مهتابی گزیده کتاب: اجرای معماری سنتی ایران / حسین زمرشیدی بهارخواب این فضا همان مهتابی است و در مناطقی از خراسان تخ بوم (تخت بوم) نیز نامیده می‌شود. این فضای بدون سقف در مجاورت حیاط و در طبقات بالاتر از اول ساخته می‌شود و شب‌های تابستان در آن می‌خوابند و بسته به محل استقرار آن، در ساعاتی که دیوارهای اطراف بر آن سایه مناسب میاندازد از آن استفاده می‌شود. در بهار و پاییز در تمام ساعات روز و در تابستان شب‌ها قابل استفاده بوده است. این فضا در دوره قاجار به مسجد مدرسه‌ها نیز راه یافت و نمونه‌های زیبایی از آن را در مسجد سید اصفهان، مسجد سلطانی سمنان و مسجد سپهسالار تهران میتوان دید و در مناطق گرم و مرطوب چون دزفول و شوشتر جزء جدایی ناپذیر خانه‌های مسکونی است. تزیینات رایج این فضا از جنس تزیینات نمای رو به حیاط است. گزیده کتاب: معماری ایران دوره اسلامی / یوسف کیانی مسجد یک ایوانی تا یکی دو سده پیش ساخته می‌شد، چنان که مسجد جامع رجبعلی درخوانگاه و مسجد جامع تهران نیز چنین است. روبه‌روی پیشان هر دو مسجد به جای ایوان شبستانی تابستانی در زیرزمین و روی آن مهتابی ساخته‌اند که شاید یادگاری از مسجدهای کهن ری باشد که بدبختانه هیچ نشان و آگاهی از آن‌ها در دست نداریم. گنبدخانه و مقصوره و پیشان ایوان و ایوانچه و ورکد (غرفه) و شبستان چهلستون و ستاوند سرپوشیده و کشیده یک‌اشکوبه و دواشکوبه و کمرپوش پیرامون سرایی سرگشاده و پیشگاه و مهتابی و گاهی سرداب (یا شبستان زیرزمینی) و مناره و گلدسته درگاه پا سردی به گونه‌ای شایسته و نغز به هم پیوسته و بافت مسجد را می‌پرداخت. گزیده کتاب: سفیر زیبا / ایون گرس / علی اصغر سیدی در فاصله‌ای بسیار دور، در بالای کوهی که هنوز پوشیده از برف بود، خرابه‌هایی دیده می‌شد. تصمیم گرفتند خود را به آن‌جا برسانند. این خرابه‌ها آثار برجای مانده از قصری بودند که در چندین قرن قبل، آوازه شکوه و زیبایی آن در سرتاسر مشرق زمین زبانزد همگان بود. مهتابی‌های آن اکنون به صورت زمین نکاشته‌ای در آمده بودند و این مهتابی‌ها که بر باغ‌های زیبایی مسلط بودند، روزگاری شاهد چه جشن‌ها و چه روزهای پرافتخاری بوده‌اند. اما اینک تنها جغدها ر لابه‌لای آن‌ها لانه ساخته بودند. گزیده کتاب: سیاحت نامه شاردن/ ژان شاردن / محمد عباسی هر یک از اتاق‌های رو به میدان دارای ایوانی است، که یک طارمی مشبک گچ‌اندود، تمام منقش به قرمز و سبز و بسیار خوش‌منظری دارد. این خانه‌ها مجهز به یک مهتابی هم سطح با پشت بام بازار می‌باشند، که در تابستان از خنکی این مهتابی‌ها هر کس در جلوخان خویش برخوردار می‌گردد. گزیده کتاب: فرهنگ مهرازی / علی محمد رنجبر کرمانی / ندا رفیع زاده / بیژن سرشکی خان با مهتابی‌های گرداگرد میانسرا. در این گونه در آشکوب بالا اتاق‌ها پس نشسته و یک مهتابی پدید آورده‌اند مانند سرای حاج کریم در اسپهان و سرای احمدی در شیراز. گزیده کتاب: معماری ایران دوره اسلامی / یوسف کیانی مسجد یک ایوانی تا یکی دو سده پیش ساخته می‌شد، چنان که مسجد جامع رجبعلی درخوانگاه و مسجد جامع تهران نیز چنین است. روبه‌روی پیشان هر دو مسجد به جای ایوان شبستانی تابستانی در زیرزمین و روی آن مهتابی ساخته‌اند که شاید یادگاری از مسجدهای کهن ری باشد که بدبختانه هیچ نشان و آگاهی از آن‌ها در دست نداریم. گنبدخانه و مقصوره و پیشان ایوان و ایوانچه و ورکد (غرفه) و شبستان چهلستون و ستاوند سرپوشیده و کشیده یک‌اشکوبه و دواشکوبه و کمرپوش پیرامون سرایی سرگشاده و پیشگاه و مهتابی و گاهی سرداب (یا شبستان زیرزمینی) و مناره و گلدسته درگاه پا سردی به گونه‌ای شایسته و نغز به هم پیوسته و بافت مسجد را می‌پرداخت. گزیده کتاب: معماری ایرانی / محمد کریم پیرنیا / عبدالحسین معماریان در مدرسه آقابزرگ حجره‌ها در یک گودال باغچه در گرداگرد میانسرا هستند. روی بام‌ها، صحن و بخش عمومی مدرسه است. گنبدخانه آن برخلاف همه گنبدخانه‌های دیگر روی ستاوند و جِرز ساخته شده و گرداگرد آن باز است. در پشت گنبد یک میانسرا و گودال باغچه دوم هست. شبستانی بزرگ پس از هشتی پایین‌تر از همکف قرار دارد. این شبستان با بادگیر خنک می‌شده است. از بام آن که یک مهتابی است در شب‌های تابستان و روزهای زمستان بهره‌گیری می‌کردند.