ایرانیــــــــــــادبود

برترگزیده‌ تاریخ معماری ایرانزمین

مدرسه چهارباغ اصفهان

مکان
فاصله
ویکی پدیا
اصفهان
ایرانشهرپدیا
اطلس تاریخی ایران
تارنماهای وابسته:
میراث فرهنگی اصفهان
گالری های میراث فرهنگی
کتاب های وابسته:
اخبار وابسته:
معمار:
نقشه:
گزیده‌ کتاب
باغ های ایران و کوشک های آن / دونالد ویلبر / مهین دخت صبا
در سمت جنوبی کاخ هشت بهشت بنایی است که اکنون به نام مدرسه مادر شاه معروف است، و ساختمان آن در سال ۱۷۱۶ پایان یافته است.
نمای مدخل‌این ساختمان که به خیابان مشرف است صفحه درخشان و پر تلألؤی است از کاشی‌های رنگارنگ و سنگ مرمر صیقلی شده (تصویر 47). حیاط آن بسیار وسیع است و شامل فضایی می‌شود که در گذشته، ساختمان محل سکونت فرزندان شاه در آن بنا شده بوده است. در اطراف‌این فضای مستطیل شکل سر پوشیده‌های طاق‌دار (غرفه‌ها) دوطبقه‌ای که به اطاق‌های مجزا باز می‌شوند احداث گردیده است.‌این غرفه‌ها به معلمان دینی و دانشجویان‌این مدرسه اختصاص دارد ( تصویر 48). گنبد بزرگی که بر فراز‌این ساختمان مذهبی تعبیه گردیده بسیار زیباست، سرسبزی و طراوت و شادابی درختان و گل‌های رنگارنگ توأم با رنگ‌های روشن کاشی‌ها وانعکاس غرفه‌های سفید رنگ در آب سایه روشن استخر تضادی به وجود می‌آورد که شخص را مبهوت و متحیر می‌سازد.
گزیده‌ی کتاب:
گنجنامه / فرهنگِ آثارِ معماریِ اسلامیِ ایران
، «مدرسهٔ چهارباغ»: کتیبه‌های تاریخی بنا: کتیبۀ عمودی داخل گنبدخانه مورخ ۱۱۰۴ق است <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان> و دیگر کتیبه‌های موجود در گنبدخانه دارای تاریخ‌های ۱۱۱۴، ۱۱۲۱، ۱۱۲۲، ۱۱۲۳ق، و ۱۱۲۶ق می‌باشند. کتیبۀ سنگاب وسط هشتی مدرسۀ تاریخ ۱۱۱۰ق دارد <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان>. در نمای خارجی ایوان جنوبی کتیبه‌ای تاریخ ۱۱۱۲ق را نشان می‌دهد <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان> و کتیبۀ دیگری در داخل این ایوان دارای تاریخ ۱۱۲۲ق می‌باشد <تاریخچۀ ابنیۀ تاریخی اصفهان>. محراب شبستان مدرسۀ مورخ ۱۱۱۸ق است و کتیبۀ هشتی ورودی شمالی تاریخ‌های ۱۱۱۸ و ۱۱۱۹ق را بر خود دارد. در نمای خارجی و داخل ایوان شمالی کتیبه‌هایی به تاریخ ۱۱۱۹ و ۱۱۲۱ق نصب شده‌اند <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان>. حجرۀ شاه سلطان حسین در شمال غربی مدرسۀ دارای زیلویی با تاریخ ۱۱۱۸ق است <تاریخچۀ ابنیۀ تاریخی اصفهان>. در هشتی ورودی مدرسۀ در جبهۀ غربی و همچنین بر دست‌اندازهای چوبی اطراف این هشتی کتیبه‌های متعددی تاریخ ۱۱۱۹ق دارند. بر در نقره‌پوش ورودی در این جبهه، کتیبه‌ای به تاریخ ۱۳۲۷ق <اصفهان> یا ۱۳۴۷ق <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان> بوده و امروز تاریخ آن مخدوش شده است. کتیبۀ نمای خارجی ایوان غربی مدرسۀ سال ۱۱۲۰ق <تاریخچۀ ابنیۀ تاریخی اصفهان> را برخود دارد و سردر غربی مورخ ۱۱۲۲ق می‌باشد <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان>. کتیبه‌هایی مربوط به تعمیرات مدرسۀ، در اطراف گنبد ۱۳۱۵ش، بر دست‌اندازهای مشرف