پل الله ‌وردی ‌خان ( سی و سه پل )







از شمال به طرف جنوب
پایه جنوب غربی
از جنوب غربی
یکی از دهانه ها
زیر پل از شمال به طرف جنوب
از جنوب به طرف شمال
گوشواره های طرفین
سقاخانه




آثار مهندسی و مقاصد معماری به‌ندرت در این حجم بحث می‌شود اما پل‌های اصفهان از چند وجه مهم‌اند ازجمله معماران شهری که باید اساساً در موردشان بحث کرد.
شاه‌عباس دوم در سال 1650 دستور به ساخت پل خواجو در پایین رود یا شرق پل الله‌وردیخان داد تا جایگزین پل قدیمی‌تری شود که هیچ اثری از آن نمانده است.
زمانی با راه ورودی که در گوشۀ جنوب شرقی میدان آغاز می‌شد به مرکز شهر جدیدی متصل بود که قسمتی از آن پوشیده از بازار بود. رشته‌طاق‌های آن بلندتر از ارتفاع سر هستند و شاید برای تشویق اسب‌سواران جهت استفاده از پل این‌طور تعبیه شده‌اند.
می‌توان از پل و از میان تورفتگی‌های طاق گاهواره‌ای از منظرۀ رودخانه در دو جهت لذت برد. در دو طرف سازه‌های پنج‌گوشه در میان آبراه ایوان‌های مربع و پنج‌ضلعی یک‌درمیان نفوذ می‌کنند.
برخلاف پل الله‌وردیخان پل خواجو سد نیز هست و از پشت‌بندهای پله‌دار از طرف پایین رود گردشگاه مطلوب تابستانی است که از دالان طاق‌داری به آن راه می‌یابد. از جریان آب پایین خنک می‌شود و یقیناً خلاصی خوشایندی از گرمای ظهر می‌باشد.
پارسایی اسلامی تدارک برخی خدمات عمومی را ترغیب می‌نمود، در اسلام همیشه اینها به تحریک افراد بخشنده برای رستگاری شخصی ساخته می‌شد.
امکان دارد شاه‌عباس دوم به‌خوبی آگاه بوده است که کار ساخت پل و به‌ویژه دالان‌های پایین‌تر آن کاری شبه‌مذهبی بوده که در آن لذت‌های قرآنی بهشت با عمارت‌هایی که زیر آنها رودهایی جریان دارد در زمین تصور شوند.  

 شهر اصفهان و حومۀ جلفا از طریق پلی باشکوه روی زنده‌رود به هم متصل می‌شوند.
این پل گاهی جلفا نامیده می‌شود ولی عموماً به نام سازندۀ آن، سردار و دوست صمیمی و فداکار شاه‌عباس کبیر، پل الله‌وریخان خوانده می‌شود (تصاویر 33 و 34).
این پل که به خیابان چهارباغ ختم می‌شود دویست و نود و پنج متر طول و سیزده متر و هفتاد و پنج عرض دارد، مسیر آن سنگفرش شده و نه متر و بیست از عرض آن مخصوص سواران، کاروان‌ها، ارابه‌ها و حیوانات است. در طرفین پل نیز دالان‌هایی مسقف برای پیادگان سر برافراشته‌اند.
از صفۀ زیر طاق‌های این راهرو با وجود کم بودن ارتفاع جان‌پناه، می‌توان عبور کرد. برای رسیدن به این قسمت از پلکان‌های کوچکی در دو انتهای راهرو استفاده می‌شود.
این پل تماماً از آجر و روی شالوده‌ای از سنگ سخت آهکی بنا شده است، دارای 34 پایه با احتساب دو پشت‌بند و 33 چشمه است و عرض طاق‌های آن 5.57 متر است و فقط 4 طاق کمی باریک‌تر دارد؛ ضخامت پایه‌ها یکسان و برابر 3.49 متر است.
کف‌بند پوشیده از قطعات بزرگ سنگ است و در پایین‌دست رودخانه به عرض 11 متر با دو عقب‌نشینی 90 سانتی‌متری از هر طرف شیبی برای جاری شدن آب به مسیر رودخانه ایجاد می‌کند (تصویر 35).
زمانی که آب زنده‌رود در پایین‌ترین سطح باشد می‌توان از دالان‌های زیر دهانه‌های پل عبور کرد؛ در پهنای هر دهانه مکعب‌هایی سنگی به ضلع 50 سانتی‌متر جای دارند.
این مکعب‌ها شیارهایی دارد که دریچه‌هایی چوبی در آن قرار می‌گیرد به‌منظور بالا آوردن سطح آب تا 50 سانتی‌متر و جاری کردن آن در مسیرهای آبیاری دو طرف رودخانه.
ارتفاع پل از کف بند تا کف معبر 5.16 متر و از معبر تا سطح راهروهای جانبی 4.75 متر است. به این ترتیب ارتفاع کل پل 8.39 می‌شود.
بالای این پل برج‌هایی گرد به قطر 3 متر از سنگ‌های تراش‌خورده با چیدمانی نابرابر ساخته شده است. در طرف جنوب شیب ملایمی با 65 متر طول به سمت راست رودخانه می‌رسد.
حفاظ آن به دو سنگ‌نشانۀ ارتشی با نوشته‌های فارسی می‌رسد (تصویر 36).




