اسلام عباسی

اعراب در ایران با فاصله گرفتن هر چه بیشتر از احکام و روح اسلام نوعی سیاست نژادگرایانه را به اجرا گذاشتند که به طبع با اعمال خشونت شدیدی همراه بود. واکنش نسبت به این سیاست نیز به سرعت آشکار شد. ایرانیان به سرعت یعنی از قرن اول هجری یا از ابتدای قرن هشتم میلادی جنبش‌های ملی ـ مذهبی گوناگونی را علیه سلطه اعراب سامان دادند. در این جنبش‌ها محورهای مشترک، پیوند میان احساسات ملی گرایانه ایرانی و گرایش به شیعه یا پیروی از خاندان پیامبر بود.

قیام ابومسلم که از سال ۷۴۷ میلادی در خراسان آغاز شد (۲۰) نمونه‌ای از این جنبش‌ها بود که انگیزه اقتصادی مهمی نیز در آن وجود داشت و آن نارضایتی تجار ایرانی و عرب از عدم امنیت راه‌های شرقی خلافت به دلیل ناتوانی امویان بود. فشار سنگین مالیات‌ها نیز که بر دهقانان ایرانی و حتی اعرابی که بر زمین‌های ایران ساکن می‌شدند وارد می‌آمد، دلیل دیگر حمایت آن‌ها از ابومسلم بود. وجود یک پتانسیل بزرگ ملیـ مذهبی سبب شد که ابومسلم بتواند به سرعت یک قدرت نظامی بزرگ تشکیل دهد و بنی امیه را از میان برداشته و سلسله عباسیان را از سال ۷۵۰ میلادی جانشین آن‌ها کند.
عباسیان هر چند با انتقال مركز قدرت سیاسی از کوفه به بغداد و با سازماندهی کامل قدرت سیاسی خود بر اساس الگوی ایران ساسانی، عناصر ایرانی بسیار بیشتری را وارد دستگاه خلافت کردند، از لحاظ سیاست عمومی خود تفاوت چندانی با امویان نداشتند. قتل ابومسلم در سال ۷۵۵ میلادی به دست منصور خلیفه عباسی و در هراس از قدرت فرمندانه (کاریزماتیک) او انجام شد،