آب انبار

---

---

---

دانستنی ها

---

---

---

فرهنگنامه ها

بیشتر

آبادیس

دهخدا

کمتر

---

تارنماها

بیشتر

آب انبار چیست؟

آب انبار در معماری ایران

آب انبار و برکه

ایرانشهرپدیا

تور مجازی

تهران نامه

دائرة المعارف بزرگ اسلامی 

دانشنامه ایرانزمین

دایره المعارف بزرگ اسلامی

کتابشناسی آب انبار  بویژه آب انبارهای یزد

کتابشناسی آب انبار  بویژه آب انبارهای یزد
گنجینه ملی آب ایران

موسسه لغت نامه دهخدا و مرکز بین الملل آموزش زبان فارسی

نگارستان

ویکی پدیا

ویکی واند

همه چیز درباره آب انبارها

کمتر

---

کتاب ها

بیشتر

آب انبار / اکرم مولاوردی

آب انبار، قنات و بندسار / داود ابراهیمی ذاکر

آب انبارهای تاریخی شهر ساری / ابولفضل نیکوییان صرمی

آب انبارهای شهر یزد: درآمدی بر پیشینه، کارکرد و ساختار آنها / حسین مسرت

آب انبار یادگاری از یاد رفته: شهرستان‌های (کاشان، آران و بیدگل) / حسین فرخ یار

آب در فلات ایران:قنات،آب انبار و یخچال / علیرضا دهقانی

آب و کاریز / داوود ابراهیمی ذاکر

آبیاری و آبرسانی در ایران باستان / مرتضی تهامی / کاظم میقانی

آشنایی با زبان خاک و خشت / سعید وزیری

آمبار نو (محله‌ آب‌ انبار‌ نو ) / علی رمضانی پاچی / سجاد رمضانی

بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران / وحید قبادیان

بناهای عام‌المنفعه (آب انبار بازار، پل و سد، حمام) / کاظم ملازاده

خواب آب: سرگذشت آب و آب‌رسانی در ایران / عباس جهانگیریان

دفتری از معماری کویر، سیری در معماری آب انبارهای یزد / غلامحسین معماریان

راز زندگی در دل کویر/ محمدرضا حاتمی / تقوا کولیوند

سیری در معماری آب‌انبارهای یزد: دفتری از معماری کویر

ک‍اروان‍س‍راه‍ای‌ ای‍ران‌ و س‍اخ‍ت‍م‍ان‍ه‍ای‌ ک‍وچ‍ک‌ م‍ی‍ان‌ راه‌ه‍ا / م‍اک‍س‍ی‍م‌ س‍ی‍رو / ت‍رج‍م‍ه‌ ع‍ی‍س‍ی‌ ب‍ه‍ن‍ام‌

کاریز / محمد زحمتکش

کاریز / مژگان سیاوشی

گزینش و طرح باززنده‌سازی آب انباری در لارستان (با رویکرد پایداری) / اشکان سالاری

نگاهی مردم شناختی به آب انبارهای شهر قنات ها و بادگیرها (یزد از نظر معماری و فرهنگ) / محمد خوش‌گفتار

مهندسی و معماری آب انبارهای ایران / علیرضا دهقانی

هنر معماری کویر : قنات‌ها /محمدحسین یزدا

کمتر

---

پایان نامه ها

بیشتر

بررسی پایداری سازه بومی نگهداشت آب ( آب انبار ) در منطقه لارستان فارس
مصیب شیروانی / منصور شاه ولی / محمود جوان / محمدرضا اولیا
نتایج تحقیق نشان داد که آب انبارها از نظر ؛ احتماعی ؛ ، ؛ اقتصادی ؛ و ؛ فنی زیست محیطی ؛ در شرایط پایداری قرار دارند و وجود آنان با فرهنگ خاصی در منطقه همراه است . بی شک از مهمترین عوامل توسعه پایدار دسترسی به منابع سرشار آب می باشد . این پژوهش برای دستیابی به منابع آب پایدار پیشنهاد می کند : به شیوه های بومی نگهداشت آب برای حل مشکل کم آبی مردم و دستیابی پایداری به این مایع حیاتی توجه شود : برای احیا ، بهینه سازی ، مرمت و نگهداری آب انبارها به شیوه ای که باعث افزایش کیفیت آب شود تلاش گردد : از آلودگی های محیطی حوزه آبخیرآب انبارها جلوگیری شود : دستورالعملهای فنی در مورد آب انبار با استفاده از دیگر تجارب نواحی مختلف کشور برای تجهیز کردن آب انبارها در نواحی که از این سیستم ها بهره می برند ، تهیه گردد .

بررسی آب انبارهای لارستان فارس، امکان سنجی بازسازی و استفاده مجدد از آنها
علی کاظمی / فردین بوستانی / ناصر طالب بیدختی
جمع آوری و ذخیره آب باران برای مصارف مختلف از جمله مصارف شرب در ایران و بسیاری از جاهای دیگر مرسوم بوده است. منطقه لارستان با جمعیتی بالغ بر 269544 نفر و مساحت تقریبی 26964 کیلومتر مربع دارای اقلیم گرم و خشک است. در این منطقه استفاده از آب انبارها برای تهیه آب شیرین علیرغم داشتن آب لوله کشی هنوز هم مرسوم است. در این پژوهش با انجام تحقیق جامعی، به مستند سازی و بررسی آب انبارهای عمومی لارستان و مطالعه موردی 212 نمونه از آنها پرداخته شد. در این بررسی آب انبارها با توجه به 12 جنبه مختلف تقسیم بندی شدند. در برداشت های انجام شده که 58 درصد آنها را آب انبارهای شهری، 9 درصد روستایی و 33 درصد را صحرایی تشکیل می دهد، بیشترین مشاهدات را می توان مربوط به پوشش گنبد 105 مورد، مخزن استوانه 190 مورد، دسترسی به وسیله پلکان داخلی 212 مورد، منبع آب باران 211 مورد، آبرسانی غیر مستقیم 129 مورد، مصرف آب شرب 148 مورد، تهویه توسط روزنه 210 مورد و نمای ساده با 177 مورد فراوانی را عنوان نمود. در بخش دیگر این پژوهش تعداد 25 نمونه آب از آب انبارهایی که بیشترین مصرف کننده را دارا می باشند از مناطق شهری، روستایی و صحرایی منطقه در شهریور ماه سال 1389 برداشت و آنالیز گردید. آنالیز شامل پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و میکروبی؛ دما، کدورت، هدایت الکتریکی، کل جامدات محلول، ph، سختی کل، سختی کلسیم، سختی منیزیم، کلرید، قلیائیت متیل اورانج، قلیائیت جزئی، قلیائیت کل، بی کربنات، سدیم، فلوئورید، فسفات، سولفات، نیترات، نیتریت، آمونیاک، مس، آهن، منگنز، کلیفرم و hpc بود. مطابق نتایج حاصل از آنالیز نمونه ها و مقایسه آنها با استانداردهای مربوطه، مشخص شد کیفیت فیزیکی و شیمیایی آب ذخیره شده در این آب انبارهای در محدود? توصیه شده می باشد و در مقایسه با استانداردهای موجود از کیفیت مطلوبی برخوردار است و شاید بتوان گفت بهترین ذخیر? موجود آب آشامیدنی در منطقه می باشد. تنها موارد اصلی محدود کنند? آن کدورت و فلوراید است. اما متاسفانه به علت عدم توجه به نگهداری مطلوب این ذخایر با ارزش آب و آلوده ساختن آنها به آلاینده های میکروبی از کیفیت آشامیدنی این آب ها به شدت کاسته شده است. در نهایت راه کارهایی برای بهبود وضعیت این مخازن ارائه گردیده است.

