هشتی









هشتی خانه طباطبایی ها




خانه های سنتی ایران همچون نگینی از معماری ایرانی اسلامی گذشته در سراسر کشور می درخشند. اما آنچه که دراین پژوهش برآنیم تا بررسی کنیم, ارتباط میان معماری این خانه ها و ادراک حس ارامش است. بصورت موردی خانه طباطبایی ها در کاشان در نظر گرفته شده است. پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و منابع مکتوب و همچنین مشاهدات میدانی و تجزیه و تحلیل پژوهش های پیشین صورت گرفته و درنهایت عواملی که باعث ایجاد حس آرامش در فضاهای این خانه ها شده گردآوری گشته و باتوجه به عدم وجود آرامش گذشته در خانه های امروزی اصول و مبانی طراحی آنها توصیه شده است. یافته های این پژوهش پیرامون چگونگی ارتباط بین قسمت های مختلف خانه طباطبایی ها و اینکه هرکدام با هدف تامین کننده ی چه نوع حس انسانی یا چه نوع آسایش جسمی در انسان هستند به عنوان مثال عقب نشینی در خانه نشان دهنده ی عدم تجاوز به حقوق دیگران، هشتی خانه نشان دهنده ی مردم واری و حفظ حریم محارم، دالان نشان دهنده ی حس زیبایی با استفاده از تضاد روشنی حیاط و تاریکی دالان، حیاط نشان دهنده ی رعایت درونی و اندرونی، فضای اتاق ها نشان دهنده ی مقابله با شرایط اقلیمی برا آسایش اهل خانه، ساباط برای ایجاد سایه برای مردم خارج از خانه (مردم واری) و شاه نشین نشان دهنده ی تکریم مهمان است.


در طول تاریخ بشر همواره توجه زیادی را به تزیین فضای سکونت خود نشان داده است. هدف از تزیینات در معماری علاوه بر زیبایی القای مفاهیمی چون نظم و وحدت وجودی است که در قالب نقوش هندسی مانند گونه های مختلف کاربندی دیده می شود. نمونه ای از این تزیینات در هشتی خانه ها، که حکم نوعی حیاطچه ی بیرونی برای خانه عمل می کرده، استفاده شده است. برخی هشتی ها ساده بودند و برخی پر نقش و نگار و دارای تزیینات معماری و گچبری و … . امروزه اهمیت عناصر خانه مانند هشتی و تزیینات آن ها کمتر مورد توجه قرار گرفته اند، لذا در این پژوهش به بررسی گونه شناسی کاربندی رسمی در هشتی خانه ها پرداخته شده است و بطور خاص هشتی خانه های تاریخی شیراز مورد بررسی قرار گرفته اند. روش تحقیق به کاربرده شده در این مقاله استدلال منطقی و نمونه موردی می باشد. ابزار گردآوری داده ها شامل مشاهدات میدانی و منابع مکتوب است. در این پژوهش ابتدا به بررسی پیشینه تحقیق و مبانی نظری مربوط به موضوع تحقیق پرداخته شده است و در نهایت جداولی از انواع کاربندی رسمی استفاده شده در خانه ها و درصد میزان کاربرد هر کدام از کاربندی ها بدست آمده است که نشان دهنده کاربرد گسترده این الگو در هشتی خانه های دوره قاجار شیراز شده است.