تحلیل کالبدی پل ها: قرارگیری شهر اصفهان بر ساحل زاینده‌رود و ضرورت ارتباط با مناطق واقع بر کرانه دیگر رود، از دیرباز سبب ایجاد پل‌هایی بر رودخانه بود شده که قدیمی‌ترین آن هها، پل شارستان، از دوره ساسانیان باقی است ….
شکل کالبدی و ابعاد:… پل‌های احداث شده بر زاینده‌رود را باید در دو گونۀ متفاوت از نظر کارشناسان گنجانید.
گونه اول که پل شارستان و پل مارنان … در آن می‌گنجد، پل‌هایی هستند که صرفا ارتباط دو ساحل رودخانه را میسر می‌گردانند و به تبع آن شکل کالبدی خطی و ساده‌ای متشکل از مسیری سنگی دارند که از دوجانب با دست اندازهای کوتاه محافظت شده‌اند.
در گروه دوم، پل بخشی از فضای شهری‌ست که زندگی شهری در آن جریان دارد.
در سی‌وسه‌پل … اتصال بین دو جریان و دو شکل، کوتاه و موقت در حد وقفه‌ای در یک روند پویاست. ازاین رو غرفه‌هایی با عرض کم در دو جانب پل ساخته می‌شود تا بتوانند خارج از جریان عبوری مسیر اصلی پل، امکان وقفه و درنگی کوتاه برای همراه شدن با جریان آب را فراهم کنند. ازاین رو دیواره‌هایی بلندتر از قد انسان ایجاد می شود … گرچه در برخی اوقت مانند زمان مراسم آب‌پاشان، تماشای جشن از روی پل صورت می‌گرفته است و بدین ترتیب، پل از یک مسیر عبوری، به یک مکان تجمع تبدیل می‌شده‌است.
در پل خواجو اتصال بین دوشکل… گسترده تر و در جهت برقراری گفتگویی طولانی‌تر با جریان آب است. با ایجاد یک هشت‌ضلعی در وسط پل و دو نیمۀ هشتضلعی در دوجانب آن و پله هایی که در یک جانب چل تعبیه می شود … این منظور تامین می‌شود.
در هنگامی که پل خواجو تخته‌بند می‌شود جریان آب از حرکت بازمانده و در دو سوی پل جویی شکل دریاچه به خود می‌گیرد، فضای پویا به فضایی ایستا تبدیل می‌شود. آب جاری به آیینه تبدیل می شود تا دروازه ورود به عالمی دیگر شود. عالمی که کوشک های ابدی در آن جای می‌گیرد. ریزش آب به شکل آبشار از دهانه‌های زیرین پل در فصل تابستان که زمان تفرج و گردش است ارتباطی نزدیک‌تر با جریان رودخانه را در شکلی مفرح پدید می‌‌آورد. جز آن، مانند سه و سه پل، در قسمت فوقانی راهروهایی در جوانب مسیر عبوری وجود دارد که امکان وقفه و درنگ در جریان گذر از پل و ایستادن و لذت بردن از جریان آب را فراهم می سازد.
تزیین دیوار ها با کاشی، ایجاد فضایی مفرح و روح‌انگیز را تقویت می‌کند.