بازار- قهوه خانه – زورخانه – سقاخانه – آب انبار در قرون دوازده و سیزده هجری
داوود مظاهری

باغ موزه آب بارویکرد معماری سبز در شهر مشهد
فرزانه مدیر شانه چی / الهام صفارزاده
مصارف مختلف آب و استفاده از آن به اشکال گوناگون در معماری ایرانی نشان می دهدکه آب ورای نقش پر اهمیت آن در تمدن و فرهنگ، ریشه در روح و روان آدمیان دارد. هم اکنون نیز آب به همان شکل گذشته در معماری و محیط زیست ما تاثیر می گذارد و فقط قالب استفاده از آن اندکی تغییر کرده است. امروزه از آب به شکلهای متفاوت تر و مهیج تر در کالبد شهر استفاده می شود و این شاید به خاطر اهمیت روز افزونی ست که آب در زندگی انسان پیدا یافته است. از این میان، آب انبار را به عنوان یکی از عناصر معماری پایدار و سبز برگزیدیم؛ زیرا در ایران همواره پایداری مورد توجه بوده است بدین ترتیب که در گذشته در مناطق کویری می توان راه حل هایی هماهنگ و سازگار با اقلیم را مشاهده کرد. آب انبار با ذخیره آب، روشی است بهینه در بهره گیری از منابع و انرژی های طبیعی. آب انبارها علاوه بر نقش مهمی که در زندگی روزمره مردم داشته اند، از موقعیت خاصی نیز در فرهنگ و اعتقادات مردم این سرزمین بهره مند بوده اند. آب انبار را جزء اماکن عمومی سنتی نیز می دانند. منظور از اماکن عمومی سنتی آن است که این نوع اماکن را مردم از زمان های قدیم تآٌسیس می کرده اند مثل مسجد و … آب انبار در واقع محفظه ای بود که در آن همواره آب خوش گوارا ذخیره می کردند، مکانی سرپوشیده در زیرزمین با حوضی بزرگ که جای ذخیره کردن آب بود و قفی آجری روی آن قرار می گرفت. آب انبار ها برای رفع نیاز مردم به آب شرب در بیشتر مناطق ایران و بعضی کشورهای دیگر ساخته می شد. آب انبارها بسته به شرایط انواع مختلفی داشتند و نیز از معماری خاصی بهره مند بودند. این پژوهش با بررسی نقش و کارکرد آب انبار ها در پی شناسایی الگوهای پایدار معماری بومی ایران با استفاده از مطالعات میدانی و کتابخانه ای است. در این پژوهش اسناد و مدارک و پلان های آب انبار های قدیمی از میراث فرهنگی و با بررسی و الهام گرفتن از آن ها، در مرحله طراحی به عنوان پایه اصلی و مهم کار مورد استفاده قرار گرفت. بدین ترتیب که در طراحی حجم، ابتدا از آن ها به صورت المان گونه استفاده شد و رفته رفته طی مراحلی پخته تر شد و تغییراتی روی آنها انجام گرفت و در نهایت در مرحله طراحی پلان هم ،زمینه و پایه اصلی ایده ،همان پلان ها بود. در انتها می توان به نکته حائز اهمیت این پروژه که علاوه بز موارد دیگر، گریز شایانی به معماری سبز دار اشاره کرد .که آن به کار گیری یک توربین آب است که علاوه بر استفاده بهینه از مصرف برق ، موردی نمادین در نمایش یکی از جنبه های استفاده از آب ،برای بازدیدکنندگان از این مجموعه باغ موزه می باشد.

شبیه سازی و ارزیابی عملکرد حرارتی آب انبار
منصوره بحرینی / احمدرضا فقیه خراسانی / علی اکبر دهقان / شهرام طالبی
در مناطق گرم و خشک یکی از روش های تهیه آب آشامیدنی در فصل گرم استفاده از آب انبار می باشد. در تابستان زمانی که دمای هوای بیرون 42 درجه باشد آب خنک با دمای 12 درجه به آسانی از منبع آب زیرزمینی قابل دسترسی می باشد. از این رو عملکرد سیستم آب انبار مورد توجه است. موضوع مورد مطالعه در تحقیق حاضر شبیه سازی عددی یک آب انبار زیرزمینی می باشد. این شبیه سازی توسط نرم افزار فلوئنت انجام شده است. آب انبار مورد مطالعه در این تحقیق واقع در شهر یزد است. این آب انبار پیش از این در پژوهشی دیگر به صورت تجربی و تحلیلی بررسی شده است. در مطالعه ی تحلیلی از جابجایی سیال در زمان بهره برداری صرف نظر گردیده و لذا انتقال حرارت در بدنه ی آب ذخیره شده، صرفاً بصورت هدایت در نظر گرفته شده است. هم چنین یکی از نکات مبهم در آزمایشات، تأثیر تابش خورشیدی و تبخیر بر چگونگی توزیع دما در لایه های بالایی آب می باشد. در مطالعات قبلی نقش تبخیر و تابش خورشید بر تغییرات دمای آب، به خوبی روشن نشده است. اکنون در پروژه حاضر با شبیه سازی این آب انبار با نرم افزار، عملکرد حرارتی آن در دوره ی ذخیره سازی مورد مطالعه قرار گرفته است. میدان جریان، توزیع دمای آب و تغییرات دمای آب در ماه های مختلف و در فاصله زمانی بین پر شدن و برداشت از منبع بدست آورده شده و با مدل سازی تحلیلی و نتایج تجربی مقایسه گردید. هم چنین تأثیر انتقال حرارت تشعشعی و تبخیر سطحی بر تغییرات دمای آب بررسی شد.

طراحی باغ موزه آب با رویکرد الگوه های معماری ایرانی در شاهرود
عاطفه سعیدی / حمیدرضا شجاعی
باغ ایرانی یکی از برجسته ترین و مستمرترین انواع هنر ایرانی طی قرون است. ریشه باغ در عهد هخامنشی است. تجلی صورت دیرینه باغ را می توان در هنرهایی چون فرش ، شعر ، خوشنویسی ،… و حتی در طرح ریزی شهرهایی چون قزوین ، شیراز ، اصفهان مشاهده کرد. باغ ایرانیان به مثابه فرهنگ است نه صرفا ” نیاز، اما امروزه ایجاد باغ با تمام عناصر (کوشک ،…) عینا” بصورت، آنچه در گذشته وجود داشته است ، به دلیل تحولات فرهنگی جامعه معاصر نسبت به گذشته ، جوابگوی نیاز معاصر نخواهد بود. باغ موزه آب بازنده سازی الگوهای معماری ایرانی در تعاملی پایا و پویا در بطن فضایی با محوریت باغ های ایرانی قرار می گیرد که باشندگان شهری را به محیطی امن و آرامش بخش فرا می خواند . در واقع در واژه شناسی باغ موزه می توان اینگونه نگاشت که این واژه ( کلمه ) از دو خرد واژه باغ و موزه تشکیل شده است. حرکت، رنگ آب، صدای آب (شکل آب) و حتی وجود آب در حوض های کوچک و بزرگ و با شکل های گوناگون، امیدبخش و زندگی ساز است. صدای آب نغمه دلنوازی است که شنیدن دارد و موجی از آب که از وسط حوض به طرف انسان می آید، بخشش و یا محبت لطیف و ظریف است. در معماری قدیم ایران استفاده از آب درحیاط به صورت چهار باغ و همینطور در فضای داخلی بسیار رایج بوده است وجود عناصر آب و درخت که عناصری پویا هستند در کنار ابنیه که عناصر ثابت معماری هستند، هویتی زنده به اثر فرهنگی و تاریخی می بخشد. این تحقیق جستاری است برای یافتن ایده فضایی و نقش شهری باغ ایرانی بعنوان الگویی کهن و خوانشی متناسب با نیازهای معاصر جامعه از این الگو ، که در نهایت می توان به کالبدی ارزشمند و پاسخگو به این نیازها دست یافت. باغ موزه آب بعنوان موضوع طراحی و محل قرارگیری آن در سابت میدان بسیج – که در واقع نقش شایانی در مرکزیت عملکردی ، فرهنگی و اجتماعی شهر شاهرود ایفا می کند. می تواند بازنمایی تاثیر گذار از ارتباط بین نیاز امروز جامعه با باغ ایرانی باشد.