یکی از مهم ترین اصولی که د رمعماری سنتی ایران بدان توجه شده است اصل محرمیت می باشد که تاثیرات آن در ساختار کالبدی معماری خانه های سنتی ایران و به وضوح قابل مشاهده است. محرمیت و حریم خصوصی مفهومی اجتماعی است و دارای ارزش کلیدی اخلاقی است که نیاز به ان یکی از عوامل تاثیرگذار اصلی بر شکل گیری خانه های سنتی است از طرفی خانه های سنتی ایران به عنوانی یکی از نشانه های بارز از هویت متعالی اسلامی، نقش مهم و موثری در حفظ و تعالی فرهنگ و هویت دارا می باشند. این پژوهش با استفاده از روش کیفی و بهره گیری از مطالعات میدانی و کتابخانه ای ضمن بررسی مفهوم خانه (مسکن)، محرمیت و حریم خصوصی و عناصر ایجادکننده آن در خانه های سنتی به بحث پیرامون محرمیت در معماری خانه های سنتی شیراز از جنبه های گوناگون می پردازد. از این رو مهم ترین عناصر تاثیرگذار بر ایجاد حس محرمیت در خانه های سنتی شامل ورودی، دالان، هشتی، حیاط و بازشوها که زیرمجموعه سلسله مراتب ورودی می باشند، مورد بررسی قرار گرفته اند.

در معماری اسلامی و ایرانی خانه همیشه جایگاهی ویژه داشته است. در اقلیم گرم و خشک خانه ها اصولا به صورت درونگرا ساخته شده و مساله ی محرمیت از ویژگی بارز خانه ها در این مناطق به شمار می رود. یکی از جنبه های طراحی در خانه ها که باعث ایجاد امنیت و محرمیت می شده است، طراحی ورودی و اجزای آن بوده است. در این مقاله به بررسی ورودی خانه های اصفهان در محلههای قدیمی در مرکز این شهر پرداخته شده است. برای این منظور 15 عدد خانه از مرکز شهر و از محله هایی با قدمت زیاد از جمله شهشهان ونشاط و …انتخاب شده است. این خانه ها متعلق به دوره قاجار و صفوی می باشند. ورودی خانه های مذکور در این مقالهبررسی شده و پس از مطالعات کتابخانه ای، از مطالعات میدانی و اسنادی نیز استفاده شده است. مطالعات انجام شده نشان می دهد که در اکثر خانه های مورد بررسی ، تدابیر زیادی در جهت امنیت و محرمیت این خانه ها اندیشیده شده است و اکثر این خانه ها دارای هشتی بوده و از ورود مستقیم به داخل بنا جلوگیری شده است.

حجاب و پوشیدگی مفهومی بسیار پیچیده داردکه امروزه موردنظر صاحبنظران قرار گرفته است. یکی از مهمترین ارکان زندگی بشر درتمام دورههای تاریخی به حساب می آیدو که منجر به ظهور تعاریف گسترده ای از این واژه شده است.هم اکنون در مورد آن نظرات و عقاید متفاوتی در جریان است که از تمام جنبه ها قابل تامل اما ورد مفهوم به عرصه ی معماری و شهرسازی روی دیگری از این تعریف را که وابسته به عناصر فیزیکی و کالبدی فضاهای سنتی استرا به نمایش می گذارد.در کشور ایران با توجه به حضور عمیق اسلام،فرهنگی با عنوان اسلامی –ایرانی شکل گرفته که خود فضاهای خاصی را در معماری ایرانی وارد کرده است. معماری خانه های ایرانی دارای اجزای متفاوتی می باشد که ورودی ها و هشتی به دو دلیل از سایر فضاها مهمتر می باشند، یک ،واصل بین محیط بیرون و درون می باشندو دیگری اولین تجربه برخورد فرد با محیط را نمایان می سازد.ما در این مقاله بر آنیم که پس از انجام مطالعات کتابخانه ای و میدانی به اهمییت محرمیت و حجاب و پوشیدگی در جامعه و سپس در خانه های ایرانی بپردازیم و این را گوش زد نماییم که این عنصر اصلی فراموش شده ی مولفه ی اصلی معماری ایرانی را یاد آودی نموده و بتوانیم دوباره در کالبد بناهای ایرانی بکار بگیریم و برای آن ارزش بیشتری قائل شویم

