کاشی کاری گزید‌ه‌ی کتاب: تاریخ ایران کمبریج / دوره تیموریان / پیتر جکسن / یعقوب آژند / معماری دوره تیموری / رالف پیندر ویلسون مشغله فکری اصلی معمار از یک سو فضا و روابط صوری و از سوی دیگر تزئین بود. با توسعه رشته‌های طاق‌بندی جدید، امکان ایجاد فضای مضاعف داخلی فراهم می‌شد. بیشترین توجه به پیوند گنبد با اجزاء دیگر به خصوص ایوان با جدار کناری و مناره‌ها و یا بدون آنها معطوف می‌گشت. ماهیت عمارات عظیم مذهبی در این بود که جنبه و وجه معماری و ساختمانی در درون دیوار‌های محصور توسعه می‌یافت: بنابراین پیش‌طاق مشخصه و وجه غالب نمای پیشین بیرونی می‌شد. به طور کلی عمارات کوچک‌تر و فشرده‌‌تر نظیر آرامگاه و کوشک و کاخ از بناهای استواری بود که به رابطه منطقی بین اندرونی و بیرونی نیاز داشت. اما چشمگیرترین و مهم‌ترین تحول در زمینه تزئین صورت گرفت. در دوره مورد بحث ما با استفاده از روکش که به طور مصنوع کردوکار ساختمانی داشت (ولی در واقع چیزی جز زینت و آرایه محض نبود) ویژگی‌های ساختمانی پوشیده و نهفته می‌ماند. یکی از ویژگی‌های بی‌نظیر معماری ایران در این دوره چندرنگی تزئین سطح بود. کاشی‌های سفالینه لعابدار که با فنون مختلف در سطح دیوار به کار می‌رفت، مصالح و واسطه اصلی تزئین بود؛ از طلاکاری و نقاشی هم استفاده می‌شد ولی به دلیل تطاول زمان و آب و هوا، از آنها چیزی باقی نمانده است. در روزگار کاشی لعابی رنگین از مصالح پذیرفته شدۀ تزئین رویه بود. در این قلمرو دو تکنیک دوشادوش هم به کار می‌رفت؛ کاشی معرق و کاشی موزاییک. در کاشی معرق، عناصر چند ضلعی لعابی در آجر و یا سطح سفال بدون لعاب خاتم‌بندی می‌شد تا نقوشی را به وجود آورد و بخش‌های غیرلعابی در تقابل با بخش‌های لعابی قرار می‌گرفت. در کاشی موزاییک، کل سطح آن لعابدار می‌شد و بخش‌های مجزای رنگ نقاری می‌گردید و متناسب با بخش کناری می‌شد. کاشی معرق پیش‌تر در ایام سلجوقیان به کار می‌رفت. کاشی موزاییک در این زمان برای نخستین‌بار در آرامگاه اولجایتو خدابنده در سلطانیه به کار رفت؛ و در نمای پیشین مدخل آرمگاه بابا قاسم- که در سال 1340م. تکمیل شده به اوج خود رسید. کاشی‌کاری نمای پیشین مدخل مسجد جامع کرمان به تاریخ 750/1349 کار شده و بیار آسیب دیده است، ولی آنچه باقی مانده برای ارائه نمود و تأثیر هدف اصلی آن بسنده می‌نماید. ترکیب‌بندی نمای پیشین- که بسیار منطقی و موزون است- برای نسل‌های بعد محک و معیار برجسته‌ای شد. دور جدار قوس را نوار پهنی از کتیبه نسخ به رنگ سفید در زمینه‌ای از طوماربندی پیچکی به رنگ آبی روشن، در پس‌زمینه‌ای از آبی سیر، فراگرفته است. هریک از پاکار قوس‌ها بر روی پاسنگ ستون کوتاهی به سه ردیف از طاقگان کاذب تقسیم می‌شود. قطاع قوس مدخل مرکب از گچ‌بری مارپیچ و در هم تافته است که در دو پایه پیچیدگی خود را از دست می‌دهد. درب ورودی در درون قوس تعبیه شده و لذا اتاقک مستطیلی به دست آمده، به صورت نوعی مقرنس نیمکره طاقدار درآمده است. تزئین کاشی موزاییک تا حدودی در طاقگان کاذب پاکار قوس‌ها و در نوارهای محصور آنها باقیمانده است. اینها با رنگ‌هایی سفید و زرد و دو سایه روشن از آبی همراه با پیچک‌های درهم تابیده- که از یک گل سرخ و یا ستاره‌ای در میان توسعه یافته- تزئین شده است. تزئین محراب مسجد جامع یزد در سال 1375م. وسیله حاجی بهاءالدین محمد حسین اجرا شده و کاشی‌کاری آن بهتر از کاشی‌کاری مدخل مسجد کرمان حفظ شده است. ترکیب‌بندی جداره در میان قاب‌بندی‌های بیرونی کتیبه‌ها از زیباترین آنها است و نوار باریکه داخلی از پیچک‌های گیاهی به نوار قطاع همراه با رشته‌ای از شکل‌های آویزان نیم‌‌برگ نخل و دو ستونک محافظ قوس حالت پخ گونه داده است. اجرای پشت بغل از اهمیت خاصی برخوردار است یعنی پنجره گرد هندسی در هریک از زوایای گوشه‌ها و دایره‌ای که قبه را تا رأس قوس بالا برده است. این پرتوافشانی گیاهی طبیعی که زمینه پشت بغل را تزئین داده از ویژگی‌های سبک تذهیب‌کاری نسخه‌های خطی است که در دهه اول قرن نهم/ پانزدهم در شیراز اجرا شده است. درون محراب مرکب از پنج نمای عمودی است که طاق‌بندی مقرنس نیمکره‌ای بدان مسلط است. قاب‌بندی‌های کاشی موزاییک با نیم نخل‌های تنظیم شده در طرح «درخت زندگی» و یا با نقش‌های ستاره‌ای- که از یک گل سرخ مرکزی پرتو افشان می‌شود- تزئین یافته است. در دوتا از نماها قاب‌بندی‌هایی موجود است که زمینه آنها با کاشی معرق اجرا شده است یعنی کاشی‌های بی‌لعاب چند ضلعی همراه با طرح‌های برجسته دلچسب و ظریف- که با نوارهای به هم بافته‌ای از کاشی فیروزه‌ای معرق شده- به همراهی تکنیک و فنی که در آرامگاه سلطانیه به کار رفته است. متأسفانه از نیمه دوم قرن چهاردهم ایران آثار معماری اندکی باقیمانده است. آثار برجسته باقیمانده از آنِ سلسله آل‌مظفر است و سبکی را ایجاد کرده که از حیث قالب ساختاری و نیز تزئین شایان توجه است. معماران شیرازی و اصفهانی در گسترش و توسعه معماری تیموری در ماوراءالنهر و خراسان سهم عمده و اساسی داشتند؛ و مهاجرت و کوچ همین معماران به دربار تیمور تا حدود زیادی باعث کمبود و کاهش بناها در ایران اواخر این قرن گردید.
آهک بری / ساروج بری سپتامبر 23, 2020 توسط omidjavidani · Published سپتامبر 23, 2020 · Last modified سپتامبر 3, 2023
آیینه کاری سپتامبر 10, 2020 توسط omidjavidani · Published سپتامبر 10, 2020 · Last modified سپتامبر 3, 2023
تنگ بری نوامبر 13, 2020 توسط omidjavidani · Published نوامبر 13, 2020 · Last modified سپتامبر 3, 2023
