بناهای همگانی / گونه های معماری

یخچال

گزیده ی کتاب:

سیاحت نامه شاردن/ ژان شاردن / محمد عباسی

یخ در نواحی خارجی شهر و در نقاط غیر مسقف فروخته می‌شود؛ و طرز تهیه آن بدین قرار می‌باشد: در یک محوطه گود و عمیق، گودال عمیقی رو به شمال حفرمی‌کنند؛ و در مقابل آن مربعاتی به عمق شانزده تا بیست شست، به مانند تشتکی فراهم می‌آورند. آنها شامگاهان اینها را از آب مالامال می‌سازند، و هنگامی که می‌خواهند یخ ببندد، و از صبح گاهان کاملاً منجمد می‌گردد، آن را با رنده باغبانی، یا شن کشی می‌شکنند و قطعه قطعه می‌کنند، و تمام این قطعات را در گودال مزبور روی هم انبار می‌نمایند، و در آنجا دوباره آنها ر به قدر مقدور به تکه‌های کوچک‌تری مبدل می‌کنند، چون هر اندازه که یخ بیشتر خرد شود، بهتر منجمد می‌گردد.

سپس با آب تازه پر می‌کنند، و هنگام غروب با کدوهای غلیانی دسته‌داری (آبپاش) قطعات یخ گودال را آبپاشی می‌نمایند، تا بهتر به هم بچسبند. بعد از اقلاً هشت روز کار مداوم به ترتیب مذکور، قطعات یخی به ضخامت پنج تا شش پا بدست می‌آید، و آن وقت شب هنگام مردم معمولی محله را جمع می‌آورند، و اینان با فریاد هلهله و شادی عظیم، در حالی که مشعل‌هایی در دوروبر گودال (یخچال) افروخته شده با آهنگ ساز و ابزار طرب، که برای تهییج آنان نواخته می‌شود، در گودال فرود می‌آیند، و قطعات درشت یخ را روی هم می‌کشند، و میان هر دو تکه آب می‌پاشند، تا بهتر باهم بگیرد. در مدت شش هفته یک یخچال یک توازی، و بیشتر، به گودی و درازی و پهنای مطلوب، انباشته و مالامال از یخ می‌گردد. برف بسیار اوقات مانع کار می‌شود، و خیلی اسباب زحمت می‌گردد، ولی به هنگام بارش آن را می‌روبند و به دقت تمام دور می‌سازند، چون ذوب برف موجب آب شد یخ خواهد گشت.

پس از اینکه یخچال پر شد، با یک قسم جگن دریایی که بی زور نماند، و در ایران در کنار آب‌ها به دست می‌آید، مستور می‌سازند. در فصل تابستان، باز کردن یخچال نیز جشن دیگری بری اهل محله فراهم می‌آورد. یخ را در ایران به خربار فروشند که هیجده سو ارزش دارد، و از دو قطعه یخ که هریکی به وزن شصت لیور می‌باشد، تشکیل شده است هر لیوری در حدود دو دینار قیمت دارد. خرده تکه‌های یخ به مردم محله، که هنگام کار یاری کرده‌اند، تعلق می‌گیرد، و هرکسی صبحگاهان توشه خود را باز می‌ستاند؛ آنچه در این یخ‌های ایرانی شایان توجه و مطبوع طبع می‌باشد، زیبایی و تمیزی خاص آنها است.چنانکه کوچکترین تیرگی و کثافتی در آن نمی‌توانید مشاهده کنید.

مطالب مرتبط