دروازه

تارنماهای وابسته

اداره کل میراث فرهنگی تهران

دروازه ارگ (سمنان)

دروازه های شهر ارومیه

دروازه‌های قدیمی ایران

دروازه های قدیم

دروازه های قزوین

دروازه‌های نیشابور

دروازه های یزد

شهر شش دروازه

ویزیت ایران

کتاب‌های وابسته

آشنایی با دروازه‌های تهران / محمدرضا فرش باف ابریشمی

اصول طراحی دالان های دروازه ای شهر / مصطفی بهزادفر

با من به طهران بیایید / نصرالله حدادی / داریوش تهامی

دروازه های تهران / کیانوش معتقدی

دروازه های طهران قدیم / کیانوش معتقدی

دروازه و بازار حسن‌آباد / محمد علی ایزدخواستی / عبدالمهدی رجایی

دروازه‌ها و درآی‌گاه‌های تهران تاریخی: نقدی بر دیرک‌ها و دیوارک‌های فلزی میدان امام حسین (ع) / حمید فروحی

فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران / حسین سلطانزاده

مبانی نظری در طراحی ورودی شهر / پوریا پیرمرادی

اخبار وابسته

تصاویر تاریخی از دروازه‌های قدیمی تهران

دروازه، بنایی که به تاریخ پیوست / کیانوش معتقدی

دروازه عالی قاپوی اردبیل احیا شد

دروازه عبدالعظیم ۵۰۰ساله تهران قدیم در عصر صفوی بیرون کشیده شد

دروازه قرآن شیراز در سالهای دور

دروازه و حصار قدیمی شهرستان رفسنجان با قدمتی ۷۵۰ ساله

دروازه‌های تهران

دروازه‌ هاي طهران؛ ميراث حصار طهماسب

دروازه‌های تاریخی ارومیه احیا می‌شوند

دروازه های حصار ناصری تهران ساماندهی و مرمت می شوند

محله‌گردی در دروازه نو/ مدرنیته در لابه لای حصار صفوی

نمایشگاه عکس تاریخی «دروازه‌های طهران قدیم»

همه دروازه های شهر

نقشه‌های وابسته

دروازه شهر استخر

دروازه ملل

نقشه دارالخلافه تهران در عهد ناصری

نقاشی‌های قدیمی

دروازه

دروازه قرآن

دروازه طلسم بغداد (؟)

دروازه شمیران

دروازه ملل

عکس‌های قدیمی

دروازه

دروازه باب همایون

دروازه R پاسارگاد

دروازه جنوبی ارگ

دروازه خیابان ناصریه

دروازه دوشان تپه

دروازه دولت تهران

دروازه دولت تهران؟

دروازه رشت

دروازه شاه عبدالعظیم

دروازه شاه عبدالعظیم؟

دروازه ماشین دودی

عکس‌های جدید

گزیده کتاب:

آشنایی با معماری اسلامی ایران / محمد کریم پیرنیا / غلامحسین معماریان

دروازه‌های مختلف بر حسب اهمیتشان و کاروان‌رو بودن آنها و همینطور وابستگی اقتصادی به بیرون یکی از این دروازه‌ها، در شکل دهی بازار سهم مهمی داشته‌اند، بطور مثال جلگه شمیران با دروازه رباط کریم و شمیران با دروازه شمیران، همینطور دروازه شاه عبدالعظیم و دروازه قزوین، محورهای اصلی شهر تهران را به هم پیوند داده. که بر همین اساس رسته‌های بازار نیز شکل گرفته‌اند.

بیشتر بازارها در شهرهای قدیم ایران بیرون از دروازه کاروان‌رو بوده و به داخل شهر امتداد می‌یافته و گاهی تا بیرون شهر می‌رفته است (بیرون به معنای حومه است). بیشتر بازارها در بخش بیرون قرار داشته اند.

گزیده کتاب:

ایران عصر صفوی / راجر سیوری / کامبیز عزیزی

در منتهی‌الیه شمالی میدان، قیصریه با بازار شاه اصفهان قرار داشت که پایتخت جدید را به شهر قدیم مرتبط می‌کرد. بالای ورودی اصلی، نقاره‌خانه‌ها قرار داشت که هنگام حضور شاه در اصفهان، با طلوع و غروب آفتاب از آن جا نقاره زده می‌شد. در سمت راست دروازه اصلی، ضرابخانه سلطنتی قرار داشت. خود بازار مرکب بود از حمام‌های متعدد، کاروانسراها، مساجد و مدارس. کاروانسراها محل‌هایی بودند که در آن جا اجناس تحویل گرفته می‌شد، وزن، ارزیابی و سپس انبار می‌شد. در مجاورت آنها تیمچه‌ها قرار داشتند که در آنها اجناس در معرض نمایش قرار می‌گرفت. به طور کلی هر قسمت بازار به یک تجارت خاص اختصاص داشت و تقریباً خودکفا بود؛ دروازه‌هایی از آن خود داشت، امنیه و ماموران آتش‌نشانی خاص خود را داشت و صنف تجاری خود را داشت که قسمت خود را اداره می‌کرد و در اختلافات حکمیت می‌کرد.

