ستون



به مسافت ۶۰۰ متر شمال شرقی آرامگاه بقایای کاخ معظمی وجود دارد که یک ستون آن برجای مانده است وسعت این کاخ مجموعاً ۲۶۲۰ متر مربع بوده و طول آن تقریباً شرقی غربی ۵۶ متر و پهنای آن تقریباً شمالی جنوبی ۴۴متر و مشتمل بر تالار بزرگ ۸ ستونی در وسط و چهار ایوان در چهار سمت و اتاق‌هایی در دو گوشه بوده است ـ ستون‌ها و آستانه‌ها و ازاره‌ها و جرزهای دو جانب ایوان‌ها و کف کاخ از سنگ سفید بوده پایه ستون‌ها و سرستون‌ها و کف آستانه‌ها و سکوها و زینت کف ایوان‌ها از سنگ سیاه بوده است و اساساً به کار بردن سنگ‌های سفید و سیاه در کاخ‌های پاسارگاد یکی از امتیازات مخصوص این ابنیه است ـ ارتفاع ستون موجود مجموعاً ۴۴/۱۳ متر بوده بر بالای جرزهای سنگ سفید که در انتهای ایوان‌های کاخ قرار دارد به خط میخی به زبان‌های پارسی و بابلی و عیلامی جمله «من (هستم) کورش شهریار هخامنشی» منقور است ـ قسمت مهم فرش سنگی سفید تالار مرکزی و ایوان جنوبی این کاخ را برای احداث بنای اسلامی سابق الذکر از بین برده‌اند ـ برسنگ‌های سیاه درگاه‌های تالار کاخ مزبور نقوش برجسته وجود داشته قطعات و نمونه‌های عالی آن در کاوش‌های ۱۳۲۹ به دست آمده است ـ ایوان شمال شرقی این کاخ دارای ۴۸ ستون در دو ردیف و ایوان جنوب غربی دارای ۲۸ ستون در دو ردیف بوده هر یک از ایوان‌های شمال غربی و جنوب شرقی هم ۱۶ ستون در دو ردیف داشته است ـ ارتفاع تالار مرکزی کاخ در حدود ۱۶ متر و ارتفاع ایوان‌ها مجموعاً در حدود ۶ متر می‌رسیده است.
به مسافت ۶۰۰ متر شمال شرقی آرامگاه بقایای کاخ معظمی وجود دارد که یک ستون آن برجای مانده است وسعت این کاخ مجموعاً ۲۶۲۰ متر مربع بوده و طول آن تقریباً شرقی غربی ۵۶ متر و پهنای آن تقریباً شمالی جنوبی ۴۴متر و مشتمل بر تالار بزرگ ۸ ستونی در وسط و چهار ایوان در چهار سمت و اتاق‌هایی در دو گوشه بوده است ـ ستون‌ها و آستانه‌ها و ازاره‌ها و جرزهای دو جانب ایوان‌ها و کف کاخ از سنگ سفید بوده پایه ستون‌ها و سرستون‌ها و کف آستانه‌ها و سکوها و زینت کف ایوان‌ها از سنگ سیاه بوده است و اساساً به کار بردن سنگ‌های سفید و سیاه در کاخ‌های پاسارگاد یکی از امتیازات مخصوص این ابنیه است ـ ارتفاع ستون موجود مجموعاً ۴۴/۱۳ متر بوده بر بالای جرزهای سنگ سفید که در انتهای ایوان‌های کاخ قرار دارد به خط میخی به زبان‌های پارسی و بابلی و عیلامی جمله «من (هستم) کورش شهریار هخامنشی» منقور است ـ قسمت مهم فرش سنگی سفید تالار مرکزی و ایوان جنوبی این کاخ را برای احداث بنای اسلامی سابق الذکر از بین برده‌اند ـ برسنگ‌های سیاه درگاه‌های تالار کاخ مزبور نقوش برجسته وجود داشته قطعات و نمونه‌های عالی آن در کاوش‌های ۱۳۲۹ به دست آمده است ـ ایوان شمال شرقی این کاخ دارای ۴۸ ستون در دو ردیف و ایوان جنوب غربی دارای ۲۸ ستون در دو ردیف بوده هر یک از ایوان‌های شمال غربی و جنوب شرقی هم ۱۶ ستون در دو ردیف داشته است ـ ارتفاع تالار مرکزی کاخ در حدود ۱۶ متر و ارتفاع ایوان‌ها مجموعاً در حدود ۶ متر می‌رسیده است.














