ایرانیــــــــــــادبود

برترگزیده‌ تاریخ معماری ایرانزمین

نقش رستم

مکان
فاصله
ویکی پدیا
مرودشت
ایرانشهرپدیا
اطلس تاریخی ایران
اخبار وابسته:
کوچکترین کتیبه و آخرین کشف نقش رستم / همشهری
اقلیم پارس / محمد تقی مصطفوی
بر فراز تخت شاهی نشان می‌دهد و نمایندگان ملت‌های تابع ایران تخت را بر بالای دست نگاه داشته‌اند و خاصان و نزدیکان شاهنشاه در پشت سروی با کنار تخت فرار دارند (ش- ۸۹) و روبروی او آتش مقدس وفروهر جلوه گیری می‌کند. آرامگاه سوم منسوب به اردشیر اول و آرامگاه چهارم مربوط به داریوش دوم شناخته شده است. نقوش برجسته پایین کوه نیز به ترتیب از راست به چب بدین قرار است:
 نقش اول که در پایین کوه حجاری شده است تصویر نرسی (۲۹۰ تا 304 میلادی) پسر شاپور اول را نشان می‌دهد که حلقه شهریاری را از مظهر آناهیتا ( ناهید) می‌گیرد. در این حجاری طرز لباس و تاج و موی سر و زینت‌های شاهنشاه و نواری که به مچ‌های پا می‌بستند تا هنگام راه رفتن کوتاهی و سنگینی گام‌ها بهتر وقار شاهنشاه را بنماید شایسته توجه مخصوص است. مظهر ناهید به صورت بانویی موقر حلقه پادشاهی را به نرسی می‌دهد. بین آن دو نفر طفلی ایستاده است که تصور می‌رود هرمز دوم ولیعهد باشد و پشت سر نرسی ظاهراً وزیر وی با تصویر ناتمام یکی از بزرگان مشاهده می‌گردد(ش-۸۷).
نقش دوم – این حجاری در زیر آرامگاه داریوش بزرگ قرار دارد و مشتمل بردو مجلس است که به وسیله خط نسبتاً باریکی از یکدیگر جدا می‌باشد هردو مجلس شبیه بهم بوده تصویر بالائی بهرام دوم (276 تا ۲۹۳ میلادی) را در جنگ با دشمنش نشان می‌دهد (ش-۸۸).
نقش سوم – بزرگترین و مجلل‌ترین حجاری عهد ساسانی در نقش رستم مشتمل برصحنه پیروزی شاپور اول (242 تا 271 میلادی) بر والرین (1) امپراطور رم (ش-۸۹). در این حجاری شاپور اول با کمال حشمت بر اسب نشسته والرین در مقابل او زانوی تسلیم برزمین زده است. یک نفر رومی هم که تصور می‌رود سیریادیس ) با کردیاس رقیب والرین باشد جلو اسب ایستاده شاهنشاه ایران دست به سوی او دراز کرده ظاهر حلقه فرمانروایی کشوررم شرقی را به وی می‌سپارد. پشت سرشابور نبشته بزرگ به خط پهلوی و تصویر کرتیر موید بزرگ و نیرومند دوران وی دیده می‌شود. نبشته مزبور هم مانند نبشته کعبه زرتشت از نام و نشان و نیای شاپور و مجاهدت‌های او در راه استحکام مبانی آیین زرتشت حکایت می‌نماید.
نقش چهارم – این نقش پیروزی هرمز دوم (۳۰۲ تا ۳۹۰ میلادی) شهریار ساسانی را نشان می‌دهد که دشمن خود را با اسب وی روی هم غلطانیده است (ش-۹۰). بالای این نقش آثار مجلس حجاری دیگری دیده می‌شود که کاملاً فرسوده شده تقریباً تمام آن از میان رفته است. تنهاطرح سر و تارک پادشاه در وسط آن تا حدی نمایان مانده است و از آن‌چه باقی است به خوبی می‌توان احتمال داد که نقش برجسته شاپور دوم یعنی شاپور نوالاکتاف (۳۱۰ تا ۳۷۹ میلادی) باشد و چیز دیگری از موضوع حجاری و تعداد اشخاص آن اساساً معلوم نیست (ش-۹۱).
نقش پنجم – این نقش شبیه دو نقش پیروزی بهرام دوم است که فکر آن گذشت. به عقیده برخی دانشمندان در این مجلس نیز صحنه پیروزی بهرام دوم (۲۷۶ تا۲۹۳ میلادی) نموده شده دشمن شاه نیزه‌اش شکسته و اسبش از پشت بر زمین فرو نشسته است. پشت سر شاه پرچم جالب توجهی را حجاری نموده‌اند.