طرح حفاظت و احیاء آب انبار نو ساری با نگرش فرهنگی بافت تاریخی
سید محسن کاظم نژاد سنگدهی / اسماعیل طلایی / اصغر محمد مرادی
هدف از انجام این پژوهش که با روشهای میدانی و کتابخانه ای – تطبیقی حاصل گردید، شناخت آب انبارنو در محدوده بافت تاریخی ساری بود. این شناخت مشتمل بود بر شناخت تاریخی، سازه ای و ساختاری و زیبایی شناسی بنا و همچنین شناخت ارزشهای فرهنگی بنای مذکور در محله و بافت قدیم شهر. در ابتدا برای شناخت طرح به بررسی ویژگیهای جغرافیایی و زمین شناسی و اقلیمی، فرهنگی واجتماعی و تاریخی منطقه و شهر تاریخی ساری پرداخته شد. آنگاه آب انبارنو ، عناصر و مصالح بکار رفته در آن و موقعیت آن در بافت تاریخی ساری مورد شناسایی قرار گرفت. در مباحث فن شناسی به بررسی کامل این بنا از نقطه نظرهای سازه ای و ساختاری، تاریخی و هنری پرداخته شد. در فصل آسیب شناسی، انواع آسیبهای وارده به بنا و بافت تاریخی پیرامون آن مورد بررسی قرار گرفت. در فصل مبانی نظری، با توجه با مفاهیم و اصطلاحات مرمت معماری که توسط نظریه پردازان معروف جهان مطرح شده وهمچنین تجارب بین المللی مرمت، سعی شده تا به یک طرح اصولی و قابل اجرا برای آب انبارنو برسیم همچنین در طرح مرمت و احیاء پیشنهاد شده در مورد این بنای تاریخی، تمام اصول حفاظتی و مرمتی در نظر گرفته شد. سرانجام در کاربری جدیدی که برای آب انبارنو در نظر گرفته شد سعی شده در عین حال که فعالیت جدید به روز و قابل اجرا باشد، هویت و اصالت این بنا در بافت قدیم ساری حفظ شده و باعث ارتقاء آن شود.

کمتر

---

مقاله ها

بیشتر

آب انبار
جمشید صداقت کیش
“ژرفای برخی از این خزینه‌ها حدود 8 تا 9 متر بوده و درزیرزمین ساخته می‌شده است و برای خنکی و عدم هرزروی‌ آب از کف آن،به‌جای شفته،آن را با سرب گداخته می‌پوشانده‌اند. 6 گاه در پاگرد پله‌ها،یک یا دو اتاقک یا سردابه وجود داشته که جای خنکی برای افراد بوده است تا حدود 0331 ش از این اتاقک‌ها گاهی به عنوان قهوه‌خانه استفاده می‌شده است. 41 آب‌انبارهای لارستان در فارس هنوز تعداد بی‌شماری آب‌انبار وجود دارد،اما در لارستان که منطقه‌ای گرمسیری و آب کم است، تعداد آب‌انبارها نسبت به سایر شهرستان فارس(به غیر از شیراز)بیشتر است. یکی از آب‌انبارهای منطقهء گراش برکهء کل‌ (Kal) نام دارد که از دورهء صفویه باقی مانده است‌71و هنوز از آن‌ استفاده می‌شود امانه برای آب‌آشامیدنی بلکه با جمع شدن آب در این آب‌انبار،با موتور پمپ آب آن بیرون‌ کشیده می‌شود و در باغ‌ها ومزارع استفاده می‌شود. منقطهء قصردشت آب‌ فراوانی دارد اما مردم خیر این منطقه آب انبارهای زیادی برای کشاورزان و رهگذرانی که از کوچه باغ‌های قصردشت گذر می‌کرده‌اند،یا به سوی سپیدان می‌رفته‌اند،ساخته‌اند و به عبارت دیگر در هر کیلومتر مربع کی آب‌انبار ساخته‌اند. آب‌انبار افتخاری‌82و92وجود دارد قدمت آب‌انبارهای قصردشت پیشتر از دورهء صفویه نیست و غیر از یکی دو آب‌انبار بزرگ،ساختمان بقیهء آنها به این دو صورت است: 1. این آب‌انبار در کوچه باغی در چهار کیلومتری غرب قصردشت و در انتهای کوچهء بازار قرار دارد که در دو سال اخیر،صاحب‌ باغ در آنها را تیغه کرده،روی کاشی آن سیمان مالیده و زمین آن را تصاحب کرده است.”

آب انبار سردار بزرگ قزوین و نقش آن در زندگی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم محله راه ری سابق
نصرالله عسکری
کشور ایران از نظر آب و هوا در ناحیه‌ای خشک قرار دارد و میزان بارندگی آن بسیار اندک است.در ضمن از نظر شرایط اقلیمی هم مناطق کشور با یکدیگر بسیار متفاوت هستند.به استثناء شمال و غرب کشور،قسمت وسیعی‌ از ایران با کمبود آب مواجه است و آب به عنوان عنصری گرانقدر علاوه بر داشتن ارزش حیاتی عامل بسیار مهمی‌ در توسعه اقتصادی به‌شمار می‌رود.ازاین‌رو نیاز زمینه را برای متکران ایرانی جهت ابداع مخازنی به منظور جمع‌آوری آب با توجه به شرایط هر منطقه فراهم نموده است.این مخازن در مناطق مختلف دارای عناوین متفاوتی‌ هستند.در منطقه مورد بررسی از آنها تحت عنوان آب‌انبار نام می‌برند.در این بررسی ابتدا به تعریف آب‌انبار، تاریخچه آن،سپس درباره معماری و سرانجام کارکردهای فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی آن پرداخته می‌شود.

آب انبار سید اسماعیل (میرزا موسی)
سوسن بیانی / مونا بیگلربیگی قاجاریه
به دلیل خشکی آب و هوای بخش عمده‌ای از کشور ایران و عدم‌ریزش‌ باران کافی در بیش از شش ماه از سال در اکثر نقاط و در نتیجه فصلی بودن‌ آب رودخانه‌ها و عدم‌امکان دسترسی به آب،تمهیدات گوناگونی جهت تأمین‌ آب شیرین در فصول خشک سال اندیشیده شده است؛از جمله میتوان احداث‌ بند،قنات و آب‌انبار را نام برد.در این رابطه آب‌انبار همان‌گونه که از نام آن‌ مشخص است،برای ذخیرهء آب در فصول پرآب و استفاده از آن در بقیهء ایام‌ سال بوده است.در گذشته آب‌انبارها مانند سایر ابنیهء شهری در مراکز تجمع، نظیر راستهء بازارها،مراکز محلات و کاروانسراهای بین راهی احداث می‌شده‌ است(قبادیان،1382،ص 298).در حقیقت،نقش آب‌انبارها در بافت‌ شهرهای حاشیهء کویر و منطقه‌های کم آب ایران چنان قابل توجه بوده که در بسیاری از محله‌ها بزرگترین و چشمگیرترین واحد معماری بشمار می‌رفته‌ است(ورجاوند،1366،ص 155). آب‌انبار همگانی سید اسماعیل به صورت مجموعه در قلب محلهء چالمیدان احداث شده است.مجموعهء سید اسماعیل با کارکردهای مذهبی، اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی از جمله مجموعه‌هایی است که از قرون هفتم و هشتم هـ ق.سنگ بنای آن گذاشته شده و سپس در دوره قاجاریه تکمیل‌ گردیده است.

آب انبار شیخ علیخان زنگنه اسدآباد
زهرا پورشعبانیان
بنای آب انبار شیخ علیخان در تاریخ 21 / 02 / 1376 به شماره 1873 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. بی تردید، اوضاع جغرافیایی ایران تاثیری غیر قابل انکار در خلق آثار معماری این سرزمین داشته است. از دیرباز ایرانیان به امر ذخیره‌سازی آب‌ توجه داشته‌اند و برای تحقق بخشیدن به این امر (آب انبار) را بنیان گذارده‌اند. آب انبارها معمولا در کنار بناهایی همچون مسجد و حمام احداث میگشته تا به راحتی در دسترس عموم قرار گیرد. نمونهایی از این گونه بناهای عامالمنفعه در شهرستان اسدآباد، آب انبار شیخ علیخان زنگنه میباشد،که توسط شیخ علیخان زنگنه وزیر اعظم شاه سلیمان صفوی در کنار بناهایی نظیر مسجد و حمام احداث گشته است. در این مقاله سعی شده این بنای ارزشمند از لحاظ تاریخی و معماری مورد بررسی قرار گیرد.

