکان گرانپایه از بین‌النهرین بودند مانند یوحنابن ماسویه (متوفی در 857/244) و حنین بن اسحاق (متوفی در 877/264) که بسیاری از آثار یونانی مربوط به پزشکی و نیز دیگر رشته‌ها را به عربی ترجمه کرد و ثابت‌بن قرّه (متوفی در 901/289) که از صائبیان حزان بود و دیگران. سازمان بیمارستان‌های اسلامی یا نظام بیمارستانها گویا براساس الگوی ساسانی جندیشاپور برپا شده بود و آن را در بغداد و شیراز و جاهای دیگر تقلید کردند. نخستین ایرانی مسلمانی که جایگزین پزشکان ایرانی مسیحی از بختیشوع و ماسویه شد احمدبن‌الطیب‌السرخسی (متوفی در 900/288) بود. همچنین یک پزشک ایرانی در جندیشاپور بود به نام سابور (شاپور) بن‌سهل (متوی در 869/256) که نخستین متن را در پادزهرهای طبی نوشت به نام اقراباذین که بسیاری از آن تقلید کردند. با گذشت زمان در رشته پزشکی هم ایرانیان برتری یافتند. شاید برجسته‌ترین شخصیت در دوران‌های اخیرتر علی‌بن‌ربن‌طبری باشد که جدیدالاسلام و پسر یک یهودی ایرانی بود. وی در زمان متوکل کتابی در پزشکی پرداخت. دیگر از شخصیت‌های بزرگ محمدبن زکریای رازی (متوفی در 924/312) که از او یاد شد و علی‌بن‌العباس‌المجوسی (متوفی در 994/384) و ابن‌سینا بود. همۀ اینان هم به پزشکی می‌پرداختند و هم در رشته‌های دیگر صاحب نظر بودند و نیز در پزشکی صاحب تألیفات بودند. البته بسیاری دیگر بودند مانند جرجانی و قمری. ولی چهار تن سابق‌الذکر در تاریخ پزشکی بسیار برجسته‌تر بودند. رازی در ری رئیس یک بیمارستان بود و سپس به بغداد رفت تا بیمارستانی را در پایتخت سرپرستی کند. گویند وی بزرگ‌ترین پزشک کلینیکی در اسلام بود و آثار او را به لاتینی ترجمه کرده‌اند. مجوسی از اهواز بود و کار او دارای نظم و سازمان است و او از رازی به سبب بی ترتیبی در کارهایش خرده گرفته است. ابن‌سینا در پزشکی به سبب تألیف پر ارج قانون که اثری عظیم در اروپای قرون وسطی کرد مشهور است. مشاهدات مطبی او برای زمانش بسیار عالی بود و آنها را با دانش دوران گذشته آمیخت و قانون را که دایرةالمعارف پزشکی است و تا مدت‌های مدیدی در میان پزشکان شرق نزدیک و اروپا پایگاهی بلند داشته است نگاشت. جالب توجه است که پس از ابن‌سینا علم پزشکی پیشرفت نکرد و چون پزشکی سخت طرف علاقه مردم است، بعدها کتاب‌های پزشکی را در ایران به فارسی می‌نوشتند نه عربی. تألیفات بعدی چندان چیزی بر مطالب شاهکاری ابن‌سینا نیفزود.