گزیده کتاب:

بغ مهر / احمد حامی

مانی را به فرمان بهرام کشتند و پوستش را کندند و از کاه پر کردند و به دروازه گندی شاپور آویزان کردند، که از آن پس دروازه مانی نام گرفت.

گزیده کتاب:

تاریخ ایران بر بنیادهای باستانشناسی / ارنست هرتسفلد / علی اصغر حکمت

خرابه قصر شیرین به چارقاپو موسوم است و آن لغت کردی است به معنی چهاردروازه با یک دروازه مربع. در فارس نام معمولی این گونه بناها چارتاق است. یعنی چهارتاق‌ دروازه دارد. این تسمیه کاملاً طبیعی است. زیرا که آن خرابه دارای چهارتاق می‌باشد.

تاق بزرگ شلجمی قصر فیروزآباد، در میان دو برج به جلو پیش آمده است. البته این امر منطقی است. زیرا که دیوارهای ضربی را که بایستی در اتاق اصلی به طور عمودی قرار گرفته باشد، حفظ می‌کند و از فشار دائمی روی آن‌ها جلوگیری می‌نماید. در پایین این دیوارها یک ردیف تاق‌چه‌هایی کوچکتر تزیین یافته که هر چه بالاتر می‌رود سطح تاق‌چه‌ها بزرگ‌تر می‌شود. اگر این فرورفتگی‌ها و تاق‌چه‌ها به یک مسافت در دروازه شلجمی، پایان می‌یافت، هرآینه طرح معماری آن کاملاً صحیح بود. دوطرف قصر که هیچ روزنه و دریچه ندارد، همین فرورفتگی‌ها و برجستگی‌های مرتفع که در روی قلعه در قله کوه به عمل آورده‌اند، در آن‌جا نیز به یکدیگر ارتباط دارد.

طرح نقشه قصر (نگاه کنید به لوح شانزد هم )، مشتمل است به یک دروازه با مدخل مرتفع که بر روی آن یک گنبد مرتفعی قرار دارد با حشو و زواید فراوان که در طرف چپ و راست تکرار شده است برای آن‌که قرینه را رعایت نمایند. و این حس قرینه‌سازی در آن‌جا آن‌چنان قوی است که منجر به آن شده که محور مقطع باطرف محور اصلی عمارت با هم تقاطع نمایند. در عقب جبهه جنوبی قصر، جایگاه سرای یا اندرونی (حرم خانه) است و نیز منزلگاه دیگر که تمام تاق‌های قصر در اطراف و در داخل صحن مربع قرار گرفته. این دروازه به تالار اصلی محل تخت منتهی می‌شود به یک ایوان گشاده که در مقابل آن همان قرینه‌سازی نیز به عمل آمده است.

این قصر ۳۰۰ درجه بزرگ‌تر از قصر اردشیر در فیروزآباد است. مسافت مابین تاق دروازه و انتهای حیاط واقع در فیروزآباد سیصد پا است، درحالیکه قصر سامره به طول یک میل می‌رسد.

در این قصر با آن‌که هر چیز به طور تصاعدی پیروی شده است، در وضع اساسی طرح هیچ‌گونه تغییری روی نداده و درست در محل خود همان تالارهای شاه نشین به نظر می‌رسد که به واسطه التزام به قرینه‌سازی در ضلع راست و چپ چهار‌بار تکرار شده و عمارت شکل صلیب حاصل کرده است.

همین طرح کهنه د رمراحل، و ادوار بعد، یعنی در معماری دوره اسلامی نیز وجود دارد؛ ولی نه در قصور سلاطین، بلکه در عمارات مدارس.. مدرسه خرگرد (نظر کنید به لوح هفدهم) که در اواسط قرن پانزدهم بدست معماری به نام قوام الدین که معمار بزرگ شاهرخ تیموری سا زنده مسجد گوهرشاد مشهد بوده است، ساخته شده هنوز وجود دارد. همه آن‌ها عینا به همان طرح قصر فیروزآباد است، با این معنی که تاق دروازه تالار دربار عام شاهنشاه بوده وصورت یک هشتی سرپوشیده داشته است.