ستون، همواره یکی از بخش‌هاب بنیادی ساختمان بوده است. با این همه می‌توان آن را هنگامی که در شمار بخشی از کالبد ساختمان در نما به کار رفته است بررسی کرد. به ویژه شیوه‌هایی از مهرازی ایران که در آن‌ها از آسمانه تخت به روش تیر و ستون بهره‌گیری شده است. گرچه در شیوه‌های دیگر مهرازی هم شایان توجه است. پیشینه ستون به 4600 سال پیش باز می‌گردد که در شهر اوروک سومری شناخته شده است. هم‌چنین می‌توان از مهرازی اورارتوییان یاد کرد که در آن آسمانه‌های تخت بر ستون‌های کلفت چوب سرو و شاه‌تیرهای پوشیده از رز نهاده شده بود. سپس از مهرازی هخامنشیان در شیوه پارسی که شکوهمندترین و پرکارترین ستون‌ها را در مهرازی آفریدند. ستون‌هایی از سنگ یک‌پارچه با بلندایی نزدیک به 19 متر که در تخت جمشید کار شده است. پایه آن‌ها مانند جام‌های وارونه نیلوفر آبی است که نماد نیروی زندگی بود. سرستون‌های ایوان آپادانا نمایش درختان خرما با چتر برگ‌های آویزانش است. آن سوتر پیچک‌های بالارونده نشانه‌ای از شکوفایی است. همه سرستون‌های دیگر مانند سر جانوران به گونه پشت در پشت است. گاو نر نماد سپند (مقدس) نیروهای آفریننده نخستین بود و در اینجا انگار درختان نگاهبان را بارور می‌ساخت که به گونه ستون‌ها در آمده بودند. تنه ستون‌ها بیشتر با برآمدگی‌هایی به نام خیاری یا خیاره آذین شده‌اند که کشیدگی اندام آن‌ها را بهتر می‌نمایاند. پس از شیوه پارسی دیگر هیچ‌گاه به این گونه ستون پرداخته نشد. شیوه پارتی از ستون کمتر بهره می‌برد و پس از اسلام ستون‌ها در شبستان‌های ستون دار به کار رفتند. گرچه در بعضی مسجدهای کهن دارای آسمانه تخت کنده‌کاری و آذین بر ستون‌ها می‌توان یافت (مسجد ابیانه) با این همه آذین‌های ستون اندک است.ستون‌ها دارای سه بخش اند: پایه / تنه / سر





نیم‌قرن اول معماری اسلامی نظام پوشش سقف‌سازی هنوز ابتدایی بود و حتی زمانی که ستون‌ها و تیرهای سقف جای تنه‌های خرما و اندود کاه‌گل را گرفت هنوز ابتدایی بود. طرح اساسی (بصره، کوفه و واسط 83/702) و حتی مسجد کبیر سامراء همین روش اولیه را ادامه داد، هرچند احتمالاً نمای حیاط به این صورت نبوده است. سازه نوع تیر و ستون که از دیرباز در بناهای یونان و روم رواج داشت، بدین ترتیب، پایدار ماند و رنگ‌وبوی فراگیر معماری کلاسیک با استفاده زیاد از قطعات استفاده شده از دیگر بناها تقویت گردید. این‌ها گاهی همانند سرستون گاودار مسجد استخر، ریشه هخامنشی داشتند. سقف‌های چوبی که روی قوس‌ها قرار داشتند به تدریج رواج یافتند و مقدمه‌ای برای پوشش‌های تاقی کامل با مصالح مقاوم گردیدند (به خصوص در ایران: مساجد تاریخانه دامغان و مسجد جامع فهرج که هر دو احتمالاً مربوط به قرن نهم هستند و مسجد جامع نایین که شاید مربوط به قرن دهم باشد). چون تمام مساجد اولیه از ستون استفاده کرده‌‌اند لذا دارای سقف‌های نسبتا کوتاه‌تری هستند. در قرن نهم میلادی جرز‌های باربر ستون‌ها را که تا آن زمان اجزای اصلی باربر بودند از میدان به در کردند و چنین پدیده‌ای در برخی از مساجد نظیر جامع دمشق، بعلبک و حران رخ می‌دهد ولی هنوز در ساختمان مساجد، ستون، مورد استفاده قرار می‌گیرد.



مطالب مرتبط