مصلی دایرةالمعارفِ مصاحب، «مصلی»: محل اقامۀ نماز عید و نماز باران.|| محلی که مردم برای اقامۀ نماز عید یا نماز طلب باران در آن گرد آیند. در بعضی شهرهای ایران در چنین مکانی ایوان یا بنای دیگری به نام مصلی هست که جنبۀ هنری و تاریخی دارد. مصلای پایین خیابان در مشهد، ایوان بزرگی با تزیینات کاشی مورخ ۱۰۸۷ق دارد. مصلای طرق؛ مشهد، ایوان طرق. مصلای یزد چهارطاقی بزرگی است در میان صحن دوطبقه که بانی آن امیرمحمد قاضی است (در ۷۲۵ق) و به علت سیل در ۸۶۰ق خرابی دید و در ۹۵۸ق دوباره آباد شد و در ۱۰۳۵ق نیز توسط اسحاق بیگ تعمیر شد. فرهنگِ بزرگِ سخن، «مصلی»: جایی وسیع که مردم برای خواندن نماز جمعه و جماعت به آنجا می‌روند. فرهنگِ معین، «مصلی»: جای نمازگزار♦ محل نماز♦ نمازگاه♦ جایی که مردم در عید فطر و قربان در آن نماز گزارند. لغت‌نامه‌ی دهخدا، «مصلا»: مصلی♦ نمازگاه و جای نماز♦ مطلق جای نماز♦ مسجد♦ سیرگاه، و این معنی مترتب بر معنی قبلی است، چه مصلی‌ها بعدها گردشگاه مردم شده است. لغت‌نامه‌ی دهخدا، «مصلی»: موضع نماز و دعا♦ نمازگاه♦ آنجای که در آن نماز گزارند♦ عیدگاه♦ مسجد جامع. گزیده ی کتاب تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی / محمد یوسف کیانی در بسیاری از شهرهای اسلامی در مواقع خاصی مانند محرم، صفر و رمضان مراسم دعای روضه و سوگواری برگزار میشده است. این مراسم بیشتر در مکان‌هایی معروف به تكیه و حسینیه بر قرار بوده است. به طور کلی تکایا و حسینیه‌ها مکان‌های محصوری بودند که در مسیر گذرگاه‌های اصلی شهرها قرار داشتند. از این مکان‌ها به ویژه در ایام سوگواری – خصوصاً محرم – برای مراسم تعزیه‌خوانی، شبیه‌خوانی، پرده‌خوانی و سینه‌زنی استفاده می‌شد. در این ایام مكان را سیاه‌پوش کرده، آن را با طوق و نخل و علامت و کتل آذین می‌کردند. مصلی اغلب در خارج از شهرها قرار داشت و برای اقامه نماز عید فطر و قربان از آن استفاده می‌شد. این‌گونه بناها دارای طرح و نقشه خاصی نبودند و با توجه به مکان‌های شهری و عمومی در گذرگاه‌ها، میدان‌ها و راسته بازارها ساخته می‌شدند. همچنین این مکان‌ها فاقد تزیینات معماری بودند (مانند امیر چخماق یزد، پهنه و ناسار سمنان و گذر حاجی محله کاشان). گزیده ی کتاب: معماری ایران دوره اسلامی / محمد یوسف کیانی مصلی ها / محمود توسلی مصلی‌های ایران قطعه زمین‌های وسیع و آماده شده‌ای برای نماز عید در بیرون شهر بوده است. در نمونه مصلای یزد که بیرون شهر قلعه‌ای آل‌مظفر قرار داشته و هنوز هم با دخل و تصرف‌هایی پابرجاست، محوطه وسیع ذونقه شکلی با بدنهای از طاقنماها محصور می‌شود که ضلع بلند زاویه قائمه آن جهت قبله دارد. بنایی به سبک چهارطاقی عهد ساسانی که در دوران اسلامی تجدید بنا و تعمیر شده در وسط این بناست. در شهر یزد ایجاد مصلی و یا “عیدگاه” که نماز “عیدین” در آن برگزار میشده سابقه‌ای طولانی دارد. چنانکه تاریخ جعفری در قرن نهم هجری از محله مصلی عتیق نام می‌برد و کتاب یاگارهای یزد براساس این منابع یزد توضیح مفصل و شرحی متقن دربارۀ مصلای مورد بحث این نوشته فراهم آورده است. نقشه این مصلی که در اینجا از مقاله آندره گدار در کتاب آثار ایران برداشته شده، ترکیب معماری آن را تا حدودی روشن می‌کند. یکی از تصاویر مربوط به حیاط بالا و دومی مربوط به حیاط پائین است که برای رسیدن به آب به رسم یزد گود شده و مشجر است. حیاط بالا به علت عملکرد ویژه‌اش یکدست و وسیع بوده است. بدنه دو حیاط به وسیله طاقنماها و حجره‌ها محصور می‌شود. علی رغم ثبت این بنا به عنوان یک اثر تاریخی اخیراً در بدنۀ جانبی خیابان قیام تغییرات مطالعه نشده‌ای در بنا داده شده که تاسف انگیز است. دو نمونه مصلای دیگر که نقشه آنها در این نوشته آمده مصلای مشهد و مصلای طرق در خراسان است این دو نمونه بناهای یک رویه (رو به طرف جماعت نمازگزار، پشت به قبله) و سنگینی هستند که بر جرزهای 10 – 5 متری استوار شده‌اند. به ویژه مصلای طرق بدنهای است پشت به قبله مرکب از ایوان اصلی، ایوان‌های فرعی، دو تالار گنبود پوش و محراب‌های اصلی و فرعی. تفکیک فضاها در مصلای طرق با اتصال کامل رعایت شده است. یقیناً جلو نمونه مصلی‌های مشهد و طرق عرصه مسطح و وسیعی قرار داشته که پاسخوگی کثرت جمیعت در مواقع ضروری بوده است. به طور خلاصه می‌توان گفت: در طراحی فضاهای شهری: میدان، تکیه و حسینیه باید به جنبۀ ارتباط فضایی این عناصر با سایر عناصر شهری – محله‌ای توجه شود. از این رو ارتباط فضایی آنها باید حفظ شود. در طراحی میدان‌ها، تکایا و حسینیه‌ها باید با مطالعه دقیق نمونه‌های محلی، فضاها به طور ساده و متنایب محصور شود. در طراحی شهر باید از تبدیل فضاهای تکایا و حسینیه‌ها به میدان‌های ماشین‌رو خودداری شود. هرگونه دخالت در فضاهای قدیمی تکایا و حسینیه‌ها و مصلی‌ها که امروز اثری از آنها به جا مانده است باید آگاهانه و زیر نظر سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران صورت گیرد. گزیده کتاب: ایران و ایرانیان / یاکوب پولاک / کیکاووس جهانداری ایرانی‌ها امروز نیز آنجا را در شمار ییلاق‌ها یعنی محل اطراق تابستانی چادرنشینان محسوب می‌‌دارند. یهودیان در نزدیک شهر تپه‌ای همواره شده را به من نشان دادند که مصلی نامیده می‌شود و خیمه و خرگاه شاه آهاس و روس قاعدتاً باید در آنجا برپا میشده است. پس این احتمال هست که استر به هنگام اقامت در ییلاق مرده باشد و او را آنجا دفن کرده باشند.