گزیده کتاب:

تاریخ ایران کمبریج جلد چهارم / از اسلام تا سلاجقه / ریچارد نیلسون فرای / حسن انوشه

مثلاً اگر ثابت شود که دروازه شگفت‌انگیزی که در اصفهان پیدا شده واقعاً متعلق به مسجد جورجیر است که از طریق متون از وجود آن باخبریم، در این صورت در این مورد دری در اختیار داریم که نخستین نمونه از اثر معماری سلطنتی آل بویه و اولین مورد از دروازه مسجد در ایران می‌باشد که تزیین پیچیده‌ای دارد.

شاید در مورد مساجد نخستین ایران بتوان چند نتیجه‌گیری مقدماتی مطرح کرد. نخست باید تکرار کرد اگر چند ممکن است اطلاعات ما پردامنه به نظر آید، اما نه تنها به واسطه پهناوری منطقه‎ای که موضوع بحث ماست، بلکه نیز از آن جهت که ابنیه کوچک ولایتی شهرهای کوچک به مراتب بهتر از ساختمان‎های پایتخت‎های بزرگ نمونه معماری عصر می‎باشند، از این رو آنچه ما در این زمینه می‎دانیم بسیار ناقص است. همان‌طوری که تاریخ مساجد مغرب کوه‎های زاگرس بر پایه مساجد سامرا، بغداد، دمشق، بیت‎المقدس، قاهره، قیروان و قرطبه است، اما در ایران درباره مساجد ری، شیراز، بلخ، نیشابور، هرات، مرو، بخارا و سمرقند تقریباً چیزی نمی‌دانیم.

این چشم‌انداز نابرابری که در مورد مساجد اولیه ایران وجود دارد با اوضاع و احوال ایران در دوره سلجوقی فرق نمایان دارد و استفاده از مدارکی را که ما خواه در خصوص تاریخ مساجد به طور کلی یا تاریخ معماری اولیه اسلامی در ایران داریم بسیار دشوار می‌سازد.

گزیده کتاب:

تاریخ خوی / محمد امین ریاحی

قلعه‌ای که قبلا احمد خان ساخته بود چهار دروازه داشت: دروازه چورس رو به شمال. دروازه شوراب رو به شرق که بعدها دروازه محله نامیده شد. دروازه استانبول رو به غرب . دروازه خیابان رو به جنوب که برای نمونه هنوز باقی ست.

قلعه خوی که روز اول به نیت جلوگیری از تهاجم روس ها ساخته شد… مردم خوی را از گزند حوادث مصون نگه داشت و بعد از 28 مرداد 1332 به قصد توسعه شهر به تیشه نادانی خراب شد. اینک تنها دروازه شهر که یادگار قلعه احمد خانی ست برجای مانده و جزو آثار تاریخی نگهداری می‌شود…

عسکرهای زخمی عثمانی که در شهر مانده بودند به مسئولان دفاع شهر پیغام دادند که ما می‌دانیم اگر ارمنی‌ها شهر را بگیرند ما را قطعه‌قطعه خواهند کرد و چون تفنگ داریم پس ما را هم به برج‌ها ببرید تا بجنگیم. یکی را بالای برج دروازه خیابان بردند و به خواست او یک لنگه کاه زیرش ریختند. او دراز کشید و مشغول تیراندازی شد.

گزیده کتاب:

تاریخ قومس / عبدالرفیع حقیقت

مسجد نایین متعلق به قرن چهارم هجری است، اگر بعضی تصور کنند که این اختلاف ناشی از سلیقه معماران مختلف است که یکی بناهای جسیم را پسندیده و دیگری بناهای ظریف را مطلوب شمرده است، تاریخ نقاشی و حجاری و حتی معماری ثابت می‌کند که در صنعت همه کس تابع مقتضیات زمان خود است. تاریخانه فی الحقیقه در زمانی ساخته شده که تاق‌های ساسانی که دارای قوس کامل یا زنجیره‌دار بوده است و دایره آن‌ها تغییر ناپذیر بوده به شکل منکسر درآمده و تاق‌های اسلامی را فراهم کرده است. تاق‌های مقصوره این مسجد هنوز کاملاً ساسانی است معذالک اندک تمایلی در آن دیده می‌شود که در قله آن انکساری تولید کننده و تاق‌های رواق آن حالتی از شکل مخصوص تاق‌های ایران دارد. از طرف دیگر معلوم است که تبدیل تاق ساسانی به تاق‌های منکسر در بین النهرین در ظرف قرن هشتم میلادی پیش آمده، انحنای درگاه‌های دروازه بغداد که باز مانده قصری است که هارون‌ الرشید در رقه در سال 174 هجری بنا کرده، همان انحنایی است که مخصوص معماری اسلام می‌شود، اگر ما در این دوره تصادف تکامل معماری ایرانی را در ایران و در بین النهرین محتمل بدانیم می‌توان تصور کرد که تاریخانه در میان قدیم‌ترین زمان ممکن یعنی جلوس اولین خلیفه عباسی سفاح در سال 132 هجری و سلطنت هارون الرشید (170 ـ 193 هجری) ساخته شده یعنی در حدود اواسط قرن دوم هجری، همین نتیجه است که میس بل در باب تاریخ بنای قصر اخیدیر گرفته است و عجب در این است که تاق‌های بیضی‌شکل تاریخانه که تمایلی به تاق‌های منکسر دارد شبیه به همان تاق‌ها است، بنا به گفته مؤلفین آن زمان همین دوره است که بنی عباس شروع به ساختن مساجد بزرگ در شهرهای عمده ایران کرده‌اند.

گزیده کتاب:

جغرافیای تاریخی گیلان، مازندران، آذربایجان / ابوالقاسم طاهری

ویلسون کشیش امریکایی: به دور شهر دیواری دولا با برج‌هایی به ضخامت یازده پا از خشت ساخته شده و خندقی به ژرفای بیست پا احداث گردیده است. پنج دروازه بزرگ و با ابهت چوبی که بر روی آنها قطعاتی از آهن نصب است به شاهراه خوی منتهی می‌گردد. بر روی خندق پل‌های کوچکی قرار گرفته که به مجرد نزدیک شدن دشمن می‌توان آن را بلند کرد.

گزیده کتاب:

دو قرن سکوت / عبدالحسین زرین کوب

آن‌گاه به موضعی رسید و آن‌جا فرود آمد و بر گرد سپاه خود خندقی کند، هرچه وی را دربایست بود با همه یاران خود اندرون خندق برد. خندق را چهار دروازه نهاد و بر هر کدام از آن‌ها چهار هزار کس از یاران برگزیده خویش بداشت و بکار را که صاحب مقدمه بود دو هزار تن افزون داد تا جملگی هجده هزار کس شدند، گروه دیگر که یاران استادسیس بودند با کلندها و بیل‎ها و زنبه‌ها پیش آمدند تا خندق را بینبارند و بدان اندر آیند. به دروازه‌ای که بکار بر آن گماشته بود روی آوردند و آن‌جا در حمله چنان به سخنی پای فشردند که یاران بکار را چاره جز گریز نماند.

بکار چون این بدید خود را فرود افکند و بر دروازه خندق بایستاد و یاران را ندا داد که ‌ای فرومایگان می‌خواهید اینان از دروازه‌ای که به من سپرده‌اند بر مسلمانان چیره گردند. اندازه پنجاه کس از پیوندان وی که آن جا با وی بودند فرود آمدند و از آن دروازه دفاع کردند تا قوم را از آن سوی براندند.

گزیده کتاب:

سبک شناسی / محمد تقی بهار (ملک الشعرا)

این بناها بر طبق کتیبه‌هایی که از داریوش و خشایارشا بر جای مانده است هرکدام نامی ‌ویژه داشته، آن چه پیشاپیش پله و دروازه‌ ورود به مغرب قرار دارد بارگاه شاهنشاهی و بر طبق کتیبه‌ درب بزرگ به صفت «وَسْ دَهْیو» یعنی «همه کشور» یا «همه کشورها» خوانده می‌شده است و جایگاه پذیرایی فرستادگان و بار دادن همه‌ رعایای شاهنشاهی هخامنشی بوده؛ دیگر «اَپَدانَهْ» نام داشت. ظاهراً از همان ماده «آبادان» و بیرونی شمرده می‌شد، قصر دیگر که در دست چپ «اَپَدانَه» قرار دارد نام «صد ستون» داشته است و این نام در کتیبه‌ پهلوی «شاپور سکانشاه» که روزی در این بنا فرود آمده است دیده می‌شود که به جای خود از آن کتیبه گفت‌وگو خواهد شد.