به خیابان ۱۳۳۵ش، در داخل ایوان شرقی ۱۳۴۵ و ۱۳۴۶ش، و در داخل گنبد ۱۳۵۳ش را نشان می‌دهند. یک سنگ شاخص در ایوان شمالی مورخ ۱۳۱۱ش است. سنگاب واقع در مقابل ایوان جنوبی کتیبه‌ای به تاریخ ۱۰۹۰ق دارد که متقدم بر همۀ تاریخ‌های دیگر می‌باشد. ظاهراً این سنگاب از جای دیگری به مدرسۀ انتقال داده شده است <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان>. بانی و سازندگان: بانی مدرسۀ چهارباغ و کاروان‌­سرای مجاور آن شاه سلطان حسین صفوی می‌باشد. بنا به سرکاری آقا کمال، جمع‌دار خزانه، ساخته شده است. خطاطان کتیبه‌های بنا محمدصالح اصفهانی، محمدمهدی حسینی، عبدالرحیم جزایری، علی‌نقی امامی، محمدمؤمن حسینی <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان>، و محمدرضا امامی <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان> بوده‌اند و سنگاب هشتی توسط محمدطاهر ساخته شده است <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان>. اطلاعات منابع مدون: مؤلف کتاب ذیل وقایع السنین و الاعوام مجلس افتتاح مدرسۀ چهارباغ را در سال ۱۲۲۲ق تشریح کرده است <گنجینۀ آثار تاریخی اصفهان>. مؤلف نصف جهان فی تعریف الاصفهان دربارۀ نقش زیر گنبد این مدرسۀ می‌نویسد: «… کاشی‌کاری و نقشی است که موجب حیرت ناظرین می‌گردد و گویا نقش آن را از روی زرنشان گنبد مسجد ساروتقی طرح نموده و به نقش کاشی در آورده‌اند…». در سفرنامۀ کست نقشه‌ها و تصاویری از این مدرسۀ و کاروان­سرا مجاور آن وجود دارد. مؤلف آثار ملی اصفهان دربارۀ این بنا می‌نویسد از آنجا که مادر شاه سلطان حسین سرای فتحیه و بازارچۀ بلند را بر مدرسۀ چهارباغ وقف کرد، به این بنا مدرسۀ مادر شاه نیز می‌گویند. سیر تحول بنا: مدرسۀ چهارباغ که از آن به عنوان آخرین بنای باشکوه دورۀ صفوی یاد شده، چنان­که آمد، در زمان شاه سلطان حسین صفوی ساخته شده است. مؤلف ذیل وقایع السنین و الاعوام شروع ساختمان مدرسۀ را در ۱۱۱۶ق ذکر کرده و اضافه می‌کند که در ۱۱۱۸ق رو به اتمام بوده است. با توجه به کتیبه‌های موجود در بنا که تاریخ‌های پیش از ۱۱۱۶ق را نشان می‌دهد، می‌توان تصور کرد که اولین قسمت‌های این بنا در سال ۱۱۰۴ق (طبق کتیبۀ موجود در گنبدخانه) ساخته شده و عملیات ساختمانی به تدریج ادامه داشته است. همچنین وجود کتیبه‌های متعدد مورخ به سال‌های بعد از ۱۱۱۸ق نشان می‌دهد که احتمالاً در سال ۱۱۱۸ق ساختمان آجری مدرسۀ در حال اتمام بوده و از آن پس تا ۱۱۲۶ق به تزیینات بنا پرداخته‌اند. در سال‌های بعد پوشش خارجی گنبد زیر نظر آندره گدار بازسازی شد، کتیبۀ بزرگ گریو آن که آسیب کلی دیده بود با کتیبۀ جدیدی تعویض شد. در سال ۱۳۴۷ق یا ۱۳۲۷ق برای حفاظت در نقره‌پوش ورودی، به دستور سیدالعراقین، متولی مدرسۀ یک در چوبی نصب می‌شود. حوض بزرگ مقابل ایوان شمالی در همین زمان ساخته شد که بعداً به باغچه تبدیل گردید. مدرسۀ چهارباغ کتابخانۀ مفصلی داشته که در زمان غلبۀ افغان کتاب‌های آن به سرداب خانۀ مدرس انتقال یافت و بسیاری از کتاب‌ها از بین رفت. امروزه مدرسۀ دارای کتابخانۀ بزرگ و مفصلی است.