آب انبارهای تاریخی و کتیبه دار فردوس در خراسان جنوبی
بهرام عنانی / فخرالدین محمدیان . خدیجه شریف کاظمی
ایران ازنظر آب وهوایی در ناحیه ای خشک قرار دارد. ازاین روی، شرایط اقلیمی آن به گونه ای است که در گذشته و حال، عنصر آب موردتوجه ویژه ای قرارگرفته است. درواقع چگونگی استفاده و بهره برداری از آب، همواره در فرهنگ ایرانی از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار بوده است. به همین سبب، این اندیشه بخش قابل توجهی از تاریخ معماری ایران را به خود اختصاص داده است. ایرانیان با به کارگیری سازه هایی چون آب انبارها، سعی در بالا بردن میزان بهره برداری از آب را داشتند. احداث آب انبار برای ذخیره آب در فصول پر آب و استفاده از آن در فصل های کم آب صورت می گرفت. این مخازن با توجه به شرایط اقلیمی و شاخصه های اجتماعی، فرهنگی و مذهبی هر منطقه، از طراحی و معماری خاصی برخوردار بوده است. این ساختارهای سنتی در بسیاری از نواحی مورد بهره برداری عمومی قرارگرفته است. وضعیت اقلیمی خشک و کم آب مناطق شرقی ایران، به ویژه در استان خراسان جنوبی منجر به ساخت آب انبارهای بسیاری در این منطقه شده است. شهرستان فردوس یکی از مناطق این استان است که آب انبارهای متعددی از آن، برجای مانده است. در میان آن ها، آب انبارهای قرایی و خانکوک و حوض انبار سیدی دارای کتیبه های موقوفی است. ساخت بناهای وقفی، نشان از علاقه نیکوکاران در یاری رساندن به دیگر مردم و موجب گستردگی آبادانی اقتصادی هر شهر بود. این بناها توسط میراث فرهنگی استان خراسان جنوبی موردبررسی اولیه قرارگرفته اند. اما تاکنون مطالعه روشمندی بر روی آن ها انجام نشده و همچنین در هیچ جایی بدان، اشاره نشده است، بنابراین ضرورت و اهمیت این تحقیق بیان می گردد. هدف این پژوهش، مطالعه و بررسی سه بنای یادشده است. این تحقیق ازنظر هدف، بنیادی و ازنظر روش، در زمره تحقیق های تاریخی است. یافته اندوزی داده ها به دو شیوه بررسی میدانی و منابع کتابخانه ای انجام گرفته است. نتایج مطالعات بیانگر تنوع سازه های معماری بوده و وقف نامه های آن ها می تواند منابع ارزشمندی جهت تبیین ساختار معماری بنا و همچنین فضای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوره ساخت بنا باشد.

آب انبارهای قهستان
کورش صالحی / راضیه فرستاده
آب و هوای خشک و نیمه خشک برخی از نواحی ایران، مبنای اندیشه تامیل آب قابل شرب و شیرین در ایرانیان گشت که ساخت آب انبار یکی از مظاهر این اندیشه بود. آب انبارها در سراسر مسیرهای تجاری در کنار کاروان سراها برای رفع تشنگی مسافران و داخل شهرها برای رفع نیاز طلاب و زائران و شهروندان به تعداد بسیاری در طول تاریخ،‌به خصوص در سده های اخیر، ساخته شده اند. سعی افراد خیر، به این منظور بود که آب انبارها را در کنار حسینیه ها و بازارها و مساجد بسازند. بدین گونه این اثر معماری بهترین و راحت ترین شیوه برای دسترسی به آب بوده است. آب انبار با معماری شایان توجه علاوه بر ایجاد منظره ای زیبا و دلکش، در شهرهای حاشیه کویری و شمالی ایران منبع تامین کننده آبی خنک در ایام کم آبی به حساب می آمد‌؛ به طوری که هر یک از اجزای آن در این امر نقش بسزایی داشته اند. آب انبار از قسمت های مختلفی تشکیل شده است و از قنات و کوه و بند،‌آب مورد نیاز را به آن انتقال می دادند. به تبعیت از این اوضاع و شرایط، در شهرستان های بیرجند،‌یزد،‌کرمان و قزوین به دلیل کمبود نعمت آب، ساخت آب انبار همراه با سنت وقف،‌در بین اهالی بومی رواج گرفت.

آب انبارهای کاشان
محسن نیازی
در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ، ﻫﻤﻮاره آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻧﻘـﺶ ﺑـﺴﻴﺎر‬‬‬‬‫ﻣﻬﻤﻲ در زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ. ﻣﺮدم در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻳﺮی اﻳﺮان ﻛﻪ دارای اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ‬‬‬‬‫و ﻛﻢآب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ، ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺗﻨﮕﻨﺎی ﺗﻬﻴﻪ و ﺣﻔﻆ و ﺗﻮزﻳﻊ آب ﺑﻮده و در ﻃﻲ ﻗﺮنﻫـﺎی‬‬‬‬‫ﻣﺘﻤﺎدی ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑﺮای ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از آب ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ. در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ، آب اﻧﺒـﺎر‬‬‬‬‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از راﻫﻜﺎرﻫﺎی اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻬﺮهﺑﺮداری از آب ﻛـﻪ دارای ﺷـﺎﺧﺺﻫـﺎ و اﺑﻌـﺎد‬‬‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.‬‬‬‬‫آب اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮی ﻛﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ، ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﮔـﺮان‬‬‬‬‫ﺳﻨﮕﻲ از ﻫﻨﺮ اﻳﺮاﻧﻲ و ارزشﻫﺎی اﻋﺘﻘﺎدی اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ‬‬‬‬‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد. آب اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺷـﺎﺧﺺ ﺷـﻬﺮ ﻛﺎﺷـﺎن‬‬‬‬‫اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻣﺮدم ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ. آب اﻧﺒﺎر در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن‬‬‬‬‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤـﻲ دارای ﻛﺎرﻛﺮدﻫـﺎ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬‬‬‬‫ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺗﻼش اﻧﺴﺎن ﺑﺮای رﻓﻊ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آب، ﻫﻨﺮ و ذوق اﻧﺴﺎن‬‬‬‬ ‫1. اﺳﺘﺎدﻳﺎر و ﻣﺪﻳﺮ ﮔﺮوه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺎﺷﺎن، ‪Niazim@kashanu.ac.ir‬‬‬‬‬‬‬‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان/ ﺷﻤﺎره 01 ﭘﺎﻳﻴﺰ 6831‬ ‫291‬‬‬‬‬‬‬‫ﻛﻮﻳﺮﻧﺸﻴﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻨﺘﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ اﻳﺮان ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ. ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﻤﺎری و ﻣﻜﺎن‬‬‬‬‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ در ﻧﻘﺎط ﻣﺮﻛﺰی ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ و ﮔﺬر و ﻫﻢﻣﻜـﺎﻧﻲ آن ﺑـﺎ ﻣـﺴﺠﺪ، ﺣـﺴﻴﻨﻴﻪ، ﺗﻜﻴـﻪ،‬‬‬‬‫ﺣﻤﺎم، وﻳﮋﮔﻲﻫﺎی ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ را ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ. در اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر و‬‬‬‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ در ﺷﻬﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺎﺷﺎن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ.‬‬‬