 نقش ششم – این نقش اهمیت مخصوص و منحصر به فردی دارد – به طوری‌که در آغاز شرح نقش رستم اشاره نمود در دوران عیلامیان یعنی هزاره دوم پیش از میلاد نقش برجسته مذهبی در آن‌جا حجاری کرده بودند – نقش برجسته مزبور در همین محلی بوده است که تصویر بهرام دوم شاهنشاه ساسانی باخاصان و نزدیکانش را نیز حجاری کرده‌اند (ش-۹۲) – در سمت راست مجلس حجاری بهرام دوم بیرون از مجلس مزبور نقش یک نفر تمام قد ایستاده و سمت چپ خارج از مجلس مزبور حجاری یک سر و صورت دیده می‌شود که هر دوی آن‌ها باقی مانده در انتهای صحنه مذهبی عهد عیلام می‌باشد – نقش تمام قد بهرام دوم در وسط و صورت ملکه و ولیعهد و بزرگان کشور به هیئت نیم‌تنه در دو طرف آن حجاری گردیده و بر روی قسمت صاف سنگ هنگامی که سایه روشن آفتاب مساعدت کند آثار دیگری هم از قسمت اصلی حجاری دوران عیلام به طور محو نمایان می‌شود و تا حد زیادی شبیه نقش عیلامی کورانگون در نزدیکی فهلیان واقع در خاک ممسنی بوده است که در جای خود ذکر آن خواهد آمد.
نقش هفتم – آخرین نقش از لحاظ ترتیب این کتاب و نخستین نقش ساسانی که در موقع رسیدن به نقش رستم مشاهده می‌شود مجلس حجاری اردشیر بابکان (226 تا 242 میلادی) است که حلقه شهریاری را از مظهر اهورا مزدا می‌گیرد. اردشیر بر جانب چپ و اهورا مزدا بر جانب راست هردو سوار بر اسب حجاری شده‌اند (ش-۹۳) در زیر پاهای اسب اهورامزدا شخصی بر خاک افتاده است که موهایش را به شکل مار نموده‌اند و مظهر اهریمن است – زیر پای اسب اردشیر هم تصویر شخصی است که برخی آن را نقش اردوان پنجم آخرین پادشاه اشکانی و بعضی آن را یکی از مدعیان سلطنت اردشیر می‌دانند. علاوه بر تمام آن‌چه گذشت در محل تاریخی نقش رستم آثاری مکتوم در خاک یا احیاناً در پایین کوه پوشیده از دیدار ساده بینندگان وجود دارد که کشف و توضیح آن‌ها نیازمند کاوش‌های  علمی و بررسی‌های دقیق بوده عجالتاً در این مختصر بحث درباره آن‌ها مورد پیدا نمی‌کند.
 به فاصله کمی از محوطه نقش رستم در سوی دیگر کوه حاجی آباد چون رو به شمال روند، دو برج سنگی کوچک متعلق به عهد هخامنشی دیده می‌شود که آن‌ها را از سنگ کوه تراشیده‌اند. بر بالای این دو برج گودال‌هایی است که محل آتش بوده است و بدین قرار معلوم می‌گردد آتشکده دایر و وسیعی از عهد هخامنشی در مجاورت مکان متبرک آرامگاه شاهنشاهان هخامنشی وجود داشته است که آتشدان‌های آن مشهود می‌باشد و در نقاط بالاتر کوهستان مجاور آن‌ها نیز گودال‌های دیگر آتش در ارتفاعات مختلف موجود است. به مسافت مختصری بالاتر از این محل در پایین صخره کوهستان حفره هایی که استودان‌های عهد ساسانی است و استخوان‌های مردگان را در آن می‌گذاردند وجود دارد و مردم دهات مجاور این محل اخیر را به نام شاه اسمعیل می‌خوانند – به مسافت بیست کیلومتر بالاتر از این محل در کوه شمالی آبادی گرم آباد نیز 45  عدد استودان وجود دارد که ۱۹ عدد آن بالای کوه و 26 عدد بقیه در پایین کوهستان واقع است – آثار نقش رستم در تاریخ 24 شهریور ماه ۱۳۱۰ ذیل شماره ۲۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت رسیده است.
تمدن هخامنشی / علی سامی / جلد دوم
بعضی نوشته‌اند که آرامگاه پادشاهان هخامنشی در نقش رستم تا اواخر روزگار پادشاهی فتحعلی‌شاه قاجار هنوز دست ‌نخورده بود.
پس از آنکه دخمۀ ارغوان پادشاه مغول در حدود زنجان کشف شد و چیزهای گرانبهایی از آن بیرون آمد، حسینعلی میرزا فرمانروای فارس پسر فتحعلی‌شاه به طمع آنکه از گشودن دخمه‌ها ثروتی به دست آورد دستور داد سنگ‌ها را شکستند و دخمه‌ها را گشودند، ولی از این کار جز شرمساری چیز دیگری عاید او نشد.
پایان نامه های وابسته:
مقاله های وابسته:
زمینه‌های تاریخی-اساطیری در بنیان‌های طراحی سنگ‌نگاره‌های ساسانی (با تأکید بر سنگ‌نگارة اردشیر بابکان در نقش رستم)
معناکاوي نوسانات مذهبي نمود يافته در نگارکندهاي صخره اي ساساني
نوارهای سلطنتی از آغاز شکل‌گیری ( در دوران مادها ) تا پایان دوره ساسانی
نمادشناسي نقوش جانوري در هنر ساساني
یادی از مراسم تاجگذاری شاهان بزرگ ایران

مطالب مرتبط