گزیده‌ی کتاب:
آثار ایران جلد دوم جزوه اول اصفهان / علی پاشا صالح
یکی از معروف‌ترین ابنیه اصفهان مدرسه‌ای است که توسط مادر شاه سلطان حسین ساخته شده و در سمت چپ خیابان چهار باغ میانه قسمت بالای خیابان و پل الله وردی خان واقع می‌باشد. عقب آن کاروانسرای وسیعی است که اکنون به صورت ویرانه‌ای در آمده و در همان موقع ساختمان مدرسه توسط بانوی نامبرده برای تأمین درآمد مدرسه و دانشجویان آن احداث گردیده بوده است. از خیابان چهار باغ می‌توان به وسیله بازار وسیعی که در طول جانب شمالی مدرسه ساخته شده است (بازارچه بلند) به کاروانسرای مزبور رسید.
در سردرِ بزرگ مدرسه می‌نویسد بنای مزبور به سال 1122 (11-1710م.) به اتمام رسیده است، لکن این سال را باید تنها مربوط به اتمام سردر دانست زیرا سال تاریخ کتیبه‌های مختلف دیگر مدرسه بین 1118 و 1126 (1714-1706م.) می‌باشد.
هیچ بنائی در اصفهان مانند این مدرسه تخیّلات شاعرانه جهانگردان اروپائی مانند ژ. دیولافوا و گوبینو و فلاندن و لوتی را تحریک ننموده است مخصوصاً لوتی که در نوشته‌های خویش تعریف قشنگ و نسبتاً عجیبی از صنعت ایرانی نموده و می‌گوید: «ترکیبی که دارای ریزه کاری‌ها و جزئیاتش در هم و برهم و از مجموع آن صورتی ساده و آرام به وجود می‌آید. این است سرّ بزرگ صنعت ایرانی چه در ای بنا و چه در جاهای دیگر».
کلمه سرّ در این مورد لغت مناسبی است «لکن چه ویرانی حزن‌آور و مشئومی!» مجتهدی که عمّامه سیاه بر سر داشت شکوه می‌نمود که مسجد عالی و شگفت وی رو به خرابی رفته و طولی نخواهد کشید که با خاک یکسان خواهد شد، می‌گفت دیر زمانی است طفلم را از دویدن در این مکان منع کرده‌ام مبادا کوچک‌ترین چیزی از ساختمان بلغزد ولی هر روز صدای افتادن و ریزش پیاپی کاشی‌ها به گوشم می‌رسد……………. ضمن این گفتگو گل سرخی را که در دست داشت به بینی نازک و لاغر مومی رنگش نزدیک نکود».
بنائی را که گوبینو در سال 1855 می‌گفت «یک کاشی کسر ندارد» و «از روز اولش هم نوتر است». در موقع مسافرت لوتی به اصفهان یعنی کمتر از پنجاه سال بعد از آن تاریخ منظره ویرانی روز افزونی را نشان می‌داده است و این مسئله بار دیگر مایه انتقاد و تکذیب صنعت ایرانی در دوره شاهان اخیر صفویه می‌باشد.