آب انبارهای وقفی یزد در دوره های قاجار و پهلوی
الهام ملک زاده / مهدیه خانی سان ایچ
موقعیت جغرافیایی یزد در حد فاصل دو کویر لوت و دشت کویر مردمانی سرسخت را پرورش داده که همواره باید با آب و هوایی گرم و خشک و بی آبی روزگار می گذرانیدند؛ ضمن این که در طول تاریخ آموختند برای ادامه حیات نمی توان به نبرد با طبیعت برخاست، بلکه باید با سازگار نمودن خود با طبیعت، آب را در زمستان های سرد در دل زمین پنهان نمایند تا در تابستان های گرم و سوزان، منبع مایع حیاتی شان باشد. از این رو در این سرزمین، آب همواره از قدیم ترین ازمنه تاکنون یکی از مقدسات شمرده می شد، با این هدف که آبی که از دل قنات با تلاش مقنیان بیرون آمده است فرسنگ ها راه طی می کند تا به آبادی ها برسد؛ پس نباید هدر رود. لذا از یک سو، در دل زمین، آب انبارهایی با مصالحی از طبیعت کویر ساخته شد تا در روزهای گرم تابستان، آب خنک آن ها زندگی و حیات را جریان بخشد؛ از سوی دیگر، جلوه ای از انسانیت و کمک به هم نوع بروز نمود تا افرادی که در صدد رسانیدن آب به آبادی ها و منازل خود بودند، در کنار اتاق ارسی و پنج دری شخصی شان که دارای بادگیر و آب انبار خصوصی بودند، به فکر همسایگان نیازمندشان هم بوده باشند و گاه برای آب انبارشان، ورودی دیگری خارج از خانه طراحی می نمودند، یا برای مردم شهر و محله نیز آب انبار و سنگابی مجزا می ساختند. این افراد نیکوکار که به قول مرسوم منطقه دهشمند خوانده می شدند اعم از زرتشتی و مسلمان، نه تنها در یزد به فکر هم کیشان خود بودند، بلکه سایر هموطنان شان را از هر دین و مذهبی که بودند، از یاد نمی بردند و آب انبارهایی با دو دهانه بدین منظور ساختند. مقاله حاضر بر آن است که با بررسی موضوع فوق، با استفاده از منابع مکتوب و پژوهش های میدانی درباره اقلیم یزد، آب انبارهای وقفی آن در دوران معاصر و انگیزه های مترتب بر بانیان آب انبارها را مورد بررسی قرار دهد و با بهره مندی از روش تحقیقات تاریخی و شیوه توصیفی – تحلیلی مبتنی بر اسناد و منابع کتابخانه ای، نوع ساختمان آب انبارها و اهداف و انگیزه های خیرین آن ها را تجزیه و تحلیل نماید.

آب یابی ، آب رسانی ، آب یاری ، آب سنجی در ایران باستان .
احمد حامی

بررسی باستان شناختی آب انبارهای وقفی شهر زنجان در دوره قاجاریه
سارا علی لو / علی نوراللهی
به علت خشکی هوای ایران و کمبود بارش، آب همواره در نزد ساکنان آن دارای تقدس و احترام بالایی بوده است. ساکنان آن از جمله راهکارهای که برای سازگاری با این وضعیت اندیشدند، احداث آب انبارها بوده است. که بنابر شواهد تاریخی اولین بار احداث این بناها در زنجان صورت گرفته است و دو شیوه استوانه‌ای و تالار ستوندار در معماری آنها به‌کار برده شده است. شهر زنجان که در شمال غرب ایران قرار گرفته که ریزش‌های جوی آن مانند سایر مناطق اندک است. این موضوع به همراه گرمای هوا سبب ساختن چندین آب انبار در این شهر شده است که همگی وقفی و دارای کاربری چند منظوره بوده‌اند. علاوه بر این مردم زنجان راهکارهای دیگری نیز برای دسترسی به آب اندیشیده بودند که آبدزدک معروف است. در این مقاله ابتدا به اقلیم ایران و تاثیر آن در شکل‌گیری آب انبار و اهمیت آب و معماری این سازه‌ها و سپس جغرافیا و معرفی آب انبارهای شهر زنجان و تنها یخچال این شهر پرداخته شده است و در پایان یک جمع‌بندی از کلیه مطالب ارائه گردیده است.

بررسی بنای بومی و فرهنگی آب انبار (با تأکید بر آب انبارهای کاشان)
رضا خیرخواه آرانی
بررسي تطبيقي جايگاه آب انبار در سازمان فضايي شهرهاي تاريخي ايران (نمونه موردي شهرهاي يزد و لار)
مجتبی آراسته / علی اکبر تقوایی

شهرهايي با اقليم گرم و خشک، همواره داراي کالبدي فشرده بوده و به همراه عناصري مثل مسجد، بازار، ميدان و آب انبار، ساختار اصلي شهر را تشکيل ميدهند. آب انبار تنها عنصري است که ويژه شهرهايي با اقليم گرم و خشک و مرطوب است. اهميت اين عنصر در بسياري از مطالعاتي که تاکنون انجام شده، تنها از جنبه جزئيات ظاهري آن مورد بررسي قرار گرفته و نقش آن در ساختار فضايي شهرهاي تاريخي کمتر مورد توجه بوده است. هدف از اين تحقيق، بررسي جايگاه آب انبار در سازمان فضايي شهرهاي تاريخي کشور است. با توجه به دامنه گسترده اين شهرها در ايران، اين تحقيق به طور خاص بر دو شهر يزد و لار متمرکز شده است. رويکرد مورد استفاده تحقيق، روش «بررسي تطبيقي» و بر مبناي منابع کتابخانه اي و مشاهدات ميداني است. يافته هاي تحقيق نشان ميدهد آب انبارها هرچند حضوري فيزيکي در فضاهاي شهري دو شهر يزد و لار دارند، اما تاثير اين عنصر در سازمان فضايي شهر لار بارزتر است؛ به طوريکه اين عنصر با قرارگرفتن در مرکز هر محله، شکل شبکه راه ها را به صورت شعاعي درآورده و بافت دانه هاي پيراموني را به صورت ستاره اي تنظيم نموده است. جهت گيري دانه ها نيز به فراخور مرکزيت آب انبار، به صورت دوراني تغيير کرده است. اين در حالي است که آب انبارهاي شهر يزد، تاثير چنداني در شکل دهي به ساختار اصلي شهر نداشته و در اغلب اوقات، فضاي پيراموني آب انبارها ارتباط فضايي مشخصي با ساير فضاهاي عمومي شهر يزد ندارند.

بررسی کارکردهای پنهان آب انبارهای وقفی تهران در دوره قاجار
شهرام یوسفی فر / نسرین شهریوری
آب­ انبارهای وقفی، یکی از تأسیسات عمومی و ضروری شهر تهران در دورۀ قاجار بوده­اند که با هدف تأمین آب شرب مردم شهر در محلات مختلف ساخته می­شدند. این تأسیسات آبی، بنابر عللی چون انگیزه­های واقفان، باورها و اعتقادات مردم، موقعیّت قرارگیری­شان در بافت شهری و رجوع افراد مختلف به آنها، در کنار کارکرد اصلی و حیاتی خود، یعنی تأمین آب شرب مردم، کارکرد­های دیگری نیز داشتند. مسالۀ اصلی پژوهش حاضر، بررسی کارکردهای پنهان آب­انبارهای عمومی تهران در دورۀ قاجار می­باشد. نتیجۀ پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی و با گردآوری­ داده­­ها بصورت کتابخانه­ای- اسنادی و مصاحبه و مشاهدات میدانی، صورت گرفته، نشان می­دهد که کارکردهای پنهان آب­انبارها، جنبه­های گوناگون فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مختلفی داشته که با روحیّات و اعتقادات و سبک زندگی مردم شهر در ارتباط مستقیم بوده­اند. این ابنیه گاه کژکارکردهایی نیز می­یافته­اند که با نیّت واقفان و هنجارهای جامعه در تعارض بوده است، اما اغلب کارکردهای مثبت داشته­اند.

