گنبد کبود مراغه مکان فاصله ویکی‌پدیا ایرانشهرپدیا مراغه اطلس تاریخی ایران تارنماهای وابسته: کتاب‌های وابسته: کتاب شناسی مراغه اخبار وابسته: معمار: گزیده‌ی کتاب: ممالک و مسالک / اصطخری / ایرج افشار اما آنچ به این حدود پیوندد از مشرق و کوهستان وجانب شرقی از دریای خزر و آنچ به این اقلیم نزدیک است، از مغرب حدود ارمن و الان، و الان و کوه‌های قبق و آنچ به این پیوندد، از جنوب حدود عراق و چیزی از حدود جزیره. و این بلاد را به هم یاد وکنیم آن را اقلیمی ساختیم چنان کی در شکل «صورت» نگاشته آمد. بزرگتر شهری در آذربایگان اردویل است، و مقدار دو بھر فرسنگی درازا و پهنا دارد، و سرای امارت آنجا باشد، و دیوار دارد با چهار دروازه، و جایی پر نعمت است و روستا دارد، و بر دو فرسنگی کوهی هست آن را سبلان خوانند. تابستان و زمستان از برف خالی نباشد. مراغه چند اردبیل بود، و در قدیم جای امارت بوده است، و روستا و باغ و بوستان و کشاورزی بسیار دارد. و دیوار داشت. ابن ابی الساج ویران کرد. ارمیه شهری بزرگی است پر نعمت. با نرخ ارزان – بر کنار دریا و نزهت گاه بسیار دارد. گزیده‌ی کتاب: سیر تحول معماری ایران / غلامحسین نعیما این بنا به مادر هلاکو منسوب است. آندره گدار با توجه به کتیبه‌های قرآنی موجود در بقعه انتصاب این مقبره را به مادر هلاکو، که مسیحی بوده، رد کرده و گفته که این مقبره مدفن شخص ناشناسی از بزرگان مسلمان است. اکثر کتیبه‌های بنا فرو ریخته و از بین رفته است. آندره گدار، با بازسازی آثار و قطعات باقی‌مانده از کتیبه سر در بنا، تاریخ آن را سال 593 هجری.ق تشخیص داده است. از بانی و دیگر متولیان ساخت بنا اطلاعی در دسترس نیست. گزیده‌ی کتاب: آثار ایران / آندره گدار / ماکسیم سیرو می‌گویند که گنبد کبود (تصویر96) آرامگاه مادر هلاکوخان است. این بنا عموما به همین نام شهرت دارد. در گذشته گفته‌ام که گنبد کبود علی‌رغم شهرتی که دارد، هیچ ارتباطی با خانواده‌ی این فاتح مغول ندارد و در تایید خود، دلایلی عنوان کرده‌ام که خلاصه‌ی آنها را در این‌جا ذکر می‌کنم.این عمارت از داخل و خارج با کتیبه‌هایی چند –که به نظر می‌رسد از آیات قرآنی است- آذین شده‌است. غالب این کتیبه‌ها سخت آسیب دیده‌اند به‌جز یکی که من تصور می‌کردم مفاد آن، تاریخ انجام بنا و نام سازنده یا کسی که بنا برای او ساخته شده است را به دست می‌داده است و به غلط گفته‌ام که این کتیبه به‌کلی از میان رفته است.کتیبه‌ای که داخل شبستان بالایی، گلوگاه گنبد را دور می‌زند، به خط ریحان برنوار پهنی از گچ سفید گچ‌بری شده است. مفاد این کتیبه بخشی از اولین آیه از سوره‌ی 67 است.(تصویر 97)در سرداب عمارت سنگ یکپارچه‌ای وجود دارد که در دیوار ساختمان کار گذاشته شده و متعلق به ساختمان اولیه است و براین سنگ یکپارچه سنگ قبری تکیه داشته که در حال حاضر وجود ندارد. بر سنگ موجود آرابسک‌هایی با غنای بسیار و یک کتیبه حک شده. متن کتیبه، یکی از متونی است که معمولا برسنگ قبر مسلمانان رقم می‌زنند:«کلُّ مَنْ عَلیها فَان وَ یبقَی وَجْهُ رَبَّک ذوالجلالِ والاکرامِ.» (آیه 26 و 27 از سوره 55).برای اینکه اطمینان یابیم که این آرامگاه اسلامی به مادر هلاکو سویورقوقتنی‌خاتون تعلق ندارد کافی است که بدانیم مشارٌالیها پیرو آیین مسیحی بوده‌است. به‌علاوه هلاکو، بودایی بوده و همسرش دوقوزخاتون نوه‌ی کشیش مشهور ژان بوده که او نیز مسیحی بوده‌است. رشیدالدین فضل‌الله می‌نویسد:«خاتون بزرگ اودوقوز(توقوز) خاتون از استخوان بزرگ کرایت دخترایقو پسر اونک‌خان. و چون خاتون پدر بوده از دیگر خوانین بزرگتر بوده –اگرچه بعضی را از او بیشتر خواسته- و او را بعد از آنک از آمویه گذشت بستد. تولوی‌خان هنوز به او نرسیده بود و اعتبار تمام داشته و به‌غایت حاکمه بوده و به سبب آنکه اقوام کرایت