خرابی‌های آن باز هم تعمیر شده و مدرسه به تازگی کاملاً ترمیم گردیده و مجدداً می‌توان گفت «از روز اولش هم نوتر است». پوشش خارجی گنبد به کلی تجدید شده فقط در ابتدای امسال (1315) نصب کاشی‌های کتیبه بزرگ بدنه آن باقی و از مدت‌ها پیش به جز نام کاتب چیز دیگری از آن نمانده بود که در این عبارت خوانده می‌شود:
«کتبه عبدالرّحیم فی 1122»
غیر از کلمات اخیر کتیبه، کسی از قسمت‌های دیگر آن کمترین اطلاعی نداشت. بدین مناسبت کتیبه جدیدی که قطعات باقیمانده کتیبه قدیمی در آن گنجانیده شده در نظر گرفته شد و بر بدنه گنبد نصب گردید. تنها خاتمه کتیبه جدید با کتیبه قدیم تطبیق می‌کند.
در کتاب تکسیه و مخصوصاً در کوست ترسیمات عالی از این مدرسه و کاروانسرائی که بدان تعلق داشته موجود است، کاروانسرای مزبور را ظل‌السلطان فروخته بود و تازگی به دولت مسترد شده است. شاید بتوان به تعمیر این قسمت از مجموعه ساختمانی که بدون تردید کامل‌ترین ساختمان‌های اصفهان می‌باشد و موریس‌پرنو نیز این مطلب را کاملاً درست گفته است موفق گردید.
معماری ایران دوره اسلامی / محمد یوسف کیانی
مناره ها / محمد علی مخلصی
در دوره صفوی که آن را عهد طلائی هنر معماری اگرچه در دوره مغول و تیموریان ایران دستخوش حوادث گوناگونی و ویرانی زیادی شد و بسیاری از این مساجد و مدارس و مناره‌ها ویران گردید اما آرامش که در دوره سلاطین بعد بوجود آمد و با کمک وزرای لایق و مدبر مدارس و مساجد و اماکن مذهبی با مناره‌های بلنه ساخته شد با این تفاوت که مناره‌های قرن هشتم به بعد عموما بصورت زوجی بود که برفراز ایوان می‌نشست برعکس دوره مغول که مناره از قسمت پائین تا لب ایوان در بنای مسجد یا مقبره مخفی بود بیشتر مناره‌های دوره تیموریان به‌صورت آشکار در کنار ایوان همراه با آن و یا جدا از آن احداث می گردید و تزئینات این مناره‌ها بیشتر بصورت کاشی‌کاری و معقلی بود، از مناره‎‌های دوره ایلخانی می‌توان به مناره‌های مسجد جامع اشترجان – سلطان بخت آغا اصفهان – مسجد جامع مظفری کرمان – منارهای فوشخانه – دار الضیافه اصفهان و از مناره‌های دوره تیموری به منارهای مسجد گوهرشاد – مسجد 72 تن شهید (شاه سابق) در مشهد یا فاقد تزئینات ایران می‌گویند احداث منار برعکس دوره تیموری دوباره بر بالای ایوانها صورت گرفت با انواع کاشی معرق و هفت رنگ آراسته گردید. مسجد امام (شاه سابق) و مدرسه چهار باغ اصفهان زیباترین مناره‌های این دوره را به نمایش می‌گذارد و هرکدام از این مناره شاهکاریست از هنر معماری و هنر تزئین.
اتصال کاشی به‌صورت معرق و از دوره تیموریان رواج یافت و کاشی بعنوان یک عنصر تزئیناتی با تمام زیبایی ها بدنه منارها را پوشاند. منارهای مسجد هفتاد و دوتن مشهد ( شاه سابق) ومنارهای مسجد گوهرشاد را می‌توان از زیباترین منارهای سازهای این دوره با تزئینات خاص آن دانست. در دوره صفویه به‌تدریج تزئینات کاشی هفت‌رنگ توسعه یافت ولی کاشی معرق نیز اهمیت و اعتبار خود را همچنان محفوظ داشت. منارهای مسجد امام اصفهان و مسجد چهارباغ از شاهکارهای نمونه دوره صفویه بحساب می آیند. طرح‌های این منار عموماً همراه با پیچ تزئینی – تزئینات گیاهی ( اسلیمی) کتیبه های متعدد به خط ثلث می باشد . رنگ غالب در کاشیکاری رنگ فیروزه‌ای و لاجوردی است. هر چند دوره قاجار را می‌توان عصر انحطاط و افول کاشیکاری در منارها دانست لیکن آثار جالب توجهی نیز به منصه ظهور گذاشته شده‌اند که جالب‌ترین آنها را میتوان منارهای مسجد امام ( شاه سابق) تهران – مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار) مدرسه شهید بهشتی و (سپهسالار قدیم )، منارهای امامزاده مشهد اردهال بچشم دید. کاشی های بکار رفته در این عصر به رنگ زرد و نارنجی – صورتی- سفید می باشد.
