ارگ نوشته شده در آگوست 22, 2021به روز شده در آگوست 31, 2023توسط omidjavidaniدسته بندی ها:استحکامات, بناهای آموزشی, تعاریف, عمارت, گونه های معماری دانستنی ها اطلس تاریخی ایران ارگ بم ارگ کریم خان ارگ عیلیشاه فرهنگ ها گزیده‌ی کتاب: اقلیم پارس / محمد تقی مصطفوی به مسافت کمی از مجسّمۀ سعدی در قسمتی از شهر شیراز که در دوران سلطنت کریمخان زندآباد گردیده است ضمن آثار مختلف این شهریار قلعۀ آجری با حصار بلند و برج‌هائی در چهار گوشۀ آن وجود دارد که منظر خارجی آن به وضع اصلی دوران وکیل محفوظ مانده است . بر بالای مدخل اصلی آن که رو به جانب مشرق قرار دارد مجلس کاشیکاری بسیار زیبا مشتمل بر تصویر رستم و دیو نصب می‌باشد کاشیکاریهای زیبای دیگری هم بر بالای جبهۀ داخلی سردر دیده می‌شود که تصاویر خدمتگذاران دورۀ زندیه را با لباس و دستار آن عهد در حالی که ظروف میوه را به وضع شیوائی در دست دارند نشان می‌دهد. مرحوم شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما در دوران حکومت خود تعمیرات خوبی از کاشیکاریهای منحصر مزبور به عمل آورده است. اطراف محوطۀ داخلی ارگ تالارها و اطاق‌ها و ابنیۀ مختلف دستگاه سلطنتی دوران زندیه به حال اصلی باقی است و در دوران قاجاریه بنای جدیدی جهت مقرّ والیان فارس و در وسط محوطه ساخته‌اند. اینک چندین سال است ارگ کریمخانی مقرّ شهربانی فارس و درون آن زندان بوده قرار است زودتر این بنای تاریخی به وضعی که شایستۀ آن است درآید. بناهای دوره اسلامی ایران از آغاز تا 1218 شمسی / پاسکال کوست / آتوسا مهرتاش سلطانیه عمری کوتاه داشت تا جایی که زوالش به سرعتِ برپاشدنش بود. پیترو دلا واله در ایران شنیده بود خالی از سکنه شدن سلطانیه در روز مرگ اولجایتو آغاز شد و بلافاصله 14000 خانوار شهر را ترک کردند. پس از ابوسعید، پسر اولجایتو، قدرت مغولان در ایران رو به افول نهاد و در سال 1340میلادی/741قمری حسن ایلخانی (سلطان حسن، بزرگ ایلخانیان) در سلطانیه قدرت را به دست گرفت و با ورود تیمور از آسیای دور و پایان یافتن حکومت ایلخانیان و شاهزادگان مغول وی در سال 1381میلادی/783قمری بر سلطانیه دست یافت و ارگ آن را خراب کرد. از این زمان به بعد سلطانیه رو به ویرانی نهاد و زوال آن از قرن 15 میلادی (9 هجری) شروع شد. گزیده‌ی کتاب: پرستشگاه زرتشتیان / رشید شهمردان در ارگ بم به گفته صاحب کتاب حدودالعالم مولفه سده چهارم هجری در دوهزارسال پیش بنا شده و طی این مدت، چند بار تعمیر گردیده. آتشکده ورهرام موجود است که اخیراً به مسجد تبدیل و اطاق آتش را چراغدان علی ع قرار داده اند و قریب صد قدم دورتر آتشگاهی موجود است که به احتمال قوی آتش آدران بوده و خرابه یک آتشگاه دیگر نیز در سمت دیگر موجود و شاید آتش دادگاه بوده است. گزیده کتاب: تاریخ ایران پژوهش آکسفورد / تورج دریایی داریوش به نحوی مشابه روی دیوار جنوبی ایوان تخت جمشید ساخت تخت جمشید را در چهار کتیبه ثبت کرده است. متن بابلی گواهی است بر آن که «ملت‌های بسیار در ساخت این بنای تاریخی شرکت داشته‌اند، و متن ایلامی هدف و ماهیت آن را توصیف می‌کند: به خواست اهورامزدا این ارگ را من ساختم. و اهورامزدا و تمامی ایزدان را خواست این بود که این بنا ساخته شود. از این رو من آن را ساختم، و آن را استوار و زیبا و دلپذیر ساختم، چنان که خواست من بود. آن گاه اسکندر پارمنیون را با یگانی از سپاه خود به جاده شاهی منتهی به تخت جمشید گسیل داشت. تصمیم داشت از مسیر کوهستانی که کوتاه‌تر اما بسیار دشوارتر بود برود. روز پنجم هنگام تلاش برای عبور از دروازه‌های پارس، متحمل اولین شکست خود از آریوبرزن شد. اواسط ژانویه ۳۳۰ قبل از میلاد اسکندر بی‌آن که با مقاومتی مواجه شود وارد شهر شد. فرمانده ارگ شهر با اسکندر از در صلح درآمد و خزانه سلطنتی را تقدیم وی کرد. گزیده کتاب: *تاریخ ایران کمبریج / جلد سوم / بخش دوم / از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان / حسن انوشه جای دوم که امروزه آی خانوم نام دارد تنها از ۱۹۶۴ میلادی شناخته شده و خاکبرداری‌های آن تازه آغاز شده است (تصویر ۵۲ الف). آی خانوم شهری در مشرق باکتریا است که در ملتقای رود جیحون و یکی از ریزابه های اصلی آن، کوکچه، در استان طالقان (شمال افغانستان) نهاده است. نام یونانی این شهر و تاریخ بنای آن هنوز شناخته نشده است. گمان می‌رود که ویرانی این شهر به واسطه تهاجم سکاها پیش آمده باشد که تاریخ آن را على الرسم حدود ۱۳۰ قبل از میلاد قرار می‌دهند. این محل هرگز دوباره گرفته نشد. شهر که باروی استواری دارد مرکب است از یک ارگ و شهری در پایین دست. سیمای اصلی آرایش شهر قابل تشخیص است (شکل ۲). در شهر پایین دست به ویژه نشانه خیابانی که از دروازه شمالی آغاز می شود و تقریباً ۱۷۰۰ متر درازا دارد محور اصلی شهر است. نمای کلی چندین ساختمان عمومی بزرگ و چهارگوش که حیاط‌هایی میان آنها قرار دارد نیز آشکار است. دروازه‌ای که راه دسترسی به حیاط‌ها بود خاکبرداری شده است (تصویر ۵۲ ب). گزیده کتاب: *تاریخ ایران کمبریج / جلد پنجم / از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان / جی آ بویل/ حسن انوشه اگر چند نقشه چهار ایوان نقشه استاندهای برای مساجد گردید، اما باید یادآور گشت که این نقشه در برآوردن کلیه مساجدی که در طی این قرون بنا گردید به کار گرفته نشد. بالاخص در اوایل سده هشتم هجری/ چهاردهم میلادی نمونههای زیادی از مرمت و بازسازی بناهای قدیمی وجود داشت و یکی از سیماهای خصوصاً برجسته این بود که بنای بزرگی نظیر مسجد اصفهان به واحدهای کوچکتری تقسیم گشت که حاکی از تغییری در اعمال عبادی وقت و بیفایدگی آشکار مساجد گروهی بزرگ است که پیش از این می‌ساختند. برجسته‌تر از همه بقایای مسجد بزرگی است که آشکارا سبک با شکوه عصر ایلخانان می‌باشد. این مسجد میان سال‌های ۷۱۰ قمری/۱۳۱۰میلادی و ۷۲۰ قمری/۱۳۲۰میلادی به اشاره تاج الدین علیشاه، وزیر اولجایتو در تبریز بنا گردید و امروز به ارگ معروف است. در اصل حیاط وسیعی به حوضی در مرکز بنا وجود داشت، اما واحد اصلی آن ایوانی بود که ۴۸ متر طول، ۲۰ متر ارتفاع و ۳۰ متر عرض داشت. دیوارهای آن میان ۸ و ۱۰ متر ارتفاع داشتند، و تاق ایوان که آن را بزرگ‌تر از تاق ایوان کسری در نظر گرفته بودند اندکی پس از اتمام بنا فرو ریخت. این بنا آشکارا بسیار بزرگ و غیر طبیعی بود و نشان می‌دهد که در نقشه سنتی مسجد تغییرات محسوسی داده شده بود. گزیده کتاب: تاریخ بخارا / ابوبکر محمدبن جعفر نرشخی/ مدرس رضوی سیاوش را در حصار یا ارگ بخارا (قهندز) که خود بنا کرده بود دفن کردند و مغان بخارا بدین سبب آن‌جای را عزیز دارند و هر سالی هر مردی آن‌جا یکی خروس برد و بکشد پیش از برآمدن آفتاب روز نوروز…. گزیده کتاب: تاریخچه کاخ گلستان و ابنیه سلطنتی / یحیی ذکاء …معتبرترین و وسیع‌ترین تکیه‌های تهران که تعزیه‌های دولتی در آن برگزار می‌شد، تکیه حاج میرزا آقاسی یعنی تکیه دولت قدیم که تکیه عباس آباد نیز نامیده می‌شد. استقبال مردم به خصوص زنان از نمایش‌های مذهبی، همچنین تنگی و کوچکی فضا لاحرم ازدحام و ناراحتی تولید می‌کرد و اجرای شبیه گردانی را مختل می‌ساخت. اقتضای زمان طالب بود از این رو ناصر الدین شاه ضمن دستور بنای شمس العماره، امری نیز برای ایجاد تکیه بزرگی در داخل ارگ سلطنتی به دوستعلی خان معیرالممالک صادر کرد….. گزیده کتاب: سبک شناسی / محمد تقی بهار (ملک الشعرا) »شوش«در خوزستان و پایتخت زمستانی شاهان هخامنشی بوده است ـ در شوش ارگ، قلعه و کاخ بزرگ و زیبایی داشته‌اند که ستون‌های سنگی شبیه به ستون‌های تخت جمشید و کاشیکاریهای بسیار ممتاز در آن بنا به کار برده شده بود و غالب این یادگارها در موزه «لُوْر پاریس» موجود است. در این ارگ مانند تخت جمشید خشت‌هایی پیدا شد از گِل رُسْ که روی آنها به خط میخی کتیبه‌هایی نوشته‌اند به زبان آن دوره و نسخه بابلی (آسوری) از همه سالم‌تر مانده بود، آن را مأخذ ترجمه قرار دادند و پس از سالیان رنج و بررسی سرانجام در سال ۱۹۲۸ میلادی پس از سی سال تمام این نبشته‌ها خوانده شد و منتشر گردید. این نبشته از داریوش بزرگ است که نخست وی این کاخ و ارگ را آباد کرده است؛ این کتیبه پس از کتیبه بیستون مهم‌ترین نوشته‌ای است که از هخامنشیان به دست آمده است، و اگر نبشته‌های خشتی تخت جمشید نیز خوانده شود سومین بخش مهم این آثار شمرده خواهد شد. گزیده‌ی کتاب: قلاع و استحکامات نظامی / کاظم ملازاده / مریم محمدی معماری تدافعی در دوره افشاریه و زندیه نیز تداوم پیدا کرد. قلاع و استحکامات نظامی کلات نادری و نیز ارگ کریم خان شیراز از ساخته‌های این دوره است. در تعداد دیگری از قلعه‌ها همانند قلعه فلک افلاک، ارگ بم و قلعه دختر کرمان به ایجاد و آب، حجم خالی خندق خود مانعی مهم در سر راه دشمن و دستیابی او حفر چاه عمیق اقدام کرده‌اند. در تعدادی از قلعههای مهم همانند ارگ بم (تصویر ش ۲۷۴)، بر بالای برج و بارو، راهرویی که در دو طرف به جان‌پناه منتهی می‌شد، تعبیه می‌کردند که در آن نگهبانان قلعه تردد کرده و به دفاع می‌پرداختند و نیز تجهیزات مربوط به دفاع، از جمله توپ بر آن نصب می‌شد، حصارها باتوجه به نوع قلعه به ضخامت‌های مختلف ساخته می‌شدند اما از ضخامت همگی آنها، با افزایش ارتفاع دیوار، کاسته می‌شد. در قلعههای خندق‌دار، برای عبور از خندق و رسیدن به دروازه، پلی از نوع ثابت با متحرک تعبیه می‌شد. نمونه پل‌های ثابت در ارگ بم دیده می‌شود گزیده کتاب: مبانی نظری در طراحی ورودی شهر / پوریا پیرمرادی عنصر مهم و شاخص فضاهای ورودی در شهرهای قدیم دروازه است. دروازه‌ها به دو دسته تقسیم می‌شدند: دروازه‌های درونی نظیر دروازه‌های محله‌ای، دروازه‌های بازار و دروازهی حکومتی مربوط به ارگ و یا قلعه و دروازه‌های بیرونی که در حصار شهر جای داشتند. دروازه‌های بیرونی، فضاهای