بررسی کیفیت میکروبی آب باران ذخیره شده در آب انبارهای مناطق روستائی شهرستان گمیشان در سال ۱۳۹۲
رمضانعلی دیانتی تیلکی / یوسف کر / قربان فیروزیان
سابقه و هدف: به دلیل ناکافی بودن کمیت و کیفیت منابع آب موجود در مناطق روستائی گمیشان (استان گلستان) اهالی آن مناطق برای تامین بخشی از نیاز آبی خود جهت مصارف خانگی، آب باران را در آب انبار ذخیره و استفاده می‏نمایند. لذا بررسی وضعیت بهداشتی آب انبارهای روستایی این مناطق ضروری است. مواد و روش ها: در این مطالعه از آب انبارهای 203 خانوار که به روش تصادفی از 31 روستا انتخاب شده بود، به صورت دو بار تکرار نمونه‏برداری انجام و آزمایشات باکتریولوژیکی مطابق روش استاندارد صورت گرفت. ارتباط بین داده‏های وضعیت بهداشتی آب انبارها و نتایج کیفیت باکتریولوژیک آب محتوی آن مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. یافته ها: از مجموع 406 نمونه آب که در آزمون‏های کلیفرم کل و گرماپای مورد سنجش قرار گرفتند، 94 مورد (14/23 درصد) حاوی آلودگی کلیفرم کل و 28 مورد (89/6 درصد) دارای آلودگی کلیفرم گرما پای بوده‏اند. بین وضعیت بهداشتی آب انبارها و آلودگی کلیفرم کل و گرماپای در آب انبار رابطه معنی‏دار (05/0 ˂p) وجود داشته است. استنتاج: با توجه به وجود شرایط غیر بهداشتی در آب انبارهای مورد مطالعه، لازم است تدابیر لازم در خصوص بهداشتی سازی آب انبارها صورت گیرد. هم‏چنین بهتر است کاربری آب انبارها از شرب به غیر شرب تغییر یابد.

بررسی میزان آلودگی آب، آب انبارهای شهر کاشان از نظر کلی فرم در سال 1374
سید احمد خلیفه سلطانی / علی فراست کیش / غلامرضا مصطفایی
سابقه و هدف: چون استفاده از آب های غیر لوله تصفیه نشده می تواند مشکلات بهداشتی را در پی داشته باشد و آبهای راکد عموما مستعد آلودگی بیشتر هستند و از آنجا که در شهر کاشان در کنار سیستم توزیع لوله کشی آب، آب انبارهای متعدد وجود دارد که مردم به عنوان منبع آب آشامیدنی از آن ها استفاده می کنند و این آب انبارها از آب روستاهای اطراف کاشان توسط تانکر آب گیری می شوند و بررسی میکروبی آب روستاهای اطراف کاشان آلودگی متفاوتی را نشان داده اند این تحقیق به منظور بررسی میکروب شناسی این آب انبارها از نظر کلی فرم ها در سال 1374 صورت گرفت. مواد و روش ها: این مطالعه توصیفی با نمونه گیری از کلیه آب انبارهای فعال کاشان در سه نوبت جداگانه به طریق استاندارد انجام پذیرفت. در هر بار نمونه گیری آزمایش در دو مرحله جداگانه در آزمایشگاه بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی کاشان و توسط عضو هیئت علمی دانشکده بهداشت انجام گردید در مرحله نخست بررسی از نظر وجود کلی فرم ها با روش تخمیر 3 لوله ای انجام گرفت و MPN آب محاسبه شد و در مرحله بعد نمونه های مثبت از نظر کلی فرم مدفوعی در محیط EC کشت داده شد و با توجه به معیارهای جدول استاندارد سازمان بهداشت جهانی میزان آلودگی تعیین گردید. یافته ها: از 35 آب انبار فعال کاشان، 8 آب انبار (22.8%) استاندارد و قابل شرب و 8 آب انبار (22.8%) کاملا غیر بهداشتی و غیر قابل استفاده شناخته شد و بقیه آب انبارها (54.4%) درجات متفاوت از آلودگی را نشان دادند و از این جهت تحقیقات تحلیلی بعدی جهت یافتن عوامل موثر در آلودگی این مواد آلوده و در کوتاه مدت جلوگیری از استفاده از 8 آب انبار توصیه گردید.

بررسی وقف و نیکوکاری در آب انبارهای ایران (بویژه یزد)
حسین مسرت
“در بسیاری از کتیبه‌ها و وقف‌نامه‌های آب انبار،یا حسین(ع)و لب تشنگی او و اشاره به صحرای کربلا و روز عاشورا به فراوانی دیده می‌شود: در کتیبهء آب انبار وقت و ساعت یزد،از حسین(ع)چنین یاد شده است: آن‌که آب از این مکان نوشید نظر از چشمهء جنان پوشید آمد از غیب این ندای جلی‌ لعن بر قاتل حسین علی (افشار 2:664) و در کتیبهء آب انبار تودهء رکن آباد میبد خوانده می‌شود: از بهر رضای حق چنین مصنعه‌ای‌ کر دست بنا محمد بن حیدر تا آنکه بنوشند مسلمانان آب‌ از یاد حسین خستهء تشنه جگر (افشار 1:104) لعن یزید در آب انبار حاجی سید حسین خویدک هم آمده است: «هو الواقف،وقف نمود بانی این مصنعه،تمامی سه جره منابع قنات خویدک و تمامی هشت قفیز کشخوان‌های‌ نویدک بر تعمیر و روغن چراغ و آب مصنعه مطابق وقف نامچه. و ربع قنات اهرستان که منابع و مجاری سه هزار جره باشد که مرحوم مغفور حسین خان صاحب‌اختیار طاب‌ ثراه از قرار وقف نامه‌های معتبره متعدده به شروط مرقومه در آنها وقف نموده بود که در شهر دار العبادهء یزد جاری‌ باشد و به واسطهء قلت آب در بعضی اوقات آن ربع،وفا به اهل شهر نمی‌کرد،لذا همت عالی نهمت بر آن گماشتند و وقف مؤبد صحیح شرعی و حبس مخلد ملی فرمودند قربة الی الله تعالی و طلبا لرضائه و نیلا لثوابه»(وزیری 1: 102-103) یکی از مفصل‌ترین وقف نامه‌های آب انبار بر جای مانده در گذر زمان،وقف نامهء آب انبار شش بادگیری به تاریخ 1329 ق است،در این آب انبار نام همهء واقفان و سهام آنان و نیز افرادی که با مهر خود این وقف نامه را تأیید کرده‌اند،قید شده و در بخشی از آن چنین آمده است: «…”

پیشنهادی در چگونگی طرّاحی (مهندسی) شبکة تأمین آب در کاروانسرای کویری نوگنبد بر پایة نتایج به دست آمده از بررسی باستان شناختی منطقة نوگنبد ـ ارکان در نائین
جواد صفی نژاد / محمد اسماعیل اسماعیلی جلودار
ارتباط بین مراکز مهمّ استقراری در فلات مرکزی ایران و به خصوص در مکان‌های کویری بدون داشتن سیستم ارتباطی مطمئن امکان‌پذیر نبوده است. در این بین، طرّاحی شبکه‌های ارتباطی ازطریق ساخت جاده‌هایی قابل اطمینان، با اقامتگاه‌های بین راهی در مناطق کویری که عمدتاًً فاقد منابع آبی مطمئن سطحی و زیرزمینی هستند نیاز به تدابیری خاص دارد. ایرانیان با شناخت منابع آبی پایدار و ابداع تکنیک‌های پیشرفتة تأمین، انتقال و ذخیرة آب و نیز از طریق ساخت تأسیسات امن بین‌راهی، به بهترین شکل ممکن زیرساخت‌های لازم را برای دسترسی آسان تجاری، سیاسی و اقتصادی بین مراکز مهمّ حکومتی و تجاری با یکدیگر فراهم نموده‌اند. ساخت کاروانسراها و شبکه‌های گستردة جاده‌ای در مراکز خشک و بدون آب کویر مرکزی ایران با ابداع قنات و طرّاحی شبکه‌های انتقال آب به وسیلة حفر یا احداث کانال در دل سنگ یا با لوله‌های سفالین (تنبوشه)، ساخت فضاهای ذخیرة آب از قبیل آب‌انبار یا استخر‌ امکان پذیر شده است. مقالة حاضر در جهت دستیابی به پاسخ پرسشی است بنیادی در زمینة چگونگی طرّاحی (مهندسی) شبکه‌های تأمین آب در کاروانسراهای کویری. از این رو با مطالعة متون و بررسی میدانی به صورت موردی، منطقة نائین و در واقع کاروانسرای نوگنبد در 24 کیلومتری شرق نایین بر سر راه نائین ـ یزد، به عنوان موضوع تحقیق انتخاب گردید. در این منطقه حداقل از قرن هفتم هـ. ق. ضمن شناسایی منابع مطمئن آبی در روستای ارکان در فاصلة 15 کیلومتری کاروانسرای نوگنبد در کنار جادة اصلی اصفهان به یزد، شبکة انتقال آب پیشرفته‌ای با تنبوشه‌های سفالی، طرّاحی و اجرا شده که آب دریافتی پس از انتقال به نوگنبد از طریق آب‌انباری با حجم ذخیرة مطمئن به مصرف کاروانیانی می‌رسید که به صورت شبانه‌روز در بین مراکز مهمّ استقراری مرکز ایران (اصفهان و کاشان) با شرق و جنوب شرق آن (همچون یزد و کرمان) در تردّد بوده‌اند.