گزیده‌ی کتاب:
معماری ایران / کریم پیرنیا / غلامحسین معماریان
مدرسه چهارباغ اصفهان از مدرسه‌های بسیار زیباست.
کاروانسرای مادرشاه و بازارچه‌بلند که دو اشکوبه می‌باشد در شمال آن جای دارد.
در میان این بازار چهارسوقی با یک گنبد بزرگ جای دارد که با دری به مدرسه چهارباغ راه می‌یابد.
در گرداگرد میانسرای مدرسه رده ای از حجره ها جای دارند که آخرین آن متعلق به شاه‌سلطان‌حسین بوده که با حجره‌های دیگر فرقی ندارد.
این مدرسه در دوره شاه‌سلطان‌حسین ساخته شده‌است .
سردر عقب‌نشسته و با شکوه، پوشیده با کاشی معرق به خیابان چهارباغ راه دارد.
جبهه‌های صحن مشتمل بر رواق‌های دوطبقه باز و چهار ایوان است.
مقصوره آن دارای گنبدی خوش‌ترکیب است که با نقوش اسلیمی در رنگ‌های مختلف مزین شده‌است.
پوشش گنبد آن از نوع نار گسسته است.
منحنی خارجی با چفد شبدری تند ساخته شده و در داخل دو پوسته آن افرون بر خشخاشی، سیستمی از چوب به صورت پره دیده می‌شود
گزیده‌ی کتاب:
هنر و معمای اسلامی / شیلا بلر / جاناتان بلوم / یعقوب آژند
آخرین دستاورد عمدۀ معماری دورۀ صفوی، مجموعه‌ای از عماراتی بود که شاه حسین اول (سلطنت در 1694-1722) در چهارباغ ساخت. این مجموعه یادآور شکوه آثار شاه‌عباس اول و دربردارندۀ مدرسه‎ای به نام «مادرِ شاه»، یک کاروانسرا، اصطبل‌ها و یک بازار بود که عایدات آن صرف ساخت آثار عام‌المنفعه می‌شد.
محوریت و تقارن از ویژگی‌های نقشۀ آن بود: مدرسه، کاروانسرا و اصطبل‌ها به موازات بازار و چسبیده به آن ساخته شده بود و بازار تا جوانب شمالی آنها می‌رسید. بازار 220 متر طول داشت و دو طرف آن ردیف‌هایی از طاقگان‌ها تعبیه شده بود: 80 متری غرب موازات مدرسه جایگاه وسیعی برای مغازه‌ها بود، در حالی که در بخش‌های وسطی و شرقی غرفه‌های خالی قرار داشت.
ورودی اصلی مدرسه از طرف چهارباغ بود و به حیاط باز آن منتهی می‌شد.
حیاط آن با معابر و حوض به چهار بخش تقسیم شده بود و این اقتباسی در حجم کوچک‌تر از خود چهارباغ در بیرون آن محسوب می‌شد.
در اطراف حیاط آن دو ردیف حجره قرار داشت و زوایای آن همچون مدرسۀ سدۀ 9/15 در خرگرد لب‌پَخ بود.
گنبدخانۀ آن بر در ورودی عمود بود، از این رو دقیقاً با سمت قبله که درست در جهت قبلۀ مسجد شاه بود، هم‌راستا نشده بود، ولی کاشی‌کاری آن نشان می‌دهد که در مقایسه با کاشی‌کاری عمارات پیشین، انحطاطی در آن چهره نموده است.
در کاشی‌کاری آن از کاشی معرق استفاده نشده ولی شطرنج‌کاری به فراوانی به کار رفته است. طرح‌های هندسی آن خام و خشن است و در رنگ‌بندی آن رنگ زرد کسالت‌باری غلبه دارد.