در پژوهش حاضر از روش غيرمخرب رادار نفوذي به زمين (GPR) به منظور شناسايي وضعيت مصالح بکاررفته و ناپيوستگي هاي ساختاري بناي تاريخي سي وسه پل اصفهان استفاده شده است. براي اين منظور ابتدا با استفاده از يک الگوريتم تفاضل محدود دوبعدي بهبود يافته، پاسخ GPR مدل هاي مصنوعي متناظر با ساختارهاي ژئوتکنيکي متداول همانند زمين لايه اي، استوانه افقي و منشور دوبعدي شبيه سازي شد. سپس با استفاده از يک سيستم GPR مجهز به آنتن هاي پوشش دار با فرکانس مرکزي 500 مگاهرتز، تعداد 46 پروفيل GPR شامل 36 پروفيل عرضي در راستاي شرقي- غربي عمود بر امتداد پل، 7 پروفيل طولي در عرشه پل در راستاي شمالي- جنوبي به موازات امتداد پل و 3 پروفيل عرضي از پايه هاي پل برداشت شد. پردازش و تفسير نگاشت هاي راداري نشان مي دهد که در مقاطع طولي و عرضي، اشيا و مصالح مختلف عمدتا شامل تيرآهن و ميلگرد تقويتي، بلوک هاي سنگي، الوارهاي چوبي و نيز ناپيوستگي و نشست، در جاي جاي پل قابل مشاهده است که اسلب هاي بتني تقويت شده با تيرآهن و ميلگرد، عمدتا مربوط به مرمت هاي جديد پل بوده و بخش هاي تقويت شده با بلوک هاي سنگي و الوارهاي چوبي، اکثرا قديمي است که متحمل نشست و شکستگي هاي متعددي گرديده اند.
 

ساختار نظام مند نقش تمثیلی اعداد در ساختار شهری و معماری دوره صفویه کاملا مشهود است. سی و سه پل یا پل الله وردی خان به عنوان یکی از شاهکارهای این عصر با تعداد دهنه سی و سه در خود حتما معنادار است. با شناسایی نمادها در ساختمان سی و سه پل اصفهان و همین طور رابطه معنی دار بین این نمادها و اعداد در متون کهن زرتشتی ارتباط بین این دو در قسمت هایی از این اثر هنری دیده می شود.رشته ای مفقود بین نمادهای متعددی که از ساختار دین زرتشتی در ساخت این پل استفاده شده است و عدد سی و سه و ارتباط آن با دین زرتشت در متون کهن تا زمان صفویه و اندیشه متفکران آن عصر و ساخت این پل توسط استاد معمار استاد حسین بنا اصفهانی وجود دارد. در این جا قصد داریم ارتباط معنا داری استفاد از این نمادها درمقطع تاریخی متفاوت یافته و آن را در این اثر بسط دهیم. با این هدف و با شیوه تحلیل مضمونی با تکیه بر استناد تاریخی و کتابخانه ای همراه با جمع آوری نمونه هایی از نمادهای مشخص در پل و معماری کنونی آن و ساختار ویژه در روابط اعداد در آن و همین طور بررسی فرشته شناسی در اندیشه سهروردی و پیدا کردن رابطه معنی دار بین این نمادها و اعداد در متون کهن زرتشتی به این رابطه معنا بخشیده و به این صورت قدسی بودن رابطه و اعداد در ساخت این پل، که رابطه ای بین غیب و شهادت است را مورد بررسی قرار داده و یکی از رازهای هنر اسلامی را در مکتب اصفهان در این اثر آشکار می سازم.


ین مقاله جستاری بررسی سی و سه پل براساس نظریه گشتالن می باشد. در بیشتر پژوهش هایی که تا به امروز در بررسی سی و سه پل صورت گرفته، به معیارهای تاریخی بسنده شده و پژوهشی در زمینه بررسی سی و سه پل براساس نظریه گشتالت به طور جدی صورت نپذیرفته است. مکتب روان شناسی گشتالت در اوایل سده بیستم در آلمان پدیدار گشت. این دوره مصادف بود با اوج گیری هنر مدرن در اروپا؛ جایی که هنرمندان از آن جمله در آلمان و مدرسه باهاوس، شیفته یافته های تحسین برانگیز پایه گذاران این مکتب – ماکس ورتایمر، کورت کوفکا و ولفگانگ کهلر – در زمینه تجربیات ادراک بصری شده بودند. این امر، بویژه با اشتیاق متقابل روان شناسان گشتالت، موجب تعادل و پیوند هرچه بیشتر روان شناسی و هنر شد و در حوزه هنرهای تجاری، طراحی صنعتی، طراحی گرافیک و … تأثیر پایدار و فراگیری به جا گذاشت. هدف از انجام این پژوهش، نزدیک شدن به پاسخ این پرسش است، نظریه گشتالت چیست و چگونه بررسی میان سی و سه پل و نظریه گشتالت وجود دارد ؟ چه تغییراتی در ساختار این رابطه ایجاد شده و دلایل آن چیست ؟

اوژن فلاندن
پاسکال کوست
پاسکال کوست
پاسکال کوست

مطالب مرتبط