هدف از این تحقیق بررسی سلسله مراتب حضور در حیاط خانه های تاریخی از دیدگاه کالبد ظاهری و معانی نهان در آن می باشد. قرارگیری سلسله مراتب وار ورودی، هشتی، دالان و راهرو و حیاط و سپس سایر فضاهای عملکردی در پیوند با حیاط، الگویی کم و بیش مشابه در تمامی ابنیه دارد. نکته حایز اهمیت در این است که به کارگیری اصل سلسله مراتب در نظام های فضایی شهری و معماری با تفکیک کردن حریم های عمومی از خصوصی و ایجاد مرتبه بندی در دسترسی ها نقش پررنگی در تقویت محرمیت در ساختار فضایی داشته است. جامعه مورد نظر تمامی خانه های تاریخی شهر آباده، که با الگوی درونگرایی ساخته شده، می باشد. روش تحقیق این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی است. آن چه از این – تحقیق نتیجه شد این که با نگرشی عمیق در حیاط مرکزی خانه ها و درونگرایی می توان دریافت که معمار عارف به دنبال کمال و ایجاد تحول روحی و آراستن درون انسان است تا نگاه را از بیرون به درون متوجه سازد و به جای سیر در آفاق، انسان را به سیر در درون وا دارد.

معماری بومی ایران بسیار غنی و سرشار از عناصر گوناگونی است که بستر زندگی طبیعی مردم را رقم زده است. یکی از این عناصر بدیع «هشتی» است که در اغلب خانه های ایرانی و در طول سالهای متمادی رخ نمایان کرده است. روش تحقیق مقاله حاضر از نوع پیمایشی – کتابخانه ای است که با مراجعه به آثار معماری فاخر منطقه، حضور هشتی را بررسی کرده است. ضمن بازشناسی جایگاه هشتی در معماری خانه های ایرانی و نقش آن به عنوان فضایی واسطه و رابط میان اندرون و بیرون خانه بررسی کرده است. ازنظر مفهومی و عملکردی تاثیر گذاری و تاثیر پذیری این عنصر نیز مورد توجه میگیرد. هشتی فضای رایجی در ورودی خانه های ایرانی است که دارای غنای مفهومی و عملکردی بوده و وجود آن در مجموعه ورودی بنا ساختاری مطلوب ایجاد می کند. دراین نوشتار ابتدا ورودی درمعماری ایران پرداخته می شود و سپس به کاربرد هشتی اشاره می شود و انواع و اجزاء مختلف آن مورد توجه قرار می گیرد و نتیجه آن می شود که حفظ جایگاه و نقش این عنصر در خانه های معاصر ایران ضرورت دارد.

معماری اسلامی جایگاهی ویژه در میان هنرهای ایرانی دارد. هنراسلامی به طور خاص، همواره دارای مفهومی باطنی است که نشاندهنده حقیقت هستی در عالم است. آثار معماری ایران همواره بهگونه ای نمادین مجسم کننده اعتقادات، باورها و مفاهیم آیینی واعتقادی آنان بوده است. پس از صفویه، تشیع دوازده امامی در ایرانرسمی شد. صفویه در تاریخ ایران، عصر شکوفایی اعتقادات شیعیاست. در عصر صفوی، به همراه گرایش های شیعی، تفکرات عمیقفلسفی، بالندگی یافتنده در این دوره، انطباق بسیاری میان معماری ودیدگاه هستی شناسانه آن عصر برقرار شد. فلسفه و تفکور شیعی درهنر این دوره نمود خاصی دارد و آثار مهمی را برجای گذارده است.در عصر صفوی و با رونق گرفتن هنر و معماری، معماران عصر صفویکوشیدند تا با حفظ ویژگی های معماری ایرانی، نوآوری هایی را درزمینه معماری به انجام برسانند. از جمله این ویژگی ها می توان بهدادن نقش نمادین به بناهای دارای کاربرد همگانی و بخشیدن باربصری ویژه به آنها اشاره کرد. مقاله حاضر با اتکا به نظر اندیشمنداندرباره کیفیات معماری ایران در عصر صفوی که بناهای این دوره راتمثیلی از فلسفه ایرانی اسلامی قلمداد نموده اند، سعی بر آن دارد تا از هشتی ورودی مدرسه خان و آ یات، نگاشته شده در آن، تاویلیبرگرفته از اندیشه صدرایی ارایه دهد تا بدین وسیله بازتاب اندیشهوی را در زمینه انسان کامل و حقیقت محمدیه در نماد پردازیمعمارانه این بنا آشکار نمایده شیوه پژوهش توصیفی تحلیلی میباشد و گردآوری اطلاعات مورد نیاز علاوه بر مطالعات کتابخانه ای، ازطریق مشاهده بنا صورت گرفته و به شیوه کیفی تجزیه و تحلیل ونتیجه گیری شده اند.