با وجود این حیاط مدرسۀ مادر شاه با خیابان‌های مشجر، گچکاری ردیف طاقگان‌ها و خطوط آبی آنها و کاشی‌کاری درخشان بازتابیده در آب حوض، فضایی از زیبایی و وقار در این عمارت آفریده که بسی برتر از قابلیت‌های معماری آن است.
مقیاس وسیع و تراکم مطمئن اشکال این مجتمع، سبک و اسلوب چشمگیری را برای معماران دو سده بعد ایران فراهم کرده است.
گزیده‌ی کتاب:
سیر تحول معماری ایران / غلامحسین نعیما
مدرسه چهارباغ که از آن به عنوان آخرین بنای با شکوه دوره صفوی یاد شده، بانی مدرسه و کاروانسرای مجاور آن شاه سلطان حسین صفوی می‌باشد. مؤلف ذیل وقایع‌السنین و الاعوام شروع ساختمان مدرسه را در 1116 هجری.ق ذکر کرده و اضافه می‌کند که در 1118 رو به اتمام برده است. با توجه به کتیبه‌های موجود در بنا که تاریخ‌های پیشین از 1116 را نشان می‌دهد، می‌توان تصور کرد که اولین قسمت‌های این بنا در سال 1104 (طبق کتیبه موجود در گنبدخانه) ساخته شده و عملیات ساختمانی به تدریج ادامه داشته است. همچنین وجود کتیبه‌های متعدد مورخ به سال‌های بعد از 1118 نشان می‌دهد که احتمالاً در سال 1118 ساختمان آجری مدرسه در حال اتمام بوده و از آن پس تا 1126 به تزئینات بنا پرداخته‌اند. بنای مدرسه در طول زمان دچار خسارت‌های فراوان شد به طوری که در سال 1312 هجری.ش به هنگام بازدید ماکسیم سیرو از بنا، تنها قطعات معدودی از کاشی‌های پوشش خارجی گنبد باقی مانده بود. در سال‌های بعد پوشش خارجی گنبد زیر نظر اندره گدار بازسازی شد، کتیبه بزرگ گریو آن آسیب کلی دیده بود با کتیبه جدیدی تعویض شد. در سال 1347 تا 1327 برای حفاظت در نقره‌پوش ورودی، به دستور سیدالعراقین، متولی مدرسه یک در چوبی نصب می‌شود. حوض بزرگ مقابل ایوان شمالی در همین زمان ساخته شد که بعداً به باغ تبدیل گردید.
خطاطان کتیبه‌های بنا محمد صالح اصفهانی، محمد مهدی حسینی، مدرسه چهارباغ کتابخانه مفصلی داشت که در زمان غلبه افغان کتاب‌های آن به سرداب‌خانه مدرسه انتقال یافت و بسیاری از این کتاب‌ها از بین رفت. امروزه مدرسه دارای کتابخانه بزرگ و مفصلی است.
یک نهر (مادی) به صورت طولی از وسط مدرسه می‌گذشته است.