در اصل عیسوی‌اند همواره تقویت ترسایان کردی و آن طایفه در عهد اوقوی حال شدند و هلاکوخان مراعات خاطر او را، تربیت و اعزار آن طایفه فرمودی تا غایت که در تمامت ممالک کلیسا محدث ساختند و بر در اردوی دوقوزخان همواره کلیسا زده و ناقوس زدندی»آیا می‌توان پذیرفت که پسر یک مسیحی و شوهر یک مسیحی، همو که رهبری ترکان نسطوری آسیای مرکزی را در یک جنگ صلیبی واقعی علیه مسلمانان برعهده داشت و از سوی ارامنه به‌عنوان «کنستانتین جدید، امید و راحت مسیحیان، مشعل‌دار و حامی دین مسیح» شناخته‌می‌شد، آرامگاه مادر خود را با آیات قرآنی آذین کرده‌باشد؟آیا امکان دارد این کار به‌دست پسر و جانشین هلاکوخان یعنی آباقا انجام یافته باشد؟ ولی آباقا که او نیز بودایی بوده و ماری دختر امپراطور میشل پاله‌ئولوگ را در حباله‌ی نکاح داشته و نیز با کشیشان نسطوری ماریهبلاها و ربان صوما الفت داشته از همان سیاست مذهبی پدرش هلاکو پیروی می‌کرده است.بنابراین باید گفت همان‌گونه که آرامگاه کوروش در پاسارگاد مدفن مادر سلیمان نیست، گنبد کبود نیز مقبره‌ی مادر هلاکوخان نمی‌باشد. ایرانیان همیشه دوست داشته‌اند برای رویاها و تصورات خود محملی بیابند.مقبره‌ی منسوب به مادر هلاکوخان نیز مدفن شخص ناشناسی است و همانطور که در گذشته گفته‌ام این گنبد حتی به عصر مغول هم تعلق ندارد چراکه در واقع همانطور که امکان برپایی بنایی اسلامی در عصر هلاکوخان و دوقوزخان آن هم در پایتخت قلمرو آنها یعنی مرکز مخالفت با اسلام وجود ندارد به همین دلیل تصور تحقیق این مهم قبل از روی کار آمدن هفتمین ایلخان مغول یعنی غازان قابل قبول نمی‌نماید. گرویدن غازان به آیین اسلام حاکی از پیروزی قطعی اسلام و شکست سیاست مذهبی فاتح جهان است.بنابر آنچه گذشت گنبد سرخ یا به قبل از اشغال مراغه توسط هلاکوخان ویا به دوران سلطنت سلطان غازان تعلق داشته‌است. از آنجا که تحول تزئینات معماری در عصر غازان اطلاع داریم و خرابه‌های شام در این باب عناصر چنان محکم‌تر و تحول‌یافته‌تری در مقایسه با گنبد کبود عرضه می‌دارند که نتیجه می‌گیریم این بنا را باید متعلق به پیش از عصر مغول دانست و نیز گفته‌ام که تاریخ احداث این بنا می‌بایستی در حد فاصل زمانی میان برپایی مقبره معروف به مومنه خاتون در نخجوان و تاریخ استیلای هلاکوخان برمراغه یعنی بین سال‌های 582 و 656 هجری (7-1186 تا 9-1258 م) بوده باشد.اکنون با مراجعت از آذربایجان (و دیدار مجدد از این بنا) می‌توانیم اطلاعات دقیق‌تری در اختیار بگذارم. با توجه به اینکه در مقایسه با سفر قبلی، تجهیزات و وسایل بهتری در اختیار داشتیم، توانستیم کتیبه‌ای را که در بالای در عمارت قرار دارد (تصویر 98) بهتر مورد مطالعه قراردهیم. در حقیقت به‌جز قطعاتی از حروف مینایی رنگ که در کروکی زیر به رنگ سیاه نمایش داده شده چیز زیادی از این کتیبه باقی‌نمانده، ولی قسمت‌هایی که از میان رفته در ملاط گچ زیرین اثری از خود برجای نهاده‌اند که چون نگاتیو عکس قابل خواندن است. قسمتی از کتیبه که به این ترتیب توانستیم بازسازی کنیم تاریخ 593 ه (1196-1197م) را به‌دست می‌دهد. (تصویر 99)بنابراین گنبد کبود حدود 10 سال پس از نمونه اولیه‌ی خود یعنی مقبره‌ی مومنه خاتون ساخته‌شده‌است و نظیر آن، برجی است چند وجهی و کشیده قامت که هر ضلع آن با طاق‌نمایی مسطح و بلند آذین شده است. در قسمت فوقاتی هر طاق‌نما سه ردیف مقرنس دیده می‌شود. کاشی‌های فیروزه‌ای، تقریبا به همان ترتیبی که برتمام سطوح نمای خارجی دیوارها به کار رفته این قسمت را نیز آذین کرده‌است.با این همه گنبد کبود از نظر ترکیب کلی مشابه سایر مزارهای موجود در مراغه است. به این معنی که مرکب از شبستانی است مرتفع بر زیربنایی که از سنگ ساخته شده و سردابی در میان دارد. پایان نامه های وابسته: مقاله های وابسته: