بناهای یادبود / فضاهای معماری / گونه های معماری / نیایشگاه

امامزاده

دانستنی ها

اطلس تاریخی ایران

آرامگاه

قبرستان

فرهنگنامه ها

آبادیس

دهخدا

تارنماها

ایرانشهرپدیا

پایگاه جامع امامزادگان و بقاع متبرک ایران

تور مجازی

حوزه

دایره المعارف بزرگ اسلامی

دانشنامه رشد

نگارستان

ویکی پدیا

ویکی شیعه

ویکی فقه

ویکی واند

کتاب ها

آستان ارادت: بیوگرافی شهرستان شهرضا، نام و نشان، ساختمان حرم‌ امامزاده، شاهرضا (ع)، حرم شاهرضا (ع) در سفرنامه‌ها، ردی از حوادث در امامزاده شاهرضا

آستانه مقدس امامزاده اسماعیل (ع) در یل آباد ساوه

آشنایی با آستان مقدس امامزاده‌ زید

آشنایی با بناهای آرامگاهی امامزاده‌ها

آشنایی با سلاله پاکان: “امامزاده عبدالله” (ع) (شوشتر)

اطلس تاریخی سادات ایران: از آغاز ورود تا پایان قرن نهم هجری قمری: سادات زنجان، ابهر و سلطانیه

امامزادگان ایران را بهتر بشناسیم: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر (ع) (امامزاده غریب)

امامزادگان ایران و بقاع متبرکه

امامزاده داود

امامزادگان ایران را بهتر بشناسیم: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر (ع) (امامزاده غریب)

امامزادگان باغ فیض: امام‌زاده حمیده خاتون و امام‌زاده جعفر

امامزادگان حسینی مرعشی شهرستان تنکابن: شرح احوال امامزاده سیدعلی مشهور به شیرعلی (ع) …

امامزادگان تجلی‌گاه هنر قدسی: بررسی تزیینات و آرایه‌ها در بقاع متبرکه

امامزادگان شهرستان خدابنده

امام‌زادگان آمل و لاریجان (شجره و مقبره)

امامزادگان و پارسایان نامدار در افق خوانسار: برگرفته از کتاب ارزشمند ضیاء الابصار فی تراجم علماء خوانسار اثر حضرت آیت‌الله حاج سید مهدی ابن الرضا دامت

امامزادگان و حیات فرهنگی: مروری بر نقش فرهنگی امامزادگان

امامزاده ابراهیم بابلسر

امامزاده داود

امامزاده ذوالفقار و تمدن دیرین آن

امامزاده زین‌العابدین ساری

امامزاده سلطان ابراهیم

امامزاده سیداسماعیل

امامزاده سیداسماعیل (ع): نگاهی پژوهشی و تصویری به بقاع متبرکه امامزاده‌های تهران

امامزاده صالح

امامزاده طاهر (ع): و مقابر برخی از هنرمندان و نام‌آوران (شهرستان کرج) همراه با جاذبه‌های گردشگری استان البرز

امامزاده عباس ساری

امامزاده عباس (ع) نگین شهر ساری

امامزاده عبدالله آمل

امامزاده عبدالله کلور

امامزاده علی‌اکبر چیذر (ع): نگاهی پژوهشی و تصویری به بقاع متبرکه امامزاده‌های تهران

امامزاده طاهر (ع): و مقابر برخی از هنرمندان و نام‌آوران (شهرستان کرج) همراه با جاذبه‌های گردشگری استان البرز

امام‌زاده‌ها

امامزاده‌های دارالخلافه

امامزاده‌های ایران: فهرست بخشی از امام‌زاده‌های آرمیده در کشور ایران همراه با معرفی آرامگاه پیامبران

امامزاده‌های آذربایجان و شمال غرب ایران

امامزاده‌های دارالخلافه

امامزاده‌های گیلان

امامزاده‌ها و تربت برخی از پاکان و نیکان: تهران، شمیرانات و شهر ری

امامزاده‌هایی از آمل

امامزاده یحیی ساری

امامزاده یحیی (ع): ستاره درخشان ساری

امامزاده زین‌العابدین ساری

امامزاده سلطان ابراهیم

امامزاده سیداسماعیل

امامزاده صالح

امامزاده ظنور (پژوهشی درباره‌ی امامزاده ظنور و سادات روستای سرکوه ضرون شهرستان کوهدشت)

امامزاده عبدالله کلور

امامزادگان ایران را بهتر بشناسیم: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر (ع) (امامزاده غریب)

امامزاده داود

امامزادگان ایران را بهتر بشناسیم: امامزاده محسن بن موسی بن جعفر (ع) (امامزاده غریب)

امامزاده داود

امامزاده ذوالفقار و تمدن دیرین آن

امامزاده سلطان ابراهیم

امامزاده سیداسماعیل

امامزاده صالح

امامزاده طاهر (ع): و مقابر برخی از هنرمندان و نام‌آوران (شهرستان کرج) همراه با جاذبه‌های گردشگری استان البرز

امامزاده عباس ساری

امامزاده عباس (ع) نگین شهر ساری

امامزاده عبدالله آمل

امامزاده عبدالله کلور

امامزاده‌های دارالخلافه

امامزاده‌های گیلان

امامزاده‌هایی از آمل

امامزاده یحیی ساری

امامزاده زین‌العابدین ساری

امامزاده سلطان ابراهیم

امامزاده سیداسماعیل

امامزاده صالح

امامزاده عباس ساری

امامزاده عبدالله آمل

امامزاده عبدالله کلور

امام‌زاده‌ها

امامزاده‌های دارالخلافه

امامزاده‌های گیلان

امامزاده‌هایی از آمل

امامزاده یحیی ساری

امامزاده یحیی (ع): ستاره درخشان ساری

امیران ایران “امان‌های ایران”

بقاع متبرکه ایران (امام‌زاده‌های ایران)

جایگاه اماکن زیارتی در توسعه گردشگری ایران

جایگاه و نقش تمدنی سادات در خراسان: از قرن چهارم تا پایان قرن نهم هجری

چهل دختران، یا، امامزادگان؟!!!: مروری کوتاه بر پیدایش امامزادگان روستای انجدان

حضرت عبدالعظیم حسنی (ع): نگاهی پژوهشی و تصویری به بقاع متبرکه امامزاده‌های تهران

دارالموحدین: بقاع متبرکه امامزادگان شهر قزوین

سیری در تاریخ علویان غرب مازندران: همراه با بررسی امامزاده‌های تنکابن و رامسر

شجره طیبه در انساب سلسله سادات موسوی در ایران: در مناقب ذریه امامزاده ابوعمران موسی السید الامیرالکبیر الخطیر مشهور به امامزاده میرسالار

ﻃﺮح ﻣﺮﻣﺖ و ﺳﺎﻣﺎﻧﺪﻫﯽ اﻣﺎﻣﺰاده زﯾﻨﺐ ﺧﺎﺗﻮن ﮐﻬﮏ ﻗ

کشف الاسرار: آشنایی با سلاله پاکان بقاع متبرکه و امامزاده‌های استان چهارمحال و بختیاری

کتیبه‌های کوفی مسجد جامع و امامزاده عبدالله شوشتر

گذری بر دستگرد امامزاده (ع) استان چهار محال و بختیاری

گنجنامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران: امامزاده‌ها و مقابر (جلد 1)

گنجنامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران: امامزاده‌ها و مقابر (جلد 2)

گنجنامه: فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران: امامزاده‌ها و مقابر (جلد 3)

مزارات ایران (جلد 1)

مزارات نهاوند: پژوهشی در معماری و شرح حال شخصیت‌های مدفون در بقاع متبرکه شهرستان نهاوند و نگاهی به جاذبه‌های توریستی و تاریخی آن

واکاوی در سازه و مصالح: مجموعه امامزادگان جعفر و محمد (ع) دامغان

پایان نامه ها

علم نت

مقاله ها

اس آی دی

ایرانداک

پرتال جامع علوم انسانی

سیویلیکا

علم نت

ویراساینس

فیلم ها

یافته های آپارات

یافته های گوگل

یافته های یوتوب

اخبار

خبربان

مهرنیوز

میراث آریا

همشهری

تاریخ تطبیقی

عکس های جدید

نما پلان مقطع

آثار ایران / آندره گدار / یدا گدار / ماکسیم سیرو و دیگران / ابوالحسن سروقد مقدم

امامزاده جعفر اصفهان

کمی دورتر از مسجد جمعه و… یکی از نادربناهای مغولی اصفهان قرار دارد. این عمارت کوچک دلفریب کوچک به گونه کاملاً شناخته‌شده مقابر موجود در آذربایجان تعلق دارد که به شکل برج ساخته می‌‌شدند. نمای آن آجری و به شکل هشت‌ضلعی ساخته شده است. گنبدی که در گذشته بامی به شکل هرم آن را می‌‌پوشانده و اکنون از میان رفته بنا را مسقف کرده است. قرنیز خارجی بنا با کاشی‌هایی به رنگ آبی و سفید آذین شده و در حاشیه زیر قرنیز کتیبه‌ای مضاعف به خط کوفی با آجر تراشیده و نسخ با کاشی نقش‌شده که تاریخ برپایی بنا را به دست می‌‌دهد: هفت صد و بیست و… رقم یکان از میان رفته است.

آرامگاه در گستره فرهنگ ایرانی / مهدی غروی

گنبدهای دندانه‌ای یا زیگورات‌های کوچک آقای اقتداری استدلال و اظهارنظری جالب در این باب دارد که می‌توان از آن به عنوان مهر تأیید بر آرامگاهی بودن زیگورات‌ها بهره یابی کرد. نامبرده پس از اشاره به میل‌های مضرسی که در سفرنامه های مهم معرفی شده‌اند می‌نویسد که در قدیم تعداد این میل یا گنبدهای دندانه‌ای زیاد بوده است و آنچه امروز موجود است نیز کم نیست و می‌توان آنها را در محدوده‌ای واقع در یک سه گوش یافت، سه گوشی که از اتصال شهرهای شوشتر و بروجرد و جزیره خارک به همدیگر ترسیم می‌شود (در حقیقت قلمرو اصلی ایلام قدیم) سپس فهرست این آرامگاه‌های با گنبد یا میل دندانه‌ای را این چنین ارائه می‌کند:

امامزاده جعفر بروجرد، دانیال شوش، امامزاده عبدالله شوشتر، امامزاده میر محمد خارک، امامزاده شیر مرد ممسنی، امامزاده ربیع بن یعقوب در کنار کارون، امامزاده شاه ابوالقاسم در شاه آباد خوزستان، بقعه ابراهیم خلیل در هویزه، آرامگاه سلیمان بن علی در گناوه، و در بغداد گنبد سلطان زبیده، مزار شیخ عمر سهروردی و گنبد توئیل. در این گنبدها نقشه اولین طبقه با ابعاد کوچک‌تر آنقدر تکرار می‌شود تا هرمی که از بام آرامگاه ساختنش آغاز شده به پایان برسد.

دو نکته جالب که نامبرده پس از اشاره به گنبدهای دندانه‌ای در خارج از قلمرو ایلام قدیم ارائه می‌کند این است که او در میان بناهای دندانه‌ای موجود فقط چهار بنا دارای تاریخ است، سده های هفت و هشت و آرامگاه دانیال که در ۱۲۸۷ بنای قدیم را خراب و بنای کنونی را ساخته‌اند. در این‌جا نیز آن بنای پیشین، دارای گنبدی از همین نوع بوده است. .

دوم اینکه درست معلوم نیست که واقعا دانیال نبی در کجای شوش به خاک سپرده شده است و در زیر سایر میل‌های دندانه‌ای این منطقه نیز قبری دیده نشده و این خود نظام قرار گرفتن برج زیگورات و آرامگاه‌های سلاطین هفت تپه را تداعی می‌کند و نکته جالب اینکه در شیر مرد ممسنی و میر محمد خار و امامزاده جعفر بروجرد و امامزاده عبدالله شوشتر، مرقد در اتاق دیگری است که گنبد مدور دارد و گور در زیر گنبد دندانه‌ای نیست که خود یاد آور اتاق فوقانی زیگورات است که یک معبد آرامگاه بوده است و در این محفظه زیرگنبد مسجد بوده است.

آشنایی با معماری اسلامی ایران / محمد کریم پیرنیا / غلامحسین معماریان

در کنار جاده ری ـ آمل (تقریباً جاده هراز امروز) بسیاری از این گونه میل‌ها را می‌بینیم که بیشتر آن‌ها مسلماً برای آرامگاه ساخته نشده است و نسبت به قبله انحراف کلی دارد. به همچنین از لاهیجان تا گرگان (گنبد قابوس) در کنار شاهراه کرانه، مرتباً برج‌ها و میل‌هایی را می‌بینیم که امروز همه آن‌ها به امامزاده معروف‌اند و هویت هیچ یک از آنان (به جز یحیی‌ ابن زید) دقیقاً معلوم نیست هرچند که ممکن است در هر یک از آن‌ها یکی از سادات حسنی آسوده باشند.

تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی / محمد یوسف کیانی

به طور کلی آرامگاه به بنایی گفته می‌شود که یک یا چند شخصیت مذهبی یا سیاسی در آن دفن شده باشد. این نوع بناها را به دو گروه مقبره‌های مذهبی (زیارتی) و مقبره‌های غیر مذهبی می‌توان تقسیم کرد.

مقبره‌های مذهبی در بیشتر شهرها و روستاها به امامزاده معروف شده‌اند و در مقایسه با سایر بناهای اسلامی (به جز مساجد) از اعتبار ویژه ای برخوردارند. امامزاده‌ها بیش از دیگر بناهای دوره اسلامی مورد احترام و علاقه مسلمانان بویژه شیعیان هستند. بناهای فوق در طول زمان توسعه یافته و از یک آرامگاه معمولی به مجموعه‌های بسیار باشکوهی تبدیل شده‌اند (مانند مجموعه بناهای مشهد، قم، بسطام و شیخ صفی). مقبره‌ها اغلب با نقشه‌های مدور، مربع و هشت‌ضلعی با شیوه‌های گوناگون معماری احداث شده‌اند (مانند مرقد اسماعیل سامانی در بخارا، گنبد قابوس در دشت گرگان، برج رادکان در خراسان، برج علاءالدین در ورامین و بنای سلطانیه در زنجان). همانند سایر بناهای اسلامی مقبره‌ها نیز با آجرکاری، گچبری، کاشیکاری و آیینه کاری تزیین شده‌اند.

تنها در ایران دوره اسلامی است که ایجاد مقبره‌ها و زیارتگاه‌ها از چنین سابقه طولانی و ویژگی‌های معماری منحصر به فرد و تزیینات باشکوه برخوردار است. اینگونه بناها به نامهای برج، گنبد، بقعه و مزار نیز معروف شده‌اند (مانند برج رادکان، گنبد قابوس، بقعه شیخ صفی).

فرهنگ مهرازی / علی محمد رنجبر کرمانی / ندا رفیع زاده / بیژن سرشکی

از آیینه‌کاری برای آذین آرامگاه امامزادگان بسیار بهره‌گیری شده است. در ایران آیینه‌کاری آن‌چنان با گره‌سازی در هم آمیخته که می‌توان گفت بدون بهره‌گیری از گره‌سازی، آیینه‌کاری هم پدید نمی‌آمد. گره‌هایی که بیشتر به کار رفته، هشت چهارلنگه، سایه روشن، مغاری، هشت تخمکدار و شش دور و… است.

گنجنامه / فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران / امامزاده‌ها و مقابر / کامبیز حاج قاسمی

دفترهای یازدهم و دوازدهم و سیزدهم گنجنامه به آثار برجسته دیگری از معماری اسلامی ایران، یعنی امامزاده‌ها و مقابر اختصاص یافته و بدین گونه مصادیق بسیار مهمی از این معماری معرفی شده است. در گوشه و کنار این سرزمین، مزارات و بقاع بسیاری از امام‌زادگان، عرفا و اولیاء الله، حکما و علما، ادبا و شعرا، حاکمان و پادشاهان، اهل سیاست و… پراکنده است. تقریباً هیچ منطقه و شهر یا دهی نیست که آرامگاه بزرگی در آن نباشد. در نظر مردم، بزرگان خفته در این آرامگاه‌ها همواره ملجأ و پناهگاهی امن و مرجعی پرقدر برای تسکین آلام روحی و معنوی بوده‌اند و آرامگاه‌هایشان نیز از توجه و احترام برخوردار بوده است. وجود این مقابر متعدد، که به دوره‌های مختلف تعلق دارند، هم از تاریخ طولانی و فرهنگ پرگوهر این مرز و بوم حکایت می‌کند و هم از احترام مداوم نسل‌های پی در پی مردم ما به بزرگان دین و دنیای خود.

صدو بیست و هشت بنایی که در این سه دفتر معرفی شده بخش کوچکی از مجموعه مقابر بر جای مانده است؛ اما شاید بتوان گفت که مهم‌ترین و معروف‌ترین آنها را شامل می‌شود و تصویری نسبتا کامل و روشن از مختصات معماری این بناها در صور مختلف آن در طی تاریخ ارائه می‌دهد. آثار این سه دفتر، از جهت جغرافیایی، تقریبا سراسر سرزمین امروزی ایران و، از نظر تاریخی، در حدود هزار سال، یعنی از آخر قرن چهارم تا اواخر قرن چهاردهم هجری قمری را در بر می‌گیرد

اگر از مقبره ارزشمند امیر اسماعیل سامانی در بخارا و مقبره معظم قابوس بن وشمگیر در گنبد کاووس بگذریم، امروز مقبره مهمی از چهار قرن اول هجری قمری در ایران بزرگ نمی شناسیم. اما تعدد آثار به جامانده از ابتدای قرن پنجم هجری قمری نشان می‌دهد که مقبره سازی از این تاریخ آغاز شده و از این دوره رواج و تداوم یافته است؛ به طوری که همواره نمونه‌های شاخصی از آن در همه دوره‌های بعد ـ همچون مساجد ـ احداث شده و بسیاری از آن‌ها تا به امروز باقی مانده است. چنان که می‌دانیم، مقبره گنبد قابوس نیز به آخرین سال‌های قرن چهارم تعلق دارد؛ و از این رو می‌توان آن را شروعی برای مقبره‌های متعدد ابتدای قرن پنجم تلقی کرد. عده ای نهی پیامبر اکرم (ص) از شاخص کردن قبر و بی‌میلی ایشان به مقبره سازی را علت نبود مقبره در قرون اولیه هجری قمری دانسته‌اند. علت این سکوت چهارصدساله و چگونگی آغاز احداث آرامگاه‌ها هرچه باشد، این نکته روشن است که پس از شروع مقبره سازی، این بناها همواره در چشم مردم محترم و معزز بوده و بسته به شخصیت مدفون در آنها، مقدس و متبرک دانسته شده‌اند.

معماری مقابر در این هزار سال تنوع بسیار داشته است. آرامگاه‌های متعدد قرن پنجم و ششم و مقابر اندکی که از قرن هفتم باقی‌مانده اغلب به دو صورت برج یا گنبد خانه است. برج بنایی منفرد و مرتفع با دیوارهای بسته و فضای داخلی کوچک و تاریک است و همه هم و غم معمار به نما و حجم بیرونی آن معطوف شده است. از مهم‌ترین و قدیم‌ترین برج‌های آرامگاهی، بعد از گنبد قابوس، می‌توان به گنبد علی ابرقو، پیر علمدار و چهل دختران دامغان، برج‌های رسکت و لاجیم در سوادکوه، برج رادکان گرگان، گنبد کبود مراغه، و برج طغرل در ری اشاره کرد. گنبدخانه نیز بنایی منفرد است که ارتفاع آن نسبت به قاعده‌اش کمتر از برج و فضای داخلی اش بزرگ‌تر و مهم‌تر و قابل استفاده‌تر از برج است؛ اما از نظر بسته بودن دیوارها و بی ارتباط بودن فضای داخلی با فضای بیرونی به برج شباهت دارد. از جمله گنبدخانه‌های آرامگاهی می‌توان به مقبره ارسلان جاذب در سنگ بست مشهد، دوازده امام یزد، گنبد علویان همدان، جبلیه کرمان، و گنبد سرخ مراغه اشاره کرد. آرامگاه‌های این سه قرن اغلب متعلق به حکام یا امیران یا شخصیت‌های بانفوذ سیاسی است و بیشتر در بیرون شهرها قرار دارد. این بناها را، اعم از برج و گنبدخانه، باتوجه به ویژگی‌هایی که ذکرشان رفت، می‌توان بناهای یادمانی» نامید. باید یادآور شد که بر اساس تحقیقات، بنای اولیه مجموعه‌هایی چون آستان حضرت رضا (ع) در مشهد و حضرت معصومه (س) در قم و حضرت عبدالعظیم در ری و تربت شیخ احمد جام در تربت جام نیز به شکل گنبد خانه بوده است و به همین دوره یا احتمالا قبل از آن تعلق دارد.

تأملی در بناهای بازمانده از قرن هشتم هجری قمری (دوران آرامش و ثبات پس از حمله مغول) آغاز تحولاتی عمده را در طرح آرامگاه‌ها نشان می‌دهد. در این دوره، احداث مقابر برجی و گنبدخانه‌ای ادامه می‌یابد؛ اما در کنار این الگوهای قدیمی، بناهایی ظاهر می‌شود که در آن‌ها، با اهمیت یافتن فضاهای داخلی، باز شدن سطوح، دعوت به درون بنا، و، از همه مهم‌تر، تمایل به ترکیب با بناهای دیگر، همچون مسجد و مدرسه و خانقاه و حتی بناهای خدماتی، مواجهیم. ترکیب مقبره با بناهای دیگر مجموعه‌های معتبر شهری پدید آورده است که بنای مقبره تنها جزئی از آنها ـ البته جزء مهم ـ محسوب می‌گردد و دیگر به تنهایی ادراک نمی شود. این ترکیب تحولی جدی در معماری مقابر پدید آورد و سبب ایجاد مجموعه‌هایی شد که می‌توان آنها را «مجموعه آرامگاهی» یا «مقبره مجموعه ای» نامید. مجموعه از میان رفته شنب غازان در کنار تبریز و مجموعه سلطانیه، با مقبرهای عظیم در مرکزشان، از اولین نمونه‌های این نوع مقابر است. بر اساس متون و مطالعات، توسعه حرم حضرت امام رضا (ع)، تربت شیخ جام، مجموعه بایزید بسطامی، آستان حضرت عبدالعظیم، و بسیاری از مجموعه‌های دیگر در قرن هشتم آغاز شده و بعضی تا امروز هم ادامه یافته است. در قرون بعد، گسترش حرم حضرت معصومه (س) و شکل گیری مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی و‌هارون ولایت اصفهان و … بر همین مبنا بوده است.

در کنار این مجموعه‌ها، آرامگاه‌های دیگری هم پدید آمد که بیشتر متعلق به قرن نهم هجری قمری است. این بناها، که به نوعی به مقابر مجموعه‌ای شباهت دارند، آرامگاه‌هایی وسیع‌اند با فضاهای متنوع و متعدد، مانند گنبدخانه‌ها و ایوانها و رواق‌ها و صحن‌ها و… که همه دور گنبدخانه اصلی مقبره قرار گرفته‌اند. به این ترتیب، بنای آرامگاه از حالت تک فضایی و منفرد مقابر اولیه به بنایی با فضاهای مختلف با قابلیت استفاده بسیار بدل شده است. این بناها را «مقابر گسترده» نامیده‌ایم. از مصادیق این آرامگاه‌ها در ایران امروزی می‌توان به مقبره میربزرگ آمل، درب امام اصفهان، مزار مولانا شیخ زین الدین در تایباد، امام زاده محمد محروق در نیشابور، میر علی بن حمزه در شیراز، شیخ شهاب الدین در اهر، امام زاده سهل بن علی در اراک، و مقبره شاه نعمت الله ولی در ماهان کرمان اشاره کرد. بعضی از این بناها به تدریج گسترش یافته و به شکل امروزی خود در آمده‌اند.

شکل‌گیری مجموعه‌های آرامگاهی و مقابر گسترده نوعی آرامگاه زیارتی را در مقابل بناهای یادمانی قرون اولیه پدید می‌آورد. این نوع بناها، که بیشتر مزار امام‌زاده‌ها و عرفا و متصوفه است و البته گاهی نیز مدفن حکام و امیران، از قرن هشتم و نهم هجری قمری به بعد مهم‌ترین الگوی طرح با گسترش و تغییر شکل آرامگاه‌ها بوده‌اند. رواج طرح آرامگاه زیارتی و اهمیت روزافزون آن و تقریباً حذف طرح بناهای یادمانی از قرون یاد شده به بعد چه علتی داشته است؟ در واقع، این امر از نوعی تغییر بنیادین در نگاه مردم به مقبره و مقبره سازی حکایت می‌کند. آیا می‌توان این تغییر نگاه را محصول رواج و همه‌گیر شدن تصوف و گسترش و آزادی تشیع در این دوره دانست؟ می‌دانیم که تصوف قرون اولیه، به خصوص قرن سوم و چهارم هجری قمری به بعد، در ایران رواج داشته است. تشیع نیز هرچند از ابتدای قرن دهم هجری قمری رسمیت یافت، قبل از آن زمینه مهم اعتقادی مردم و مرجع بسیاری از افکار و حرکت‌های سیاسی ایشان بوده است. به یاد بیاوریم که ایران پناهگاه و مقصد مهاجرت گروه کثیری از امام زادگان و اهل بیت پیامبر اکرم (ص) بوده است؛ و نیز به خاطر داشته باشیم که در تشیع و تصوف، هر دو، مفاهیمی همچون ولایت و شفاعت و توسل، که زمینه اصلی زیارت مزارات و اهل قبور است، از مبانی و اصول است. البته این نکته‌ای است که شر آن در این مجال اندک نمی‌گنجد و محتاج بحث و بررسی مفصل‌تر است.

نوع مهم دیگری از مقابر، که خصوصیات معماری متفاوتی دارد، مقابر «کوشکی» است. اولین نمونه‌های این نوع متعلق به نیمه دوم قرن نهم هجری قمری است (مانند مقبره ابونصر پارسا در بلخ)؛ اما دوران رواج آن را باید قرن یازدهم هجری قمری و بعد از آن دانست. این بار معماران برای صاحب مزار بنایی بهشتی در زمین آفریده و بنای مقبره را، که گنبدخانه‌ای در میانه و چهار ایوان به چهارسو دارد، در میان محوطه ای باز یا باغی نشانده‌اند. چهار ایوان اشراف کامل بنا و فضای داخلی آن را به محوطه باز اطراف میسر می‌کند و فضای داخلی را به محیط بیرونی بنا پیوند می‌زند. در واقع، در این‌جا، معماری آرامگاه به بنای آن خاتمه نمی پذیرد؛ بلکه در فضای باز اطراف ادامه می‌یابد؛ و این درست در تقابل کامل با معماری مقابر منفرد اولیه است که کمترین ارتباط را با محیط بیرونی داشتند. از مهم‌ترین این مقابر مقبره ملاحسن کاشی در سلطانیه، آرامگاه خواجه ربیع در مشهد، امام زاده محمد تفرش، امام زاده حسین قزوین، هفده تن گلپایگان، مقبره حاج حسین خوانساری در تخت فولاد اصفهان است.

چنان‌که گذشت، معماری مقابر در طی تاریخ تغییر و تحولات بسیار پیدا کرده است. نگاهی به آثار به جامانده روشن می‌سازد که مشخصات معماری آرامگاهها بیش از آنکه به مختصات شخصیت مدفون در آن بازگردد، متأثر از دوران احداث بنا و شیوه نگرش مردم آن دوران به بزرگان در گذشته شان است. به همین علت، مقبره‌های شخصیت‌هایی گوناگون، از دینی و غیردینی، در یک دوره معماری مشابهی دارند؛ حال آنکه شخصیت‌های مشابهی از دوره‌های مختلف آرامگاه‌هایشان متفاوت است. توجه به ویژگی‌های معماری آرامگاه امامزادگان در دوره‌های مختلف مؤید این نکته است.

به هر تقدیر، همان طور که گفتیم، امروز ما سلسله پیوسته هزار ساله‌ای از مقابر را ـ با همه تغییر و تحولات و اوج و حضیض‌ها ـ در پیش رو داریم. ظرافت‌ها و دقایقی که در طرح و ساخت و تزیین آرامگاه‌ها در این دوره طولانی مشاهده می‌شود و تلاش‌هایی که در نگهداری و مرمت، بازسازی و بازپیرایی آن‌ها در سراسر تاریخ شده است ـ همه نشان این است که مردم ما همواره به چشم ادب و احترام به این بناها نگریسته و آنچه از ذوق و خلاقیت داشته‌اند؟ اخلاص و ارادت تمام در آن‌ها به کار بسته‌اند. این سلسله هزارساله شاهدی معتبر بر حضور جریان فرهنگی و زنده و زاینده ای است که همواره بزرگانی را در معنویت و معرفت، علم و سیاست پرورده یا عزیز داشته آرامگاه‌های ما نه تنها میراث غنی گذشتگان ما را عرضه می‌دارند، بلکه سند محکم و معتبر هویت و حتی و فرهنگی و اعتقادی ما هستند.

معماری ایران/ دوره اسلامی / محمد یوسف کیانی

مقابر / رابرت هیلن برند

بی‌گمان،آرامگاه، به استثنای مسجد، بیشتر از هر نوع بنای معماری در ایران در روزگار اسلام مورد توجه عام می‌باشد، آرامگاه در نسج جامعه و فرهنگ ایرانی ریشه دوانده و کمتر شهری در این کشور است که سهمی از چنین بناهایی نداشته باشد. بعلاوه صدها دهکده که در عرض و طول ایران قرار گرفته و هر یک دارای یک یا چند مسجد است و با وجود بر این در شمار ابنیه عمومی صاحب امامزاده‌ای مخصوص به خود است که مورد احترام اهالی می‌باشد. با احتمال بسیار زیاد چنین ساختمان‌هایی مربوط به زمانی نامشخص است و هویت فرد مدفون در آن انسانی که در میان عامه مردم شهرت دارد بر چیزی اساسی‌تر از روایت محلی متکی نیست. با این همه در نظر مردمی که به زیارت این اماکن مقدسه می‌روند یا به عبادت و وظایف دینی دیگر می‌پردازند، اصالت هویتی که مورد پندار عموم است بدون خدشه است و بدین گونه جای چنین بنایی در زندگی مذهبی همه مردم بی‌چون و چراست. بخشی از هدف این باب توضیح این مسئله است که چگونه این موقعیت بوجود آمده است.

مراحل گوناگون این مرحله دارای ارزش تحقیق است –همانگونه که انتظار می‌رفت مدفن خود پیغمبر که در درون خانه‌اش واقع شده بود مورد احترام قرار داشت و بویژه هنگامیکه آن خانه به مسجد پیغمبر–مسجد المنوره–توسط الولیدبن‌عبدالملک در دوران حکومت بنی‌امیه تبدیل یافت مشخص گردید، محرابی یادآور مکان قبر بود. در دو قرن اولیه اسلام به همان گونه که قابل پیشگویی بود، قبرهای دیگری از آن مقامات عالیه مذهبی چون اصحاب پیغمبر یا اعضاء اهل‌البیت مشخص شدند محل دفن آنان را ممکن بود با نصب چوبی که در فرهنگ‌های دیگر یک شاخص عمومی گور بود مشخص سازند. این رسم تا روزگار جدید هم در بعضی قسمت‌های جهان اسلام مانند آسیای مرکزی شرقی ادامه یافت–یا آن‌ را با سایه‌بانی، چادری یا چیزی مشابه آن می‌پوشانیدند. منظور از این اقدام فراهم ساختن سایه برای متوفی بود، این سایه تفسیری بود که از قرآن پیروی شده بود و یکی از برکات بهشت به شمار می‌رفت.

بدین نحو منع اصلی، به‌گونه‌ای محسوس مورد تجاوز قرار گرفت لیکن این کار در زمینه‌ای مذهبی به صورتی معصومانه انجام پذیرفت، تنها مسئله‌ی گذشت زمان بود که این سایه‌بان‌های پارچه‌ای به شکل بناهای با شکوه آرامگاهی درآمد به نوعی که در نزد دانشمندان غربی بنام مناسب قبور سایه‌بانی اصلاح شده است. باز در اینجا آن محدودیتی که پیغمبر معین فرموده بود با تعبیه‌هایی که طعم مغالطه داشت کنار گذاشته شد: چنین استدلال میشد که چون زمین بالای گور در معرض باد و باران قرار دارد، احداث سایه‌بانی جایز است. با گذشت زمان باز وسیله دیگری برای محترم ساختن آرامگاه پیدا شد: محرابی بدان افزوده گردید و بدین مدفنی ( که اغلب یکی از مشاهیر دنیوی در آن بخاک سپرده شده بود نه شخصیتی مذهبی )به عبادتگاهی تبدیل می‌یافت، بدین سان عمل اصلاً رفض‌آمیز بنای آرامگاه می‌توانست از یک سنت دیر پای اسلامی که می‌گفت هر مکانی را می‌توان بعنوان مسجد مورد استفاده قرار داد بهره برگرفت. در سراسر ایران بسیاری از امامزاده‌ها تا امروز بعنوان جانشین مسجد ایفا‌ی وظیفه می‌کنند.

معماری ایران/ دوره اسلامی / محمد یوسف کیانی

گنبد‌ها در معماری اسلامی / دیتریش هوف / کرامت الله افسر/

همانند ایوان، گنبد بارز‌‌ترین عنصر معماری ایرانی است، گرچه در چگونگی پیدایش ایوان هنوز مسئله مورد بحث وجود دارد ولی در مورد بناهای گنبد‌دار ایرانی از آغاز دوره ساسانی تا عصر حاضر کمتر تردیدی به چشم می‌خورد. البته بین ساختمان‌های گنبد‌دار ایرانی و بنای گنبددار رومی تفاوتی دیده می‌شود. به طور کلی بنا‌های گنبددار مغرب‌زمین کاملاً شناخته شده است. مثلاً بنای پانتئون رم نشان می‌دهد که بر روی اتاق‌های استوانه‌ای‌شکل مهم، گنبد به کار می‌رفت اما تفاوت جالب توجه شیوه انتقال گنبد از بنا‌های مدور به بنای مربع‌شکل می‌باشد. بدین ترتیب در اتاق‌های مربع‌شکل (لچکی) از برش یک نیم‌کره مثلث ساده به وجود می‌آید در حالی که در ایران بدون استثناء این لچکی به صورت سه کنج یا فیلپوش بوده که به تدریج به صورت یک عنصر منظم ساختمانی و تزیینی در می‌آید. شیوه کار بدین ترتیب بود که با پل زدن بر ‌روی گوشه‌های اتاق مربع‌شکل با تاق‌های نیم‌مخروطی، مربع اتاق تبدیل به هشت‌ضلعی و بعداً با صاف کردن انحرافات باقی‌مانده سطوح تبدیل به دایره می‌شد. این کوشش برای ساختن اشکال هنری را می‌توان در معماری اواخر ساسانی به وضوح مشاهده کرد، تا جاهایی که فیلپوش‌ها نه تنها به عنوان یک عنصر ساختمانی در معماری ساسانی بلکه به منزله یک طرح تزیین در توسعه و تکامل معماری اسلامی تجلی نمود که در آغاز قابل پیش‌بینی نبود. در مقایسه با لچکی غربی که برای پیوند گنبد با تاق‌های مکعب شکل مساعد بود به کار بردن سه‌کنج (فیلپوش) ایرانی که نتیجه تجربه ساختمانی در بنای گنبددار است منجر به توسعه سه نوع ساختمان متمایز از یکدیگر گردید:

1ـ منطقه اتاق چهار گوش با درها و تاق‌چه‌ها و غیر آن.

2ـ منطقه انتقالی بین اتاق چهار‌گوش زیرین و گنبدی که بر فراز آن قرار گرفته است. این منطقه انتقالی معمولاً از سه‌کنج‌ها (فیلپوش‌ها) و تاق‌نما‌های بسته‌ای تشکیل یافته که هسته اصلی تزیینات دوره اسلامی را تشکیل داده و احیاناً سرانجام به صورت مقرنس‌کاری زیر گنبد درآمده.

3 ـ گنبد اصلی که گاهی اوقات در محور‌های آن پنجره‌های کوچکی باز می‌شده است. گاهی اوقات هم بدون پنجره باقی می‌ماند و در آن تقسیماتی به عمل نمی‌آمد. نظر به این‌که در این منطقه از گنبد، در دوره اسلامی طرح‌های رنگین وجود دارد، محتمل است که در روزگار ساسانیان در همین بخش نقاشی‌هایی صورت می‌گرفته است.این سه منطقه همیشه به طرز روشنی توسط گیلویی‌ها یا برجستگی‌های رف‌مانندی از یکدیگر مجزا و مشخص گردیده‌اند. با یک تغییر ساده اتاق مکعب‌شکل گنبددار زیرین به یک واحد معماری بسیار متنوع تبدیل می‌گردید. بدین‌سان که با ایجاد چهار دهانه وسیع و عمیق که با تاق‌های آهنگ پوشیده می‌شد در راستای محور‌های اتاق مربع‌شکل، از حجم و ضخامت دیوار‌های ضخیم کاسته می‌گردید و محوطه چهارگوش زیر گنبد به صورت طرح پیچیده صلیب‌شکلی در می‌آمد که با بستن دیوار‌های خلفی بنا دهلیز‌هایی در اطراف این محوطه ایجاد می‌گشت، به طوری‌که هنگامی که از اتاق‌های داخلی بنا از طریق این دهلیز‌ها وارد محوطه زیر گنبد می‌شدند احساس فضایی وسیع و گشاده به انسان دست می‌داد. همین ابعاد معماری زیبا که با پختگی اصول ساختمانی تواَم گردید مهم‌ترین پدیده معماری عصر اسلامی ایران یعنی ابنیه مقدسه امامزاده‌ها و قدیسین را به وجود آورد…

…مسئله تعیین کاربرد چهارتاق‌ها حتی فریب دهنده‌تر است. تعبیر نامشخص درباره آن‌ها به عنوان آتشکده‌های ساسانی به هیچ وجه درست نیست امکان دارد پاره‌ای از آن‌ها حتی در اوایل اسلام هم برای این منظور ساخته شده باشند. در هر حال بدون یک بررسی دقیق باستانشناسی و شباهت نزدیک آن‌ها با بنای امامزاده‌ها یک نتیجه‌گیری سالمی را دشوار می‌سازد. مسئله را می‌توان به طور آموزنده به وسیله چهارتاق رونی یاد شده در پیش واقع در یک دره متروک در جنوب شرقی فراشبند در فارس نشان داد. این بنای نسبتاً خوب حفظ شده متعلق به نوع شماره 3 چهارتاق است با اتاق‌های پیرامون آن جزئیات فنی آن کاملاً مطابق است با جزئیات فنی سایر چهارتاق‌های فارس و در هر حال نظم طرح آن یک نسق و یک نوع پیچیدگی خردمندانه‌ای را نشان می‌دهد که قویاً مشعر بر توسعه و تکامل طرح‌ها در معماری اسلامی است. به علاوه این ویرانه با گورستان‌های بزرگ اسلامی و چند قبر سایبان‌دار و آب انبار احاطه گردیده و بدین‌طریق بسیار محتمل می‌نماید که چهارتاق در اصل نشیمن‌گاه یا مقبره یکی از مقدسین محلی بوده که هسته یک گورستان معروف شده است. اگر صحت این استنتاج ثابت شود چهارتاق رونی یک نقش کلیدی برای همه چهارتاق‌های فارس محسوب خواهد شد.

هرتسفلد نخستین کسی بود که ویرانه یک چهارتاقی را در سال 1941 منتشر ساخت و آن را امامزاده حسین نامید و آن را نمونه بنای یک آتشکده ساسانی به شمار آورد. ظاهراً بنای مذکور که از آن موقع تا بحال از میان رفته در حقیقت هنوز در روستایی به همان نام در سه کیلومتری شمال بیشابور قرار دارد. طرح بنا که از طرح درست هرتسفلد کمتر تغییر یافته به طور وضوح با دهلیزهای اطرافش متعلق به چهارتاق نوع شماره 4 با دهلیز‌های پیرامونی است. تنها اشتباه هرتسفلد این بود که پنهان کرد امامزاده سید حسین واقعی یک مقبره تازه‌تری است که در آن نزدیکی واقع شده این بنا به نظر می‌رسد که یک چهارتاقی نوع شماره 2 بوده است یا حتی یک سایه‌بان باز است که به معنای نوع شماره 1 است. در هر حال در طی زمان‌های اخیر این بنا به طور قابل ملاحظه‌ای توسعه یافته و به صورت بنایی از نوع شماره 4 با دهلیزهای پیرامونی درآمده شبیه بنای ویرانه کهن‌تر دیگر است، چون بنای ویرانه دیگر مورد اکرام نبوده طرح آن در این ایام مفهوم نیست، شباهت بین آن‌ها را نمی‌توان یک اقتباس عمدی دانست بلکه دلیل دیگری است بر نیروهای سنتی قوی که بر معماری ایرانی حاکم است.

یکی از ساختمان‌های ویژه در معماری ما، بارگاه‌های مقدس و آرامگاه امامزادگان است که از جهاتی با آرامگاه‌های دیگر تفاوت دارد. امامزاده‌ها در سراسر ایران پراکنده‌اند، ولی در برخی سرزمینها بیشتر و برخی کمتر هستند. در سرزمین سیستان و بلوچستان کمتر امامزادهای یافت می‌شود. حتی زیارتگاه‌های آنها مانند امامزاده نیست، چون شیعیان در آنجا کمتر هستند. در سرزمین آذربایجان هم تا پیش از قره قویونلوها کمتر امامزاده ساخته شده بود. پس از آنها و به ویژه زمان صفویان که شیعه بودند، چند امامزاده در پیرامون تبریز و مراغه ساخته شد که در مقایسه با امامزاده‌های بزرگی که در شهرهای کانونی ایران یافت می‌شوند اهمیت چندانی از دید معماری ندارند. حتی در سرزمین خراسان هم امامزاده کم است و تنها حرم امام رضا (درود خدا بر او) و آرامگاه تنی چند از یاران ایشان، خواجه اباصلت و خواجه ربیع، و امامزاده عابد کاخک را‌ می‌توان با امامزاده‌های قم و کاشان و ری مقایسه کرد. در کرمان نیز امامزاده کم است. در سرزمین کومش (دامغان) امامزاده جعفر و در بسطام، امامزاده محمد و مزار بایزید را‌ می‌توان نام برد. در پیرامون کویر و در طبس، چون زمانی به دست شیعیان اسماعیلیه بوده چند امامزاده وجود دارد.

آرایه‌ها:در همه آرامگاه‌ها و بقعه‌ها و حرم‌ها، نمونه‌هایی از معماری و آرایه یافت می‌شود که بسیار ارزشمند است و باید گفت همین آثار هنری است که معماری ایران را نگه داشته است. هر کدام از این بقعه‌ها، یک موزه معماری است. از فنون ساختمانی در زدن تاق و گنبد تا الگوهایی که در ساختمان سازی آنها استفاده شده و همچنین همه هنرهایی که در آرایه‌ها به کار رفته است، مانند کاشی کاری، گره سازی با آجر یا با کاشی، با آجر وکاشی درهم ( معقلی)، کاشی‌تراش، کاشی پیشبر، گچبری‌های شیر و شکری، همچنین آینه‌کاری و مذهب زیر نقش و نیز کارهای روی چوب، از درها تا، دست اندازها و نرده‌ها، انواع ضريحها از چوب یا فلز و به ویژه نوع فولادی آن، قبه‌ها و مکعب‌های باشکوه و سپس کتیبه‌ها و خطوط مختلف که همگی شایان توجه هستند.

حرم:به جایگاه و ساختمانی گویند که باید با احترام و تشریفات ویژه بدان وارد شد. هر امامزاده‌ای یک حرم دارد که معمولا درون بقعه و گنبدخانه آن است، در جایی که مرقد و ضریح قرار دارد. حرم‌ می‌تواند به مجموعه ای از ساختمان‌ها نیز گفته شود؛ مانند حرم امام رضا که در برگیرنده آرامگاه، دار الضيافه، دارالسیاده و ساختمان‌های دیگر است. یا حرم حضرت معصومه در قم که در برگیرنده صحن بزرگ و صحن کوچک می‌شود. |

احترام به حرم: نزد مردم جاروکشی حرم پیشه بسیار محترمی بوده است. بزرگان کشور یکی دو بار در روز به حرم‌ می‌آمدند و آن جا را همراه با مراسمی که در آن شعر یا مرثیه خوانده‌ می‌شده است، جارو میزدند.درهنگام ولادت، بویژه ولادت امام رضا جشن‌های بسیار باشکوهی در حرمها برگزار‌ می‌شده و روزهای شهادت و وفات هم مراسم سوگواری و عزاداری و سینه زنی از سوی خود مردم انجام می‌شده است.

کارکردهای حرم: در حرم‌ها همواره مراسم ختم کردن قرآن انجام‌ می‌گرفته است. حافظانی قرآن را از برمی خواندند و صدای خوبی هم داشتند. در جشن‌ها، شاعران شعر‌ می‌خواندند و میان مردم شیرینی و شربت پخش‌ می‌شده است. و هر از چند گاه یا سالانه حرم‌ها را غبارروبی‌ می‌کردند. غبار جزء چیزهای متبرک حرم شمرده‌ می‌شد که مردم آن را در کاغذهای کوچک نگه‌ می‌داشتند و برخی آنها را برای تعویذ فرزندانشان‌ می‌بردند. امروزه هم بزرگان و محترمین و زاهدان غبارروبی را با لباس ویژه انجام میدهند؛ آنگاه به درون ضریح‌ می‌روند و هدایای مردم را گرد‌ می‌آورند، آنها را‌ می‌شمرند و مهر و موم‌ می‌کنند و برای موارد ویژه هزینه می‌نمایند؛ هزینه کارهای خیر مانند بازسازی و تعمیر حرم، ساختن بیمارستان و شهرسازی و مانند آنها از همین هدایا تأمین‌ می‌شود.

ضريح صندوقی است که روی قبر گذاشته می‌شود تا دست کسی به سنگ گور نرسد. در گذشته روی گورها یک تخته سنگ به عنوان نشانه کار گذاشته‌ می‌شد. بعد آن را بزرگتر کردند. گاه به جای سنگ، کاشیبرجسته هم به کار‌ می‌رفت. سپس روی آن یک ضریح کار گذاشته شد. ضریح نخست با کاشی و چوب ساخته‌ می‌شد. برای نمونه ضریح حضرت معصومه در قم از کاشی است. اکنون برخی ضريحها فولادی شده اند. مکعب‌هایی فولادی که با تکه‌های فولادی دیگر به هم پیوسته شده و یک شبکه درست کرده اند. در پس شبکه، شیشه‌ای کار گذاشته می‌شود تا کسی پولهای ریخته شده مردم را برندارد. بعدها این مکعبها ساده تر شده و به گونه گویهایی در آمده که با تکه‌هایی به هم پیوسته شده است. بیشتر ضريح‌ها سرپوشیده هستند.

نقوش: درباره نگاره‌ها (نقوش) و آرایه‌هایی که در حرمها کار‌ می‌شود، باید گفت شکی نیست که در هنرهای وابسته به معماری ایرانی، هرگز به تقلید محض از طبیعت رو آورده نشده است. هنرمندان الگوها را از طبیعت انتزاع‌ می‌کردند و به نگاره‌هایی تجریدی‌ می‌رسیدند. قالیبافان به آن نگاره‌های پله‌ای یا آزاد‌ می‌گویند. نگاره‌ها بیشتر نمادهای معنوی و روحانی رابه یاد‌ می‌آورند که مایه آرامش روح و روان است. ولی گاه در ساختمان‌هایی چون سراها و کاروانسراها نگاره‌های طبیعی یافت می‌شود. برای نمونه در کاروانسرای وزیر کاشان و یا سرای گنجعلی خان نگاره‌های آهو و تازی کار شده است.

پساب: یکی از مشکلات حرم‌ها مسأله دفع پساب فاضلاب آبریزگاه‌ها بوده است. هر روز دریایی از مردم به حرم‌ها هجوم‌ می‌آورند. ولی برای مساله آبریزگاه‌ها پیش بینی‌های لازم نشده است. در جاهایی مانند تهران، پساب دارای شن آبکشی است و آن را تجزیه‌ می‌کند و آب آن هم با گذر از شن، دوباره به آب خام بر‌ می‌گردد. برخی شهرها که خاک سستی دارند، مانند اصفهان و یزد، چیزی از پساب برجا نمی‌ماند، چون همه را به مصرف کشاورزی‌ می‌رسانند. در برخی جاها خاک حاصلخیز است و نیازی به پساب ندارد. اگر شن آبکشی داشته باشد، مشکلی نیست ولی اگر آب فرو نرود، دردسر ساز‌ می‌شود. در جنوب شهر تهران نخست چاهی‌ می‌کنند، هنگامی که پر شد چاه بعدی را کنارش حفر‌ می‌کنند و راه پساب را به سوی آن بر‌ می‌گردانند. پس از زمانی، چاه نخست، خشک شده و دوباره پساب را در آن‌ می‌ریزند. در برخی جاها هم ناچار باید پساب اگو داشته باشد.

هنر و معماری اسلامی / ریچارد اتینگهاوزن / الک گرابر / یعقوب آژند

چنان‌چه پیش‌تر متوجه شدیم، نخستین آرامگاه‌های اسلامی در قرن 4 ﻫ./6 میلادی و احتمالاً برای بزرگداشت سلاطین و تجلیل ائمه شیعه برپا شد. این آرامگاه‌ها در ایران به صورت برج و یا بناهای مربع‌شکل بودند که قبه‌هایی روی سکنج‌ها داشتند ولی کارکرد و شکل آن‌ها با ورود ترکان و پیروزی بعدی تسنن تغییر یافت. به جای اعقاب امام علی، قدیسان و اولیاءالله و صحابه افسانه‌ای پیامبران و اغلب شخصیت‌های عهد عتیق صاحب آرامگاه شدند (مشهد؛ در ایران گاه امامزاده نیز با این اسم نامیده می‌شود). این آرامگاه‌ها کانون زیارت و اعتقاد عمومی شد، و رشد آن‌ها را می‌بایست به سبب دو ویژگی مهم مذهبی زمان دانست: یکی رستگاری شخصی از طریق شفاعت یک نفر قدیس و یا یک واقعه مقدس؛ و دیگری تلاش صنوف و سازمان‌های تصوف برای بستن خود به یکی از اولیاءالله. در بعضی شهرها آرامگاه‌ها مکانی برای تمرکز روحی و تجمع انسان‌هایی شد که از نقاط دوردست برای مجاورت با اولیاءالله می‌آمدند. ضمناً توسعه نظم و نظام زمین‌داری سرکردگان نظامی ضرورت یادبود ثروت و عظمت و یا استقرار سلطنت و مقابر شخصی را پیش کشید.

مطالب مرتبط