قوم بلخی دانستنی ها اطلس تاریخی ایران اقوام ایران تاریخ گذشته فرهنگ ها فرهنگنامه هابیشترآبادیس دهخدا کمتر تارنماهابیشترایرانشهرپدیادانشنامه ایرانزمیندایره المعارف بزرگ اسلامی سامانه منابع دیجیتال نگارستان ویکی پدیاکمتر کتاب هابیشترکمتر تیره های ایرانی / جلد دوم / از آغار تا پایان عصر هخامنشی / شروین وکیلی حوزه مرو و سغد و خوارزم: این حوزه را در منابع امروزین اغلب گره‌گاه باستان‌شناختی بلخ و مرو BMAC می‌نامند. خاستگاه یک‌جانشینی در این منطقه گرگان و شاهرود بوده که از ۷۰۰۰ پ.م یکی از مرکز مهم پیشتاز در فرهنگ‌های نوسنگی محسوب می‌شود و گذار به سبک زندگی یک‌جانشین را در جاهایی مثل تپه سنگ چخماق در آن می‌توان ردگیری کرد. در مراکزی مثل غار کمربندی و غار هوتو و یاریم تپه و تورنگ تپه و جِیتون گذاری پیوسته و پایدار از عصر نوسنگی به یک‌جانشینی و عصر مفرغ را می‌بینیم. در این میان مثال جیتون در ۶۰۰۰-۵۴۰۰ پ.م روستایی با سی خانه و حدود دویست نفر بوده است. در سال ۱۳۷۹(۲۰۰۰. م) در آب‌نو در نزدیکی مشهد که یک مرکز مس سنگی دیرینه (۴۵۰۰ پ.م) است، مُهری با پنج نماد کشف شد که به حدود ۲۳۰۰ پ.م تعلق داشت. دو مُهر با نمادهایی مشابه در آلتین تپه در همان نزدیکی یافت شده که قدمتی هم‌سان با مُهر آب‌نو دارد و نشان می‌دهد که احتمال زیرسیستم فرهنگی بلخ و مرو هم در هزاره سوم پ.م نویسا بوده است. مهرهای مشابهی از تپه حصار و سایر مراکز باستانی این منطقه یافت شده است. این نکته هم جای توجه دارد که ساختار نمادهای این خط از یک سو با آن‌چه در هزاره پنجم پ.م در تپه سیلک می‌بینیم شباهتی چشم‌گیر دارد و از سوی دیگر تقریباً هم‌سان است با آن‌چه که در منطقه نیا در ترکستان کشف شده است. در حدود ۳۸۰۰ پ.م در همین منطقه و مراکزی مثل نمازگاه نخستین نطفه‌ها از یک‌جانشینی نمایان شدند و تا ۲۵۰۰ پ.م به ساختارهای شهری منتهی گشتند. در فاصله ۲۰۰۰ تا ۱۶۰۰ پ.م نمازگاه شهری بزرگ با شصت هکتار مساحت بود. مردمی که در این زیرسیستم فرهنگی می‌زیستند آریایی‌های اولیه بوده‌اند و مهاجرانی‌اند که از شمال و شمال شرقی به این منطقه کوچیده‌اند. مراکز دیگری مثل لاتین تپه (۲۶۰۰ -۱۶۰۰ پ.م)، یاز تپه (500-1500 پ.م) در نزدیکی مشهد (واقع در ترکمنستان امروزین)، و اولوق تپه (500-2000 پ.م) نمونه‌هایی از مراکز استقراری باستانی این منطقه هستند که در عصر برنز قرار می‌گیرند و خاستگاهشان را می توان از دوره نوسنگی در همین مناطق ردگیری کرد. فرهنگ متمایز این مناطق با شکلگیری دولت هخامنشی در هم جوش خورده و بخش‌هایی نیرومند از موزائیک تمدن پارسی را شکل می‌دهد. ناگفته نماند که این مراکز جمعیتی با حوزه شمالی ایران مرکزی در پیوند بوده‌اند که خود از چند اقلیم متفاوت و در هم تنیده تشکیل شده و از کرانه‌های جنگلی دریای خزر در شمال آغاز شده و کوهپایه‌های شمالی و جنوبی البرز و دره‌های سرسبز متصل کننده این دو بلندی را در بر می‌گیرد. این حوزه مراکز مهمی مثل مارلیک، سیلک، ری، آمل، دامغان و توس را شامل می‌شود. شبکه‌ای از مراکز استقراری اولیه و شهرهای بعدی را در نواحی شمالی کویر مرکزی ایران وجود داشته که ساکنانش احتمال شاخه ای از آریایی‌های شمالی بوده‌اند. مقاله و پایان نامه