تأثیر فرم بر میزان سایه اندازی و جذب حرارت در گنبد آب انبارهای یزد
توحید شیری / محمد دیده بان / محسن تابان
آب انبارها بناهایی بودند که اکثراً در مناطق گرم و خشک کشور برای خنک نگه داشتن آب در طول سال مورد استفاده مردم قرار می-گرفتند. یکی از اصلی ترین عنصر آب انبارها پوشش مخزن می باشد که از طاق های آجری گوناگونی مانند آهنگ، کلنبو با خیز و فرم های متفاوت در ساخت آنها استفاده شده است. هدف از این پژوهش شناخت میزان دریافت تابش خورشید و سایه اندازی در گنبد آب انبارهای یزد می باشد که منجر به شناخت بهینه ترین پوشش مخزن آب انبار در بین نمونه های مطالعه شده می گردد. برای انجام این تحقیق پنج نمونه از آب انبارها با ساختار متفاوت گنبد در شهر یزد انتخاب گردید و میزان دریافت تابش سالیانه آن ها در گرم-ترین روز سال، در ساعات 14، 16و 18 با استفاده از تحلیل انرژی پلاس نرم افزار راینو تحت پلاگین های هانی بی و لیدی باگ انجام گرفت. نتایج آنالیزها نشان می دهد؛ با افزایش سطوح گنبدها میزان جذب حرارت در محدوده در معرض تابش و در محدوده سایه بیشتر می شود. در هنگام طلوع و غروب خورشید مقدار دریافت تابش تقریباً در تمام گنبدها شبیه هم است، ولی هنگام ظهر؛ جذب حرارت گنبدهای با خیز بلند و سطح تماس کم نسبت به تابش خورشید؛ کمتر از گنبدهای با خیز کم و سطح تماس زیاد است؛ که علت اصلی آن ایجاد سایه بیشتر و جذب حرارت کمتر در این نوع گنبدها می باشد. بیشترین دریافت حرارت در ساعت 14 مربوط به گنبد برسویه تفت (kwh/m2 128187) با خیز کم و کمترین دریافت حرارت در حاج قاضی یزد با خیز بلند و سطح تماس کم (kwh/m2 80753) است. رابطه ی بین خیز طاق گنبد با میزان دریافت تابش خورشید تقریباً مستقیم است؛ لذا استفاده از گنبد با خیز طاق و ارتفاع زیاد و سطح تماس کم با توجه به شرایط اقلیمی یزد در آب انبارها عملکرد حرارتی مناسب تری داشته است.

راز و رمز آب انبارهای کاشان
سعید عطارها
“این‌ کمیته با اصول سه‌گانه،مشارکت مردم،همکاری بین بخشی و تکنولوژی مناسب و مفاهیم و اجزاء برنامه ساماندهی چون،ذخیره‌سازی آب،قابلیت دسترسی برای همه ساکنین بافت بویژه‌ قشر کم درآمد،احیای موفقیت،تأمین آب سالم و بهداشتی بخصوص از نظر سختی آب،حفظ میراث گذشته،رعایت حقوق شهروندان و بویژه تکریم مالکین در شهر قدیم کاشان،بسط عدالت اجتماعی،تدوین رژیم حقوقی مربوط به حقایه کشاورزان،احیاء و استیفای موقوفات‌ آب‌انبارها،تحقق بهره‌وری و جلوگیری از اتلاف آب شرب،اشاعهء ارزشهایی که منتهی به‌ توسعهء پایدار و حفظ اکوسیستم می‌گردد،توجه به صنعت توریسم و حفظ سرمایه‌های‌ بجامانده از گذشتگان،الگوسازی و اشاعه سکونت در بافت،ایجاد تعادل و توازن در ارائه‌ خدمات شهری در بافت تاریخی و بخش شهرسازی معاصر،بسترسازی فرهنگی و ایجاد نگرش به منظور ایجاد زمینهء مناسب در حفظ و استفاده بهتر از آب‌انبارها توسط شهروندان، نهادینه شدن طرح سقایت و بحران آب در آیندهء نزدیک،کار خود را شروع نمود و در بدو امر از دستگاههای اجرایی ذیربط در اجرای طرح،مثل شهرداری،اوقاف،میراث،شرکت آب و فاضلاب و شبکه بهداشت و چند سازمان مسئول بعنوان اعضای کمیته دعوت و با برنامه‌ زمانبندی و تدوین سند در سه فاز: 1-رسیدگی اضطراری و پاسخگویی به مراجعات مردم علاقمند به احیای سقایت و آب‌انبار،2-برنامه میان‌مدت،3-برنامه درازمدت و با این هدف که آب‌انبارها به کاربری اصلی‌ با تمام سیستم و شبکه‌های خود باز زنده‌سازی شوند. 2-متصدیان یا امین آب‌انبارها با در دست داشتن تائیدیه مثبت(چک لیستها،موضوع بند 7 در مرحله اول«الف»پس از اخذ نظریه شبکه بهداشت مبنی بر بلا مانع بودن امر آبگیری به‌ کمیته حفظ احیاء و بهسازی آب‌انبارهای تاریخی واقع در میدان ولی‌عصر(مدخل شهر) ساختمان شماره 2 فرمانداری-(مرکز ایرانگردی و جهانگردی)مراجعه و پس از تسلیم چک‌ لیست تائید شده به مامور مربوطه معرفی‌نامه برای گرفتن تانکر دریافت دارند.”

سیمای وقف نامه در آب انبارهای سرایان در خراسان جنوبی
بهرام عنانی / فخرالدین حمدیان / خدیجه شریف کاظمی
در مناطق کویری همواره عوامل طبیعی مانند کمبود منابع آبی از جمله رودخانه‌های دائمی، چشمه‌های طبیعی و زیرزمینی و دمای بالای محیط، موجب گردیده تا ساکنان این مناطق علاوه بر ارزش نهادن به این عنصر حیاتی، سیستم‌هایی را برای بهره‌برداری بهتر از آب به‌کار گیرند. برای این منظور، در منطقه سرایان واقع در استان خراسان جنوبی، آب‌انبارهای متعددی ساخته شده است. بسیاری از این سازه‌ها توسط اشخاصی به‌صورت وقف احداث شده‌اند. مضامین وقفنا‌مه‌های آن‌ها که اغلب به‌صورت سنگ‌نوشته ظاهر شده‌اند علاوه بر معرفی بانیان بنا، توانسته تا حدودی مسائل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوره را نیز بیان کند. این پژوهش سعی دارد با مطالعه و بررسی وقفنا‌مه‌ آب‌انبارها و حوض‌انبارهای منطقه سرایان، به کیفیت و چگونگی سنت وقف در فرهنگ این نواحی، از دوره صفوی تا زمان متاخر بپردازد. این تحقیق از نظر هدف بنیادی و با روش تاریخی-تحلیلی صورت پذیرفته است. همچنین روش جمع‌آوری داده‌ها به‌صورت میدانی وکتابخانه‌ای است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که در منطقه سرایان سنت وقف مختص به یک زمان خاص نبوده و این سنت به‌صورت یک فرایند در زندگی و فرهنگ مردم در جریان بوده است.

