هیربدستان گزیده ی کتاب: عصر زرین فرهنگ ایران / ریچارد نلسون فرای موبدان یا روحانیان زرتشتی به بعضی کارها دست میزدند که مستلزم همکار دبیران بود. کارهای موبدان غالباً جنبۀ حقوقی داشت و بنابراین سازمانهای دینی بیشتر با امور قضایی سر و کار داشتند. بسیاری اثر مهر به دست است از یتکگو «دادستان» که با پایگاه داور و غالباً قاضی تهیدستان و نیز اندرزبد یا تسلی بخش که هر دو پایگاه از آن روحانیان بود در آمیخته بوده است. وظایف این دو مبهم بود. ولی اینان کارهای گوناگونی در سازمانهای دینی- قضایی داشتند. قاضی اسلامی برابر بود با موبد ساسانی که این نیز جایگزین لقب قدیمی مجوس یعنی یکی از مجوسان گشته بود. عنوان عربی قاضی القضات شاید برابر بوده است با عنوان ساسانی موبدان موبد. بسیاری از وظایف دیوانی را موبدان انجام میدادند. همچنان که بعدها در دوران اسلامی قاضیان متصدی آنها گشتند. تنظیم کار اوقاف در اسلام از بسیاری جهات همانند آتشگاههای زرتشتیان یا اوقاف مخصوص آتش بوده است. خوارزمی میان آتشها ماردفره یا «مقام محاسب آتشها» و روانیکان دفره یا اوقاف به تشخیص قائل است و اولی را اوقاف آتشها و دومی را اوقاف مردگان میداند. اما هردو مربوط به اوقاف بودند. اکنون بازگردیم به دبیران. دبیران و دیگر اعضای دستگاه دیوانی بسیار با نفوذ بودند. به ویژه در پایان شاهنشاهی ساسانی که تغییر سریع فرمانروایان و پادشاهان مایۀ اهمیت یافتن دستگاه ثابت دیوانی گشت. ضمناً دستگاه روحانی به تنزل گراییده و حتی میتوان گفت به تباهی کشیده بود. زیرا آیینها و آداب رسوم زیاد و مفصل موجب رمیدگی بسیاری از فارسیان از آیین زرتشتی گشته بود. مقاله های وابسته: بررسی تحول نقش هیربدان در عصر ساسانی آرزو رسولی در عصر ساسانی با رسمیتیافتن دین زردشتی شاهد قدرتگرفتن روحانیان زردشتی و تشکیل سلسلهمراتب آنان و ظهور دو گروه قدرتمند موبدان و هیربدان هستیم. تقریباً همة محققان بر سرِ اینکه پیشینۀ موبدان عصر ساسانی طایفۀ مغان مادی بوده است، توافق نظر دارند اما خاستگاه هیربدانِ عصر ساسانی شناخته نیست. بیشتر منابع، جایگاه هیربدان را در استخر پارس گفته و آنان را وابسته به مناسک ایزدبانو اناهیتا دانستهاند. اما پیش از عصر ساسانی از هیربدان در این منطقه خبری نیست و تنها از دستهای از روحانیان که نگهبان آتش مقدس بودند، نام میرود. آیا هیربدان عصر ساسانی از میان همین روحانیان آتش برخاسته بودند؟ در این مقاله، کوشش شده ارتباط هیربدان با این دسته روحانیان اثبات شود و سپس با استناد به منابع و شواهد، خاستگاه اولیۀ هیربدان شناسایی شود. بررسی انجامشده نشان میدهد گرچه خاستگاه روحانیان آتش پیش از عصر ساسانی و هیربدان عصر ساسانیْ شهر استخر در جنوب غربی ایران بوده، اما خاستگاه آغازین آنان شمال شرقی ایران بزرگ بوده و از آن منطقه به جایگاه تاریخی خود کوچ کردهاند. جایگاه دینی آذربایجان در دوره ساسانی محمد تقی ایمان پور / گلاره امیری آذربایجان یکی از مراکز مهم سیاسی و دینی در طول تاریخ ایران، به خصوص ایران باستان بوده است.به دنبال روی کار آمدن دولت دینی ساسانی، آذربایجان مانند فارس از جایگاه دینی ممتازی برخوردار گردید؛ به طوری که پادشاه ساسانی هنگام تاج گذاری با پای پیاده به زیارت آتشکده آذرگشنسب در آذربایجان می رفتند و در هنگام تصمیم گیری های سخت به ویژه در زمان جنگ، برای به جا آوردن آداب نیایش و نذر و نیاز به آنجا مراجعه می کردند.به دیگر سخن، با قرار گرفتن آتشکده آذرگشنسب در آذربایجان، این سرزمین به موازات سرزمین پارس به یکی از پایگاه های مهم دینی و نمادی از اتحاد و یگانگی دین و دولت در دوره ساسانیان تبدیل شده بود. با توجه به قرار گرفتن یکی از سه آتشکده مهم دوره ساسانی، یعنی آذرگشنسب در آذربایجان- که آن را تبدیل به مکانی مقدس و زیارتگاهی برای شاهان، بزرگان و روحانیان زرتشتی کرده بود- این مقاله بر آن است تا با استفاده از اسناد، شواهد تاریخی و به کارگیری شیوه های پژوهش های تاریخی، جایگاه دینی آذربایجان در دوره حکومت دینی ساسانیان را تبیین کند. کرتیر معمار آیین رسمی ساسانی حسین فرودی اطربی کرتیر و وضعیت نهاد روحانیت زرتشتی در اوایل دوران ساسانی سید مهدی موسوی کوهپر / میثم شهسواری در بارۀ کرتیر پژوهشهای زیادی صورت گرفته و آگاهیهای بسیاری در بارۀ وی وجود دارد اما هنوز مسایل متعددی در خصوص شخصیت، عقاید، جایگاه وی در نظام طبقاتی دوران ساسانی و نقش و تـأثیر وی بر روحانیت زرتشتی وجود دارد که نیازمند بررسی و پژوهش دو باره هستند. مسألۀ اصلی این پژوهش وضعیت طبقۀ روحانیت زرتشتی در برههای خاص از دوران ساسانی یعنی اوایل این دوره (از اردشیر یکم تا اول شاپور دوم) است و در آن تلاش شده به مواردی همچون ساختار طبقۀ یاد شده، سلسلهمراتب آن و جایگاه آن در سلسلهمراتب قدرت در دورۀ مورد نظر پرداخته شود. افزون بر اینها شخص کرتیر به مثابۀ مهمترین و موثرترین روحانی این دوره (اوایل دوران ساسانی) به ویژه، مورد توجه قرار گرفته است. در مقالۀ پیشرو اطلاعات به شیوه کتابخانهای و مراجعه به متون دست اول گردآوری شده و روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است. این پژوهش نشان داده است: ا) عنوان موبدانموبد در اوایل دوران ساسانی و در زمان کرتیر وجود نداشته است، 2) با با تلاشهای مجدانۀ کرتیر روحانیت زرتشتی و دستکم رییس این طبقه به جمع طبقۀ ممتاز دوران ساسانی موسوم به بزرگان راه یافت، 3) وضعیت روحانیت اعم از تشکیلات و عناوین و جایگاه اواخر دوران ساسانی را نمیتوان با وضعیت این نهاد در اویل دوران ساسانی تعمیم داد و نهاد یاد شده در طول دوران ساسانی تغییرات زیادی به خود دیده است.