اسلام
گزیده کتاب
تاریخ ادیان / هاشم رضی
سه اصل اساسی اساس تعالیم محمد، شمول و کلیت آن‌ها تأکید بر مسائل اساسی، سادگی اصول اسلامی پیچیدگی‌ها و مغلقات بعدی، سه اصل اساسی اسلام، توحید و اصل یکتایی، شواهدی در این باره، سه تجلی نیرو و قدرت خدایی، پیامبر، قرآن، ملایک و فرشتگان،بحث درباره این سه مورد، چگونگی نبوت، قرآن، فرشتگان.
تعالیم محمد در باره مسایلی بود کلی که مطابقتی کامل داشت با روح زمان و وضع اعراب. این‌ها مواردی محدود نبودند، بلکه از اخلاق فردی و اجتماعی، اقتصاد و سیاست، اخلاق و منش انسانی، قوانین مدنی و اوامر و نواهی الاهی و شرایع و فرایص وعبادات تشکیل می‌شد. به بهداشت، نظافت، علم ودانش ارجی بسیار نهاده شده بود. طلب علم و دانش از گهواره تا گور فرض بود و نظافت از ایمان خاستگاه داشت. این دیانتی بود که عظمت و قدرت و نیرویش از تسهیل گسترش آن و روش معنویاتش از قوانین برجسته آن مستفاده می‌شود، تعالیم محمد بسیار ساده و بی‌پیرایه و دستوراتی بود در حدود زندگی، دور از پیچیده گی‌های فلسفی و دشواریهای شرایع در اسلام ایمان و دیانت بدان گونه که بعدها با مسایل غامض کلامی و فلسفه‌هایی متأثر از ملل و اقوام متمدن درهم آمیخته شد مشکل و سخت نبود. شرط ایمان به هیچ وجه در گرد فهم مسائل فلسفی و کلامی و شناخت آن‌ها به حساب نمی‌آمد، بلکه شرایط اسلام و ایمان بسیار سهل و ساده بود. بساطت و سادگی اسلام نخستین در هیچ دیانتی یافت نمی‌شود، اما بعدها دستخوش مداخله جویی‌ها وتأثیرات خارجی و آلت دست مغرضان واقع شد و از اصل شریف و انسانی‌اش به دور افتاد.
نخست اصول دین اسلام منحصر بود به سه اصل اساسی که عبارت بود از: توحید، نبوت، معاد.
توحید و ایمان به وحدانیت خداوند اساس دین اسلام است و اساسی که بر آن بسیار تکیه شده و وجه شاخص نمایانی است برای این دیانت. کلامی که در این دیانت به عنوان شهادت به حقانیت و مسلمان شمرده شدن ویژگی یافته، عبارت است از لااله الا الله، نیست به جز خدایی یک تا که او را شریک و انبازی نیست. در باره صفات، افعال و قدرت خداوندی در قرآن آیاتی بسیار است که موضوع را خالی از ابهام نشان می‌دهد. آدمی بایستی کاملاً در اختیار و تفویض الاهی بوده و بی‌چون و چرا اوامرش را اجرا کند تا در روز شمار جزو صالحان شمرده شده و به بهشت داخل شود. وصف خدا در قرآن به شیوه‌های مختلف بسیار آمده است: «خدا است آن ذات پاکی که آسمان‌ها را چنان که می‌نگرید، بی‌ستون برافراشت آن‌گاه با کمال قدرت عرش را در خلقت بیاراست و خورشید و ماه را مسخر اراده خود ساخت که هر کدام در وقت خاص به گردش آیند. امر عالم را با نظامی محکم و آیات قدرت را با دلایلی مفصل منظم ساخت. باشد که شما به ملاقات پروردگار خود یقین کنند سوره رعد.، آیه دوم».تمامی آثار خلقت و طبیعت بدون خدشه‌ای از آثارقدرت اوست و هم اوست که بر طبق مشیت و اراده خود: «و زمین را به گسترد و در آن کوهها برافراشت و نهرها جاری ساخت و از درختان هر گونه میوه‌ها پدید آورد و در زمین همه چیز راجفت بیافرید و شب تار را به روز روشن بپوشانید سوره رعد۔ آیه سوم». در سوره انعام از آیه هفتاد و سوم تا هفتاد و هشتم طرح مسئله‌ای در خداشناسی شده که از بت پرستی تایکتاگرایی را در بر دارد. نخست در آیه هفتاد و سوم قدرت بی‌چون و چیره گی مطلق خداوند بازگو شده: «واوست خدایی که آسمان‌ها و زمین را به حق آفرید و روزی که به گوید موجود باش هرچیز بی‌درنگ موجود خواهد شد. سخن او حق است و پادشاهی عالم روزی که در صور بدمند تنها با اوست، ودانای نهان و آشکار خلق اوست و هم او به تدبیر خلق دانا و بر همه چیز آگاه است». از آن پس در آیه‌ای ملاحظه می‌شود که ابراهیم پدرش آذر را بر حذر می‌دارد از پرستش بت‌ها واخطار می‌کند که راستی در پرستش خداوند است نه بتان واصنام. آن‌گاه ابراهیم خود در جست و جوی خدای راستین بر می‌آید هنگامی به ستاره گان می‌گراید، اما آن‌ها را موقتی و غروب کننده می‌یابد زمانی ماه را به پرستش می‌گیرد، وچون اندکی می‌گذرد آن را نیز فانی و غیر قابل اعتماد احساس می‌کند؛ و چون صبح گاه دررسید و خورشید تابان طلوع کرد، گفت این است خدای من. اما آن ستاره فروزان و تابان به شامگاه فروخفتید و نهان شد، آن گاه: گفت ای گروه مشر کان من از آنچه شما شریک خدا قرار می‌دهید بیزارم.، همان گونه که گفته شد این خدایی است یکتا و بی‌شریک: «و خدای شما خدای یکتا است، نیست خدایی مگراو که بخشاینده و مهربان استسوره بقره ـ آیه سد و شست و سه». و این نوع آیات در قرآن آن اندازه فراوان است که موجب شگفتی می‌شود. هم چنین است آیاتی بسیار در صفات ذات و اعمال او، و قدرت لایزالش.