درونی شهر را با بیرون آن مرتبط می‌ساختند. همه دروازه‌های بیرونی همواره در امتداد مسیر، جاده‌ها و راه‌های منتهی به شهر قرار داشتند و از جنبه عملکردی معمولاً به سه دسته دروازه‌های اصلی، دروازه‌های فرعی و دروازه‌های حکومتی تقسیم می‌شدند. از ارگ دولتی سمنان حالا همین دروازه باقی مانده؛ دروازه‌ای که استاد کار قاجاری آن را با کاشی‌های رنگارنگ تزئین کرده است. روی کاشی کاری‌های بیشتر دروازه‌های قاجاری، رستم با اسفندیار، افراسیاب، اشکبوس یا مثل همین دروازه سمنان، با دیو سفید گلاویز است. شیر هم از نقوشی است که سر و کله‌اش روی دروازه‌ها زیاد پیدا می‌شود تا به صورت نمادین، حافظ و نگهبان شهر باشد. گزیده‌ی کتاب: مصالح شناسی سنتی / حسین زمرشیدی در شهر تاریخی ارگ بم کرمان که یادگاری از دوره ساسانی است و شامل بناهای گسترده و با ابهت حکام‌نشین با برج و باروهای اصولی بناها و تشکیلات نظامی با دژهای مقاوم و کنگره‌داربناهای مسکونی عامه‌نشین و همچنین بناهای دیگری چون بازار‌ها و بازارچه‌ها و دکاکین، نانوایی، بقالی، سبزی، فروشی، قصابی، عطاری، سلمانی، معامله‌گری، مسجد، حسینیه، زورخانه، یخدان (یخچال) و غیره می‌باشد و در مساحتی در حدود 200 هزار متر مربع از بنای مجموعه ارگ بم با مصالحی عموماً چون خاک رس و خشت و موارد دیگری که ساختمانهای مسکونی بسیار اصولی ساخته شده و تا اواسط دوره قاجاری کاملاً شهری مسکونی بوده است. این شهر بی‌مانند به علت تخلیه شدن از سکنه و بر اثر نزولات آسمانی بر مجموعه آن صدمات چشم‌گیری وارد ساخته است. گزیده کتاب: معماری ایرانی / محمد کریم پیرنیا / غلامحسین معماریان ارگ کریم خان یک کاخ است که دارای دو بخش اندرونی و بیرونی است. از سوی دیگر این یک ساختمان اداری و دربار شاهی بوده است و دارای چند بخش است: سه تالار بزرگ و اتاق‌های بسیار دارد. بام آن مردگرد و بارو برج دارد و چیزی از یک دژ کم ندارد. 5 میانسرای خصوصی هم دارد. یکی در بخش ویرانه ارگ است و در کنار برجی است که بسیار کج شده است. از همان میانسرا دری باز می‌شده و به گرمابه می‌رفته است. میانسرای دوم قرینه گرمابه است و قراول‌خانه بوده است. در گذشته هنگامی که از بیرون به کریاس وارد می‌شدند، به قراول‌خانه می‌رفتند. دالان آن پیچی داشته که نمی‌گذاشته از بیرون، درون ارگ دیده شود. ارگ کریم خان هنگامی که به زندان تبدیل شده بود، بسیار آسیب دید. گزیده کتاب: معماری ایران دوره اسلامی / یوسف کیانی در تمام دوران اسلامی، در ایران قلعههای بسیاری در داخل شهرها به وجود آمدند و برای مثال میتوانیم از ارگ کرمان و قلعه خرمآباد و ارگ شیراز نام ببریم. گزیده کتاب: هنر و معماری ایران دوران پیش از اسلام و دوره اسلامی / جووانی کوراتولا / هایده مشایخ در پاسارگاد صفه‌ای ساخته شد، کاخ‌هایی بر آن بر پا گشت و یک ارگ پدید آمد. کاربرد این بناها بسته به جنبه‌های گوناگون امور حکومتی که کوروش بر آن فرمان می‌راند، تعیین می‌شد. همچنین محققان در پاسارگاد به نفوذ متداوم فرهنگ‌های ملت‌های همجوار، که عموماً فرمانبردار دولت هخامنشی بودند، پی برده‌اند. بخش اعظم شهر، مانند بسیاری از شهرهای آسیای مرکزی، با استفادهاز خشت خام ساخته شده و تشکیل شده بود از یک بخش پایینی و دیوارهای دفاعی محاط بر