عکس های قدیمی

عکس قدیمی

نقشه و پلان

عکس های جدید

هشتی ورودی از جهت جنوب غربی
هشتی جنوب غربی
خروجی جنوب غربی
ایوان اصلی ( جنوبی )
طاق ایوان جنوبی
ایوان شرقی ( مجاور با کاروانسرای عباسی)
ایوان شرفی
ایوان شمالی
ایوان شمالی
دالان ایوان شمالی
دالان در ایوان شمالی
ایوان غربی ( ورودی خیابان چهارباغ )
گنبد
محراب
طرف شرق محراب
طرف غرب محراب
حجره های شمال شرقی
حجره
کلاس درس
راه پله طبقه دوم در شمال غربی
ججره شاه سلطان حسین
سردر حجره پس از مرمت
گنبد از زاویه جنوب شرقی
از خیابان آماده گاه
خلوت جنوب غربی

نقاشی های قدیمی

سیاه قلم
سیاه قلم
پایان نامه های وابسته:
مقاله های وابسته:
بررسی و مقایسه تزیینات به کار رفته در مدرسه چهارباغ و کلیسای وانک در معماری دوره صفویه
بررسی تطبيقی نقوش کاشی کاری دو مسجد – مدرسه چهارباغ و سيد اصفهان
بررسی تطبيقی معماري و تزئينات مدرسه غياثيه خرگرد و مدرسه چهارباغ اصفهان
تجلی حکومت اسلامی درطراحی مدارس ایرانی نمونه موردی: مدرسه چهارباغ اصفهان
پژوهشی پیرامون کارکرد تعلیمی کتیبه های مدارس عصر صفویه اصفهان (نمونه موردی: مسجد-مدرسه چهارباغ)
چگونگی استقرار مدارس علمیه در شهرهای تاریخی دوره اسلامی (مطالعه موردی: شهرهای قزوین و اصفهان)
حسین سلطان زاده / سید محمد رضا خطیبی / شیما فعلی / علیرضا سلطان زاده
پیش از اسلام، مراکز آموزشی در مجاور کاخ ها، مراکز حکومتی یا آتشکده ها و نقاطی دور از مراکز تجاری قرار داشت، اما در دوران اسلامی، امکان تحصیلات عالی کمابیش برای همه گروه های مردم فراهم شد و مراکز آموزشی در سطح شهر یا در کنار بازار شکل گرفت. هدف از این پژوهش رسیدن به مدلی درباره معیارهای جانمایی و مکان یابی مدارس در دوره اسلامی است که با بررسی محل استقرار مدارس علمیه در شهرهای قزوین و اصفهان صورت گرفته است. پرسش پژوهش این است که به طور معمول مدرسه های علمیه در چه نقاط و محورهایی ساخته می شدند؟ در این پژوهش از روش تاریخی و توصیفی-تحلیلی استفاده شده است. مبانی نظری پژوهش بر این دیدگاه استوار است که از یک سو به سبب ارتباط کارکردی و آیینی مدارس با مساجد، به ویژه مسجد جامع و از سوی دیگر به دلیل رعایت محرمیت محله های مسکونی و دوری فضاهای عمومی و مردانه از آن ها، بیشتر مدرسه های علمیه در کنار بازار و گذرهای عمومی شکل می گرفتند. نتایج پژوهش نشان می دهد بیشتر مدارس در شهرهای بزرگ، در امتداد راسته بازار شکل می گرفتند و این امر در اصفهان مشهود است، اما از آنجا که عده ای در زمین یا محل مورد نظر مدرسه ای می ساختند، شماری از این مدارس در محله های مسکونی ساخته می شد. مدارس دوره قاجار در قزوین نیز بیشتر در داخل محله های مسکونی شکل گرفته است.
درون پروری انسان در معماری سنتی ایران با محوریت تزیینات برگرفته از طبیعت، نمونه موردی پوسته گنبد مدرسه چهارباغ اصفهان
روایت نقشه ها از خیابان چهارباغ اصفهان
شبیه سازی رفتار ارتعاشی زمین ناشی از حرکت قطار در خط قطار شهری اصفهان در محدوده مدرسه چهارباغ توسط نرم افزارPiP
صنایع دستی تجلی یافته در مسجد-مدرسه چهارباغ اصفهان
گونه شناسی مسجد ـ مدرسه در معماری اسلامی ایران، بررسی چگونگی ارتباط میان فضای آموزشی و نیایشی
کتيبه های مدارس عصر صفويه به مثابه رسانه های نمادين هنر شيعی نمونه موردی: مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان
مطالعه تطبیقی مظامین کتیبه‌های کاشی‌کاری مدرسه چهارباغ اصفهان و باورهای عصرصفویه
مطالعه تطبیقی معماری و محتوای مدارس ایران از دوره سنتی تا نوین
مطالعه حکمی نقوش کاشی کاری سردر مدارس مرکزی ایران در عصر صفوی و قاجار
وقایع السنین و الاعوام؛ اطلاعاتی در باب تاریخ مدرسه چهارباغ

مطالب مرتبط