زندگی و رفتارهای اجتماعی انسانهاتابع فرهنگی است که درآن زاده شده وپروریده اند قطعا این فرهنگ حاصل جغرافیاست فضای زیستی درهرمنطقه تحت تاثیر خاستگاه های فرهنگی محیطی اجتماعی تاریخی و سیاسی آن منطقه شکل گرفته است بی تردید اولین خاطرات و تجارب انسان درخانه بوجود می آید که نقش موثری درجهان بینی هرانسان وجهان بینی هرجامعه دارد درهرفرهنگ خانه باتوجه به جغرافیای همان فرهنگساخته میشود ازجمله دین ادبیات آب وهوا و ارتفاع و … این جغرافیا درکشورا یران نمودهای ویژه ای درساخت و سازازخود برجای گذاشته است که نمود فرهنگ درونگرایی و رعایت حجاب درساخت وسازها یکی ازآنهاست خانه محلی است برای رجوع انسان به خویش و خانواده خویش محلی برای خلوت محلی برای گسست ازاجتماع برای ارزیابی خویش و مهمتر ازهمه مکانی برای آرامش وجود هشتی درورودی خانه ها جداسازی عرصه های خصوصی وعمومی وجود حیاط مرکزی و بازشدن روزنه ها به حیاط خصوصی به جای معبر عمومی و درنهایت عدم ارتفاع گیری نامتجانس بناها نسبت به یکدیگر ازمواردی هستند که درجهت رعایت حریم ها درخانه های سنتی موثرند شهریزد یکی ازشهرهایی است که به دلیل سابقه طولانی این سنت را درون خود حفظ کرده است هدف ازپژوهش حاضر شناخت ویژگیها و اصول شکل گیری و گونه های فضایی درخانه سنتی و استخراج عناصر کارآمد آن می باشد



همواره درمعماری نحوه ارتباط فضای داخل و خارج به عنوان مساله ای اساسی مطرح بوده تاحدی که این ارتباط خود نمایانگر نوع معماری باشد کوربوزیه معتقد است که تمامی تاریخ معماری فقط به روزنه دیوار می پردازد اندازه ی گشودگی یک فضا مشخص کننده میزان ارتباط آن با فضا یا محیط مجاور میب اشد باید گفت درمعماری ایرانی ورودی درحد یک بازشو خلاصه نشده بلکه مجموعه ای ازفضاها درغالب کالبدهای متنوع متفاوت می باشد که یکی ازاین کالبدها عنصرهشتی می باشد هشتی درمعماری ایرانی به عنوان فضایی چندعملکردی است که درعین جداکردن فضای درگاهی ازفضای دالان و حیاط آن دورا به هم وصل کرده و خود نیز فضایی است مستقل که دراای سکوهایی برای نشستن و تعامل اجتماعی دراین مقاله سعی برآن داریم به تشریح عنصرهشتی وعلل پیدایش آن به عنوان عاملی مستقل درسازمان ورودی معماری مسکونی ایرانی بپردازیم دراین راستا علل شکل گیری هشتی را ازنظر عملکرد رفتاری وفرمی بررسی کرده و به بررسی مفاهیمی ازقبیل محرمیت اقلیم مفصل و … درشکل گیری این عنصرمی پردازیم

