دربند گزیده کتاب عصر زرین فرهنگ ایران / ریچارد نلسون فرای مشهورترین دیوارهای دفاعی ساسانی در دربند میان کوههای قفقاز و دریای خزر بنا شده بود. با آن‌که این دیوار در واقع در بیرون ایرانشهر بود نه تنها برای دفاع از شاهنشاهی ساسانی بلکه برای امپراطوری بیزانس هم سودمند بود. بیزانس غالباً به ایران پول‌های گزاف برای پاره‌ای از هزینه ترمیم و نگهداری استحکامات قفقاز در برابر هون‌ها و مردم گوناگون ترک و خزران می‌پرداخت. عربان این استحکامات را پسندیدند و بعدها خود از این شیوه تقلید کردند. گزیده کتاب قلاع و استحکامات نظامی / کاظم ملازاده / مریم محمدی تدابیر دفاعی دیگری نیز وجود داشتند که در یک سطح گسترده‌تر، مناطقی از کشور و حتی خود کشور را در مقابل هجوم دشمن محافظت می‌کرده است. نمونه برجسته و غیر ایرانی چنین استحکاماتی، دیوار بزرگ چین می‌باشد که مانع هجوم اقوام بیابانگرد به این کشور می‌شده است. در ایران نیز نمونه چنین استحکامات دفاعی، البته در مقیاس کوچکتر، شناسایی شده است؛ دیوار دفاعی گرگان، دیوار دربند، خندق جرکلباد از این جمله‌اند. دیوار دربند که امروزه بیرون از مرزهای سیاسی ایران و در خاک جمهوری آذربایجان قرار گرفته، در حد فاصل دریای خزر و ارتفاعات شرقی کوههای قفقاز کشیده شده و تنگه و گذرگاه مهم ارتباطی شمال و جنوب را مسدود می‌کرده است. این دیوار به مناسبت دروازه‌ای که برای عبور و مرور در آن تعبیه شده بود، دربند و دروازه نیز خوانده می‌شده است. در منابع اسلامی گاه از آن به عنوان سد ذوالقرنین، سد سکندر و سد یاجوج و ماجوج نیز باد شده است (همان، صص ۱۴ـ۱۱۲). تاریخ بنای اولیه این دیوار مشخص نیست اما با توجه به شواهد و قرائن موجود می‌توان آن را از ساخته‌های اوایل دوره هخامنشی و احتمالاً کوروش کبیر دانست. این دیوار در دوره باستان مانع مهمی در برابر هجوم اقوام بیابانگرد به داخل سرزمین ایران محسوب می‌شده و توسط قلعه و سپاهیان زبده محافظت می‌شده است. عنایت الله رضا در خصوص این دیوار می‌نویسد: «استحکامات دربند، دیوار سنگی بسیار بلندی بود که به درازای چهل کیلومتر از کوهستان تا کرانه دریای خزر امتداد داشت و خط دفاعی بسیار مستحکمی در برابر سواران مهاجم دشمن به شمار می‌رفت. این دیوار که از تخته سنگ‌های بسیار بزرگ ساخته شده بود ۱۸ تا ۲۰ متر ارتفاع داشته و سی برج بر فراز این دیوار قرار گرفته بود. دیوار سه دروازه آهنی داشت که یک دروازه آن به دریا گشوده می‌شد.»