آن و بخش دیگر در روی یک بلندی در همان نزدیکی که ارگ و مرکز حکومت بود. گزیده تارنما: سایت اینترنتی میراث فرهنگی زنجان قلعه یا ارگ سلطنتی: در مرکز شهر، قلعه یا ارگ و یا مرکز سیاسی قدرت وجود داشت که دسترسی به آن قابل انکار بود. تدابیر استحفاظی و استحکامات دفاعی ساخته شده در ارگ سلطانیه با حصار و 16 برج به ارتفاع 9 متر و شعاع 17.5 متر و خندقی به عرض30 متر دور بارو، از آن دژی دست نیافتنی ساخته بود که در مقابل تهاجم بیگانگان مصون ماند. ارگ سلطنتی که بخشهایی از برج و باروی آن به عرض سه متر با سنگهای آهکی سبز بزرگ قابل رؤیت و دارای دو دروازه در شمال و جنوب است که محدوده حاکم نشین را در شهر قدیم نشان می‌دهد. در مینیاتور مطراق چی ورودی قلعه در وسط یکی از باروها که در راستای گنبد سلطانیه بوده نشان داده شده است و بیان تمامی مورخین بر وجود یک ورودی در جبهه شمالی دلیل بر تأیید مطلب فوق است. اما حافظ ابرو از ورودی کوچکتری در ضلع جنوبی قلعه نام می‌برد. احتمالا در پیرامون و نزدیک ارگ در قسمتهای شرق، شمال و جنوب بناهای کمتری وجود داشته و در اطراف گنبد و در کنار ساختمانهای پرشکوه و جلال درباری داخل ارگ بر اساس سنن اسلامی و از مجموع گفته مورخینی همچون: شمس الدین محمد بن محمود آملی، غیاث الدین بن همام، حافظ ابرو و ابواقاسم کاشانی چنین نتیجه گرفته می‌شود که می‌توان از ساختمانهایی مثل ابواب البر (گنبد سلطانیه)، مدارس، خانقاه، دارالشفا، دارالضیافه، دارالحفاظ، دارالسیاده، مساجد، دارالقرآن، دارالحدیث بنای کریاسی، سرای مخصوص و 12 سراچه به علاوه ساختمان برج و بارو به همراه یک دروازه نام برد و از قسمتهایی هم صحبت شده که باستان شناسان هر از چند گاهی یکی از آنها را می‌یابند مثل درهای نقره کوب کاشی‌های برج و بارو و همچنین می‌توان گفت که اعظم ساخت و سازهای سلطانیه در زمان سلطان محمد خدابنده انجام گرفته است هرچند که شروع ساخت و سازها مربوط به زمان ارغون می‌باشد. در تاریخ وصاف از اولجایتو نقل شده که: «و بنایان حاذق و مهندسان چابک که بناء مهارت سمنار را بدست تخجیل عرضه شفا جرف‌ها برسازند بعمل اشتغال نمودند و بر ایشان معماران و سرکاران امین دقیقه بین نکته گیر حرفه شناس مسارفت رفت و استدراک هر خلل بگماشتند.» تنها بنایی است که از مجموعه ارگ سلطانیه باقی مانده است. بانی و سازنده آن را رشیدالدین فضل الله و تاج الدین علیشاه ذکر کرده‌اند. در داخل شهر نیز به دستور اولجایتو بنای مقبره بزرگی برای او در نظر گرفته شده بود. الگوی ساخت بنای سلطانیه مقبره سلطان سنجر در مرو است که اولجایتو در زمان ولیعهدی (وقتی حاکم مرو بود) بارها آن‌جا را دیده بود. به نقل ازمرحوم کریم پیرنیا در کتاب جغرافیای تاریخی سلطانیه آمده است که شیوه ساختمانی گنبد سلطانیه به پیروی از مدرسه ضیائیه(623 هجری) که مقارن ظهور چنگیز ساخته شده و نیز گنبد جبلیه یا هارونیه طوس که سرمشق سایر گنبدهای دوره ایلخانی است گنبد سلطانیه در سمت جنوب غربی ارگ سلطانیه برپا شده است و در داخل ارگ هر یک از رجال معروف دارای عمارتی بودند و علاوه بر آن در ساختن بناهای عمومی و قصرها با یکدیگر رقابت داشتند. در اطراف بنای سلطانیه بناهای الحاقی وجود داشته که ویران شده است omidjavidani
دیدگاه‌ها