آپارتمان نشینی را می توان از مهم ترین تحولات در فراینداسکان بشر در شهرها دانست که به فرم غالب مسکن شهری در دوران معاصر تبدیل شده است.مجموعه های مسکونی که زمانی قرار بود با قرار گیری در میان فضای سبز، زیبا وکمتراکم،اجتماعات الگویی را ایجاد کند ، به تدریج به مجتمع های آپارتمانی با تراکم بسیار بالا تبدیل گردیدند.پیشرفتهای صنعتی،ازدیاد جمعیت،تولید شیوه های معماری نوین و مفهوم توسعه عمودی،نیرو هایی بودند که سیرتحول این مجتمع ها به اشکال امروزی را تحت تأثیر قرار دادند. نیاز شدید به مسکن،برنامه ریزان محلی و ملی را بر آن داشته که سرعت تولید مسکن را در این شهر افزایش دهند.این سرعت تولید ، در بسیاری از مواقع سبب توجه به کمیت و غفلت از کیفیت شده است . قرار دادن کیفیت در درجه دوم اهمیت سبب از بین رفتن رضایت مندی و ایجاد کسالت روحی وجسمی استفاده کنندگان از مسکن در این بخش شده است. روزگاری خانه های قدیمی تلفیقی بودند از سردر ورودی ،سکوها،هشتی ها،ایوان ها،دالان ها،حیاطها و اتاق ها،حوض هاآشپزخانه هاو آبریزگاه.سکوها بیرون از فضای خانه و چسبیده به در ورودی و…که باعث ایجاد سرزندگی در افراد می شد زمانی خانه های ایرانی بیش از ده ها فضا را در بر می گرفت اما در حال حاضر این فضاها کاهش پیدا کرده است. لذاعواملی که ذکر شد سبب گردید تا این پژوهش با هدف ایجاد سرزندگی در فضاهای مسکونی توسط عوامل کالبدی معماری خانه های سنتی و با تکیه بر مطالعات ارزشمندانه نظریه پردازان روانشناسان محیط انجام شود.
آپارتمان نشینی را می توان از مهم ترین تحولات در فراینداسکان بشر در شهرها دانست که به فرم غالب مسکن شهری در دوران معاصر تبدیل شده است.مجموعه های مسکونی که زمانی قرار بود با قرار گیری در میان فضای سبز، زیبا وکمتراکم،اجتماعات الگویی را ایجاد کند ، به تدریج به مجتمع های آپارتمانی با تراکم بسیار بالا تبدیل گردیدند.پیشرفتهای صنعتی،ازدیاد جمعیت،تولید شیوه های معماری نوین و مفهوم توسعه عمودی،نیرو هایی بودند که سیرتحول این مجتمع ها به اشکال امروزی را تحت تأثیر قرار دادند. نیاز شدید به مسکن،برنامه ریزان محلی و ملی را بر آن داشته که سرعت تولید مسکن را در این شهر افزایش دهند.این سرعت تولید ، در بسیاری از مواقع سبب توجه به کمیت و غفلت از کیفیت شده است . قرار دادن کیفیت در درجه دوم اهمیت سبب از بین رفتن رضایت مندی و ایجاد کسالت روحی وجسمی استفاده کنندگان از مسکن در این بخش شده است. روزگاری خانه های قدیمی تلفیقی بودند از سردر ورودی ،سکوها،هشتی ها،ایوان ها،دالان ها،حیاطها و اتاق ها،حوض هاآشپزخانه هاو آبریزگاه.سکوها بیرون از فضای خانه و چسبیده به در ورودی و…که باعث ایجاد سرزندگی در افراد می شد زمانی خانه های ایرانی بیش از ده ها فضا را در بر می گرفت اما در حال حاضر این فضاها کاهش پیدا کرده است. لذاعواملی که ذکر شد سبب گردید تا این پژوهش با هدف ایجاد سرزندگی در فضاهای مسکونی توسط عوامل کالبدی معماری خانه های سنتی و با تکیه بر مطالعات ارزشمندانه نظریه پردازان روانشناسان محیط انجام شود.