خانه مشروطه تبریز

خانۀ مشروطه را در دورۀ قاجار، حدوداً صدوپنجاه سال پیش، آقاسیدمحمدخان (جدِّ اکرمی‌های یزد) بنیان نهاد و شصت سال پیش، محمود مشروطه آن را خرید و به نام او اشتهار یافت. این بنا خانه‌ای است یک طبقه، که فضاهای آن با نظمی کامل در اطراف یک حیاط نشسته‌اند. با عبور از سَردَر و هشتی و دالان، می‌توان به حیاط رسید. در کنار بخش اصلی خانه، بخش خدماتی واقع است، متشکل از اسطبل و حیاط و ورودی حیاط. این بخش در شمال بستر خانه و دور از حیاط قرار دارد. حیاط و فضاهای اطراف آن همه قاعده‌هایی منظم با اشکال کامل هندسی دارند؛ و اما با نظر به برش افقی بنا معلوم می‌شود که شکلِ زمین بسیار نامنظم و بی‌قاعده است. معمار بنا حیاط خانه را تقریباً در مرکز بزرگ‌ترین بخشِ بستر طرح قرار داده و فضاهای مختلفِ منظم‌القاعده را در اطراف آن جای داده و سرانجام، قناسی‌های زمین را با ضخیم گرفتن جرزها و دیوارها و، در بعضی نقاط، با احداث فضاهایی فرعی و کم‌اهمیت، چون انبار و پستو، پنهان کرده است. فضاهای هر جبهه از حیاط به گونه‌ای استقرار یافته‌اند که بر مرکز تأکید کنند. در میانۀ جبهۀ جنوبی یا پُرسایۀ حیاط، اتاقی بزرگ جای گرفته است و در مرکز جبهۀ آفتاب‌گیر رو به آن نیز، یک سه‌دری قرار دارد. جبهه‌های شرقی و غربی شامل این عناص است: یک اتاق در میانه (عنصر مرکزی)؛ دو راهرو در طرفین؛ دو اتاق در دو کنج نما. نمای جبهۀ جنوبی از دیگر نماها بلندتر و متشکل از طاق‌نماهای مشابه است. در مقابل، جبهۀ شمال یک بخش میانی مشخص (سه‌دری) و دو عنصر در طرفین دارد. نماهای شرقی و غربی، در مقایسه با دو نمای شمالی و جنوبی، عناصر بیشتر و ترکیب متنوع‌تری دارند. در هریک از آنها، دو پنجره در مرکز و دو پنجره در دو گوشه جای گرفته است. در میان عناصر کناری و بخش مرکزی نما، راهروها واقع است؛ هر چند که نزدیکی اندازۀ قاب راهروها و پنجره‌های مرکزی آنها را به یکدیگر پیوند داده است. در نظر به طرح نماهای حیاط، تکرار عناصر مشابه، یعنی پنجره‌هایی با قاب‌های نسبتاً هم اندازه، اولین چیزی است که به چشم می‌آید قاب‌هایی که گاه به هم نزدیک شده و در هر نما بخش متشخّصی را پدید آورده‌اند و گاه با تغییری در تقسیمات افقی آنها، در میان نظم سادۀ نماها، نقطه‌ای بارز پدیدار شده است. قاب‌های نمای جنوبی حیاط بلندتر است. بدین گونه، بدون تغییر مهمی در طرح کلّی، نمای این جبهه از دیگر جبهه‌ها متمایز شده است. با آنکه طول و عرض حیاط این خانه تقریباً به یک اندازه است، وجود آب‌نمایی کشیده در امتداد شمال ـ جنوب با دو باغچۀ متقارن در دو سمت آن حیاط را کشیده‌تر از آنچه هست می‌نماید. مهتابی جبهۀ جنوبی به نمای این جبهه اهمیت بیشتری بخشیده است و اتاق بزرگی را که در جنوب حیاط قرار دارد مهم‌ترین عنصر حیاط می‌نماید. دیگر نکتۀ قابل توجه در حیاط خانه فقدان ایوان یا رواقی قابل اعتنا در آن است، صورتی که در حیاط‌های یزد کمتر دیده می‌شود. فضاهای واقع در زیرزمین مساحت چندانی ندارند و اغلب انبارِ فضای فوقانی خودند. فقط زیرزمین جبهۀ جنوبی فضایی وسیع و قابل سکونت دارد. بخشی از فضاهای زیرزمین، که دسترس به جوی آب زیرزمین را میسر می‌کند، در خارج از محدودۀ ملکی خانه است.

گزیده‌ی کتاب:

خانه های قدیمی تبریز / محمد علی کی نژاد / محمد رضا شیرازی

اين بنا به سال 1247 ش مطابق با 1288 ق در دوره قاجاريه ساخته شد و بيش از هزار مترمربع مساحت دارد. ورودى به خانه از طريق هشتى ورودى با بدنه آجرى و پوشش كاربندى است. جبهه اصلى ساختمان در قسمت شمال و غرب شكل گرفته است. در طبقه اول اين جبهه، قسمت شمالى، به صورت تراس و مهتابى درآمده كه اتاقهاى كنارى به آن گشوده مى‏شود.
قسمت اصلى بنا كه در جبهه شمالى است، داراى دو طبقه است. ورود به طبقه همكف، از وسط بنا صورت مى‏گيرد كه از آن وارد يك فضاى مركزى با كاربندى‏هاى رنگى (حوضخانه) مى‏شويم كه در دو طرف آن دو اتاق قرار گرفته است. ارتباط با طبقه اول، از طريق سرسرا و يك پله تشريفاتى انجام مى‏گيرد كه سقف آن در باالى پاگرد، داراى يك كالهفرنگ ْى جهت نورگيرى مى‏باشد. قبل از ورود به راهپله، در دو سمت آستانه آن، از طريق دو راهرو در دو طرف، به فضاهايى با پوشش طاقى مى‏رسيم كه به صورت سردابه هستند.
در طبقه اول، دور تا دور راهپله، راهرويى قرار گرفته كه اتاقهاى جانبى به آن گشوده مى‏شود. يك اتاق بزرگ با پنجره‌هاى ارسى رنگى نيز در سمت جنوب طبقه اول واقع شده است. دو ايوان جلو آمده در طبقه اول رو به سمت حياط قرار دارد، و ايوان اصلى بنا در سمت جنوب، از هشت ستون با سرستونهاى گچى تشكيل يافته است. تزيينات اين بنا آجرى است. از اين ً خانه فعال به عنوان ميراث فرهنگى استان و نيز موزه مشروطيت استفاده مى‏شود.

مقاله‌های وابسته:

خانه مشروطه تبریز

مطالب مرتبط

آرامگاه اوحدی مراغه‌ای

آرامگاه شیخ شهاب الدین اهری

ارگ علیشاه