میهمان خانه واژگان وابسته: دارالسیاده دارالغربا دارالضیافه دسکره ستات مس میم خونه تاریخ ایران باستان / پیرنیا پس از عبور از رودخانه به شوش وارد می شدند . طول این راه 450 فرسنگ است و به مسافت هر چهار فرسنگ میهمانخانه‌ای بود. در میهمانخانه های واقع در کوه ها ساخلوی گذاشته بودند. این مسافت را کاروانها در 111 روز می پیمودند و مسافرین تقریبا در 90 روز. معلوم است که چاپارها چون شب و روز در حرکت بودند خیلی زودتر این راه را طی می کردند . هرودت از خوبی راه و اسباب آسایشی که در میهمانخانه ها برای مسافرین مهیا بود خیلی تمجید کرده و نظم آن را ستوده است. میهمانخانه را هرودوت ستات‌مس نامیده که به زبان پارسی ایستگاه باید گفت… مورخین یونانی … جزییاتی را مانند عده میهمانخانه ها در راه شاهی و مسافت بین چاپارخانه ها و تفتیش مسافرین در راهها و حرکت زنان در گردونه های بسته و غیره ذکر کرده اند. راه و رباط / محمد کریم پیرنیا / کرامت الله افسر تأسیسات مربوط به راه در زمان هخامنشیان از زمان هخامنشیان تا به حال آثاری که مربوط به راه باشد مانند کاروانسرا و پل و میل راهنمایی کشف نگردیده و مشهود نمی‌باشد ولی شک نیست که راه‌های مختلف و مجهز آن شاهنشاهی بزرگ خالی از این گونه تأسیسات نبوده على الخصوص که مورخین قدیم از وجود چنین ساختمان‌هایی سخن گفته‌اند. هردوت از خوبی راه و آسایشی که برای مسافران در طی طریق فراهم بوده ستایش کرده آسایشگاه و مهمانخانه‌های میان راه را ستات مس نامیده است اصل فارسی این کلمه معلوم نیست شاید این واژه معنی Stathmos ایستگاه بوده است. و معمولاً فاصله این ستات مس‌ها باندازه یک روز راه یا یک منزل در حدود چهار و پنج فرسنگی بوده است. همان‌طور که گفتیم آثاری از این منازل بین راه از دوره هخامنشی باقی نمانده ولی ممکن است بعدها براثر کاوش‌های علمی و باستانشناسی نمونه‌هایی از این قبیل آثار مکشوف گردد. در مورد پل‌ها ومیل‌های این دوره می‌توان احتمال داد که بر اثر مرور زمان ویران شده و در دوره‌های بعد مانند دوره ساسانیان بر پایه آن‌ها مجدداً پل‌هایی بنا کرده باشند. چاپارخانه سه از جمله اقداماتی که در زمان هخامنشیان مربوط به راه انجام گرفته تأسیس چاپارخانه و ایجاد دژهای نگهبانی در معبرهای مهم است. در چاپارخانه‌ها همیشه اسبان تازه نفس مجهزی آماده ساخته به مجردی که چاپاری نامه دولتی را از چاپارخانه قبلی به آنجا می‌رساند چاپار این محل نیز با اسب تازه نفس خود با سرعت حرکت کرده نامه را به چاپارخانه بعدی می‌داد به طوری که شبانه روز چاپارهای دولتی در حرکت بودند. در کنار شهرهای نامی و آباد به ویژه پایتخت‌ها کاروانسراهای بزرگ و زیبا و باشکوهی دیده می‌شود که بیشتر آن‌ها میهمانخانه بوده است و پادشاهان و امیران و فرمانروایان میهمانان نامدار و گرامی خودرا در آنجا پذیرایی می‌کردند. از جمله میهمانخانه بزرگ شاه عباسی در کاشان و کاروانسرای مادر شاه (جای میهمان‌سرای شاه عباسی) اصفهان و کاروانسرای وزیر در قزوین است که تا صد سال پیش دایر بوده و فلاندن و کست معمار ونقاش فرانسوی از آن‌ها سخن رانده‌اند. بیرون شهرهای آباد و بزرگی پیش از اسلام و آغاز اسلام دسکره‌هایی وجود داشته که پادشاهان وامیران به همین منظور و