معرفی گوشه ای از معماری ناشناخته ایران: ساختمان آب انبارها
غلامحسین معماریان

معرفی معماری آب انبارهای عهد صفوی شهر سرایان
علی اصغر محمودی نسب
شهر سرایان از جمله شهرهای کویری ایران است که همیشه در تنگنای تهیه، حفظ و توزیع آب بوده و ارزش آب در آن بیش از هر جای دیگر احساس می شود؛ به همین دلیل برای رفع این کمبود، آب انبارهایی در سطح شهر ساخته شده تا نیاز ساکنین را برطرف کند. در این پژوهش، شش آب انبار باقی مانده در محلات بافت قدیم شهر سرایان مورد مطالعه قرار می گیرد. پژوهش حاضر براساس روش توصیفی و تحلیلی، به معرفی عناصر معماری بناها و تحلیل آن از جنبه های مختلف پرداخته است و مواد و یافته های آن، بخشی از طریق مطالعه منابع کتابخانه ای و بخش دیگر به صورت میدانی انجام شده است. تاکنون در مورد آب انبارهای شهر سرایان مطالعه جامعی انجام نگرفته و آن چه صورت گرفته، بیشتر جنبه توصیفی داشته است. اهمیتی که این بناها در زندگی مردم از گذشته تا به امروز داشته است؛ نگارنده را بر این داشت که این آب انبارها را به صورت اختصاصی مورد مطالعه قرار دهد و پرسش اساسی تحقیق حاضر این است که آیا تنوعی در عناصر معماری آب انبارها دیده می شود؟ در بررسی آب انبار مورد مطالعه شاید این طور به نظر می رسد که در عناصر اصلی آب انبارها تنوعی دیده نمی شود؛ در حالی که با بررسی پلکان، سردر ورودی، پاشیر و مخزن می توان تنوع در نقشه و عناصر آن مشاهده کرد. هم چنین در پوشش فضاها بویژه سردر بنا، چون بخش اعظم این آب انبارها در زیر زمین است و هنرمند نمی تواند در همه فضاها تزئین کاری انجام دهد، اوج هنرنمایی خود را در سر در بنا انجام داده و از این بین بناهایی که در مرکز بافت و محلات اعیان نشین هستند، نسبت به بقیه بناها دارای تزئینات بیشتری هستند. این بناها از لحاظ معماری چه در پوشش سردر و چه پلکان یا مخزن طوری ساخته شده اند که شرایط اقلیمی کمترین تاثیر را در بناها داشته باشد.

معماری آب
سید امیر منصوری

معماری آب انبارها در محیط طبیعی لارستان
علی کاظمی / فردین بوستانی / ناصر طالب بیدختی
انسان ها در هر زمان به تناسب نیازی که احساس میکنند برای سازگار کردن شرایط جغرافیایی، تغییراتی در اکوسیستم محیط خود بوجود میآورند. منطقه لارستان نیز از این قائده مستثنی نبوده و از ویژگیهای اقلیم گرم و خشک آن ، دیوارهای بلند و سایه دار، بادگیرها و از همه مهم تر و گسترده تر آب انبارها میباشد. این پدیده مهم ، از اوایل روزهای شکل گیری شهر، نقش اساسی در مورفولوژی آن ایفا کرده است . در این پژوهش با انجام تحقیق جامعی، به مستند سازی و بررسی آب انبارهای عمومی لارستان و مطالعه موردی ٢١١ نمونه از آن ها پرداخته شد. در این بررسی آب – انبارها با توجه به ١١ جنبۀ مختلف تقسیم بندی شدند. در برداشت های انجام شده که ٥٨ درصد آن ها را آب انبارهای شهری، ٩ درصد روستایی و ٣٣ درصد را صحرایی تشکیل میدهد، بیشترین مشاهدات را میتوان مربوط به پوشش گنبد ١٠٥ مورد، مخزن استوانه ١٨٩ مورد، دسترسی به وسیله پلکان داخلی ٢١١ مورد، آب رسانی غیر مستقیم ١٢٨ مورد، تهویه توسط روزنه ٢٠٩ مورد، مصرف آب شرب ١٤٨ مورد و نمای ساده با ١٧٦ مورد فراوانی را عنوان نمود. همچنین حجم کل آب – انبارهای منطقه که ٦٥ درصد آن ها فعال ، ١٧ درصد نیمه فعال و ١٨ درصد غیر فعال میباشند، در حدود ١.٨٧ میلیون مترمکعب تخمین زده شد. در نهایت اقتصادیترین و بهترین تصمیم جهت جلوگیری از تخریب این پدیده مهم و بقای حیات منطقه ، حفظ کاربری ذاتی آب انبارها ارایه دش

معماری آب انبارهای شهر قزوین
غلامحسین معماریان
معماری‌ آب‌انبارهای شهر قزوین غلامحسین معماریان مقدمه اگرچه آب‌انبارها و دیگر بناهای وابسته به منابع آب شهری و روستایی بخشی از میراث معماری و مهندسی ایران را تشکیل‌ می‌دهند،اما متأسفانه به علت‌های مختلف آنها در حال تخریب‌ هستند و احتمالا تا زمانی نه‌چندان دور آثار کمی از آنها به‌ جای خواهد ماند. می‌توان چنین‌ نتیجه گرفت که برای ایجاد قنات خمارتاشی دست‌کم از بخشی‌ از مجرای قنات کهن مورد اشاره اصطخری بهره گرفته شده‌ است:3 دربارهء تاریخ ساخت کاریزها،تعداد،میزان آبدهی،مسیر عبور از بیرون شهر و محلات داخلی،مکان مظهری،تا خروج آن‌ از شهر در چند کتاب قدیمی و معاصر مطالب مفصلی آمده‌ است. به عبارت دیگر برای دسترسی بهتر مردم در مکانهای مختلف شرط عبور مسیر کاریز مهم بوده چنانکه در ارتباط با گسترش تدریجی شهر و در نتیجه ازدیاد آب‌انبارها نیز شرط اساسی بوده است. اگر مقایسه‌ای در این باب با شهر یزد صورت گیرد،خواهیم دید علیرغم اینکه آب‌انبارهای شهر یزد سالهاست که مورد استفاده قرار نمی‌گیرند،اما تعداد آب‌ انبارهای تخریب شده از آب‌انبارهای قزوین کمتر است. بادگیر ساختمان در این بخش سعی بر این است که به سؤال زیر پاسخ داده شود: آیا معماری آب‌انبارهای قزوین در کل و ویژگیهای ساختمانی‌ آنها بطور خاص تفاوتی با دیگر نقاط ایران دارد؟آب‌انبارهای‌ قزوین با توجه به اندامهای آن مانند سردر،پلکان،پاشیر و مخزن می‌تواند به عنوان یک اندام واحد در نظر گرفته شود که‌ عناصر ساختمانی به هم وابسته‌ای را دارا هستند. با توجه به‌ اینکه مسأله پوشش مخازن چهارگوش،با کاربرد طاقهای‌ ساده کلنبو و کژواه حل شده است برای داشتن مخازن بزرگ‌ چهارگوش از ستونهای در داخل مخزن به کار گرفته شده‌ است.”

وقف نامه آب انبار شش بادگیری یزد
حسین مسرت

کمتر

---

فیلم ها

بیشتر

یافته های آپارات

یافته های گوگل

یافته های یوتوب


آشنایی با آب انبار کلار در میبد یزد

مستندی از مراحل ساخت آب انبار

کمتر

---

اخبار

بیشتر

خبربان

مهرنیوز

میراث آریا

همشهری



آب‌انبار سردار بزرگ قزوین، بزرگ‌ترین آب‌انبار تک گنبدی ایران

آب انبار دیوان خانه ( موزه سازه‌های آبی استان فارس )

آب انبار کلار میبد

آب انبار و حوض انبار

آب انبارها ، قلب شهر يزد از قديم تا امروز

آب انبارهای شگفت انگیز قزوین

آب انبار نوآباد نایین

آشنایی با آب انبار

تامین آب شرب، از قنات‌ها تا آب انبارها

بازسازی 3 آب انبار تاریخی قزوین

ثبت آب‌انبار سنگان رشتخوار در فهرست آثار ملی ایران

نایین شهر آب انبارها

نگاهی به آب انبار سنتی کیش

کمتر

---

تاریخ تطبیقی

بیشتر

کمتر

---

عکس های قدیمی

---

---

پلان و برش نما

کتاب سیری در معماری آب انبارهای یزد / غلامحسین معماریان

---

---

عکس‌های جدید

---

راه پله آب انبار فهادان یزد

آب انبار سردار قزوین

کف آب انبار کلار میبد

آب انبار امیرچقماق

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---

---