اما خداوند اراده و قدرت کامل خودرا به سه طریق نشان داده و ظاهر می‌نماید نخست به وسیله پیامبر خود محمد بن عبدالله، دوم به وسیله قرآن که کتاب روحی آسمانی است، سوم به وسیله ملایک و فرشته گان مقرب.
اشاره شد که طریق اول قدرت‌نمایی خدا و اراده او جهت هدایت مردمان به وسیله پیامبر یا پیامبرانی است و این همان نبوت، اصل دوم ایمان بر مسلمان محسوب می‌شود. همان گونه که در اصل اول «لااله الاالله» شرط است، دومین اصل نیز «اشهد ان محمد رسول الله» اساسی استوار است که هر مسلمانی بایستی به نبوت و پیامبری محمد شهادت داده و ایمان داشته باشد. بنابر عقاید مسلمانان طریقه و راه مستقیم در روی زمین تنها به وسیله راهنمایی پیامبران صورت می‌پذیرد و بدون پیدایی آنان ارشاد خلق به سوی حق و هدایت آنان امکانی ندارد. به همین جهت از ابتدای جهان پیغمبرانی ظهور یافته و راهنمایی خلق را به عهده گرفته‌‌اند که بزرگ‌ترین و اولاترین شان محمد پیامبر بزرگ اسلام است که در ضمن خاتم الانبیا می‌باشد و پیامبری بدو ختم شده است. لیکن با تمام مقام و مرتبت ومنزلتی که پیامبر اسلام راست، به هیچ وجه جنبه الوهیت و یا این‌که خدا در پیکرش تجسم یافته باشد ندارد، بلکه او نیز بشری است عادی هم چون دیگران که نه ادعای معجزه و کارهای خارق العاده و شگفت داردونه به امور ماوراءالطبیعه تسلطی دارا است. یگانه معجزه‌اش قرآن است و بشری است که به واسطه پرهیزکاری واجد بودن مکارم اخلاقی تقرب یافته وعهده‌دار راهنمایی خلق شده است.
روش دوم هدایت خلق، قرآن است و آن عبارت است از کلمات خدایی که به وسیله وحی بر محمد پیامبر اسلام نازل گشته است. این کتاب همان گونه که در لوح محفوظ بوده، بی‌کم و کاست برای پیامبر نازل شده تا وسیله هدایت خلق و معجزه پیامبر باشد. به همان گونه که مقام محمد از دیگر پیامبران اولوالعزم برتر است، «کتابش نیز در مقام بالاتری قرار دارد، و در این کتاب بی‌شک راهنمای پرهیزگاران است. سوره بقره. آیه دوم». قرآن در نقض کتاب انبیای پیشین نیست: «زیرا او به فرمان خدا قرآن را به قلب پاک تو رسانید تا تصدیق سایر کتب آسمانی کند و برای اهل ایمان هدایت و بشارت آرد بقره ۹۱». این کتاب در ماه رمضان نازل شده و به همین جهت: «ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است و برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل، پس هر که در یا بد ماه رمضان را روزه دارد. بقره سد و هشتاد و پنج»
روش سوم همانا وجود ملائکه یا فرشندگان می‌باشد که کارگزاران تبلیغ و اراده الاهی هستند. بزرگ‌ترین و نامی‌ترین این ملائک جبرییل است که رساند؛ وحی الاهی به محمد، پیامبر اسلام است: «و این قرآن به حقیقت از جانب خدا نازل شده، جبرئیل روح الامین نازل گردانیده، و آن را بر قلب تو فرود آورده تا به حکمت واندرزهای آن خلق را متذکر ساخته و از عقاب خدا بترسانی. سوره شعرا. آیه‌های سد و نود و دو تا سد و نود و چهار»
همان‌گونه که گفته شد، قرآن کتابی است که بنا بر عقیده مسلمانان وحی الاهی است و نه از جانب ابلیس و یا فرشتگان و مردمان «و نه هرگز این گونه سخنان از شیاطین شایسته است و نه قدرت بر نزول آن دارند، که البته آن‌ها از استماع وحی الاهی معزول‌اند. سوره شعرا ـ۲۱۳»و در این فرمان از اساطیر و قصص تا احکام و دستورهای دینی و شرایع، و روش اخلاق و سیستم اقتصاد، و از جنگ و محاربه تا صلح و ملک داری، دستورهای بهداشتی تا قوانین مدنی و جزایی وقضایی و بسیاری از موارد دیگر مورد گفت و گو قرار گرفته که عنوان قانونی کلی و عمومی را جهت مسلمین دارد که تخلف از آن‌ها موجب شرک و ارتداد می‌شود.