گاهی هم برای خوشگذرانی و گذراندن اوقات فراغت وشکار خود می‌ساختند. چند دستگاه از این کوشک‌ها تاکنون بر جای مانده ولی مورد استفاده آن تغییر کرده مثلاً دسکره‌های جبلیه کرمان ( گنبد گبران) وهارونیه طوس (که می‌گویند مزار امام محمد غزالی است) و همچنین خواجه ربیع مشهد و زنگیان یزد بعدها تبدیل به آرامگاه ومصلی شده یا به علت خشک شدن باغ و پردیس که معمولاً در پیرامون آن‌ها بوده متروک مانده و رو به ویرانی رفته است. و در کنار خانقاه‌ها و پیوسته بدان‌ها علاوه بر مسجد بناهایی به نام دارالسیاده ـ دارالغربا ـ دارالضیافه وغیره وجود داشته و بیشتر مسافران و رهگذران غریب و درویش که راه به جایی نداشتند در این‌گونه اماکن مسکن می‌گزیدند و پذیرایی می‌شدند. ساباط‌های خانقاه میر شمس الدین یزد (میر شمس الدین محمد پسر میررکن الدین حسینی یزدی وزیر ابوسعید بوده است) و مجموعه بسیار جالب و خوش طرح بندر آباد یزد (مسجد وخانقاه شیخ تقی الدین دادا مزید پیراندا یان ـ زر اندایان) و بناهای مجاور خانقاه شیخ صفی الدین اردبیلی و مجموعه با ارزش افوشته نطنز و خانقاه مولانا زین الدین ابابکر تایبادی و خانقاه پیر بسطام و مزار شیخ جامی و مزار وخانقاه قطب الدین حیدر و مزار و خانقاه شاه نعمت الله ولی در ماهان و خانقاه فرزندش شاه خلیل الله در نفت و صدها خانقاه دیگر که در گوشه و کنار ایران تا هزاره نخستین اسلام بر پای بوده نمونه‌هایی از میهمانخانه‌های رایگان هستند. در وقف‌نامه‌های کهن و در میان برگ‌های تاریخ و دیوان‌های خراج بسیار دیده می‌شود که درآمد فلان آبادی وقف بر آینده و رونده و ابناء و غریبان است حتی برای درمان مسافران بیمار و گذران آنان تا بهبود کامل موقوفاتی برقرار می‌شده و کرایه وهزینه سفر درماندگان نیز تا رسیدن به شهر و دیار تأمین بوده است. … مناره کج کاشان یا منار نزدیک آرامگاه ارسلان جاذب در سنگ بست خراسان بی آنکه پیوندی با مسجد یا بنای مذهبی دیگری داشته باشد در جایی برپا شده که راه‌هایی چند بدانجا می‌رسیده و یا از کنار آن‌ها می‌گذشته است. منار پیش از این‌که با منطق ریاضی درست در جای خود یعنی بر دوش درگاه‌ها و تکیه‌های مسجد بنشیند و در برابر رانش تاق پاسنگی باشد در کنار ساختمان‌های مذهبی هم به منظور راهنمایی و به صورت نشان مسجد ساخته می‌شده و بیشتر به جای ماذنه وگلدسته به کار می‌رفته است. مناره دارالضیافه درست نشان دهنده و راهنمای میهمانخانه‌ای بوده است که درویشان وغریبان را به میهمانی شام و ناهار می‌خوانده است و منار مسجد ساوه (که بدلائل گوناگون فنی و بگواهی تاق‌ها و راق‌ها و طرح خاص خود نخست بنایی غیر مذهبی بوده) گویا ساوه با احتمالا باجگاه را نشان می‌داده است. سیاست و اقتصاد در عصر صفوی / باستانی پاریزی دهاتی که کاروانسرا نداشتند معمولا مهمانخانه ای در آنجا بود که محل پذیرایی از تازه واردین به شمار می رفت. از نمونه این مهمانخانه ها در کوهستان پاریز محلی هست به نام میم خونه. پیش از آنکه کاروانسرای پاریز در زمان قاجار ساخته شود هرکس از آنجا عبور می کرد یک شب مهمان پاریزی ها بود ولی اگز بیشتر می ماند مخارج خود را می پرداخت آثار ایران آندره گدار تصویر مسافرخانه دلیجان آثار ایران آندره گدار تصویر مسافرخانه لشکرک