گزیده کتاب:

سفرنامه ابن بطوطه / محمد علی موحد

امیر مرا در همین زاویه که در میان آب‌های روان و درختان سرسبز قرار گرفته منزل داد. فردای آن روز از دروازه بغداد به شهر تبریز وارد شدیم و به بازار بزرگی که بازار غازان نامیده می‌شد رسیدیم و آن از بهترین بازارهایی بود که من در همه شهرهای دنیا دیده ام. هر یک از اصناف پیشه وران در این بازار محل مخصوصی دارند و من به بازار جوهریان که رفتم بس که از انواع جواهرات دیدم چشمم خیره گشت.

گزیده کتاب:

سه سال در ایران / کنت دو گوبینو

از طسوج تا خوی هشت ساعت راه است و بایستی این راه را از وسط کوه و به قول ایرانی‌ها از گرده طی کرد و دروازه خیلی قشنگی دارد که با مرمر سیاه و سفید ساخته شده و اسلوب ساختمان آن شبیه به دروازه‌های مصری است و من نظیر آن را در هیچ جای ایران ندیده‌ام. این دروازه به درون بازار گشوده می‌شود. خوی شهری است ثروتمند و آباد و تمامی اهالی آن غنی یا لااقل صاحب بضاعت هستند و با ترکیه و روسیه تجارت می‌کنند.

گزیده کتاب:

سیاحت درویش دروغین / آرمینیوس وامبری / فتحعلی خواجه نوریان

این شهر که یک‌ حصار کلی دور آن را احاطه کرده جمعیت زیادی ندارد ولی در عوض بیش از سیصد مغازه در آن یافت می‌شود که هر کدام فقط هفته‌ای دو‌بار باز است و محل آمدوشد ایلات چادر نشین و همچنین برزگران کشورهای مجاور می‌باشد. شهر متعلق به امیر الامراء است و باغ‌های آن بسیار مورد پسند ما واقع شد. در حینی که رفقا سرفرصت مشغول انجام معاملات خود بودند من به قلندرخانه‌ای که در مقابل تنها دروازه شهر واقع است مراجعت کردم و در آن‌جا چندین درویش را دیدم که در اثر استعمال مفرط افیون که بنگ نامیده می‌شود به صورت یک‌پارچه استخوان در آمده بودند. هر کدام در گوشه‌ای از حجره تاریک خود روی زمین نمناک دراز افتاده و قیافه‌هایشان طوری از شکل برگشته بود و طوری منگ بودند که از دیدن آن‌ها انسان به رقت می‌آمد.

گزیده کتاب:

سیاحت نامه مسیو چریکف

از شیراز به چهل مناره، یا اینکه تخت جمشید، راه تنگی دارد و یک دروازه هم هست. در سر دروازه بالاخانه‌ای ساخته شده و در آن بالاخانه قرآنی است که نادرشاه نویسانده است. هنگامی که ما در شیراز بودیم ملخ زیادی در آنجا وفور داشت.

گزیده‌ کتاب:

سفیر زیبا / ایون گرس / علی اصغر سیدی

اعضای هیئت از روی پل فوق العاده زیبایی که اللهوردیخان، در زمان شاه عباس، روی رودخانه زاینده‌رود زده است و این پل به نام بانی‌اش معروف است، به آن سوی رود گذشتند. در کنار این پل جایگاه قلعه مانندی با هشت برج کوچک قرار داشت. روی در قلعه، تصویر شیر و خورشید (علامت ایران) نقش شده بود. این پل روی سی و چهار پایه مستحکم، استوار بود. و به جای دیواره یک‌پارچه، چندین تاق دو طبقه با دهانه بیضی شکل روی پل ساخته بودند، که مردم هم از هوای خنک این تاق‌ها استفاده می‌کردند و هم می‌توانستند از آن‌جا جوش و خروش امواج را راحت تماشا کنند. دور شهر را با دیوارهایی به طول بیست میل حصار کشیده بودند و هشت دروازه، با درهایی که لنگه هر کدام از ورقه آهن ساخته شده بود، تنها راه ورود به اصفهان بود. اما این دروازه‌ها هیچوقت بسته نمی‌شد.

گزیده کتاب:

قلاع و استحکامات نظامی / کاظم ملازاده / مریم محمدی

استحکامات دفاعی و تاریخی برجای مانده در ایران را می‌توان به انواع زیر تقسیم‌بندی کرد

۱) غارها و پناهگاه‌های سنگی که بدون تغییرات و یا با تغییرات و فضاسازی‌هایی به صورت قلعه و پناهگاه مستحکم درآمده‌اند.

۲) قلاع (با تنوع گسترده‌ای از نظر ساخت، معماری، عملکرد و…).

۳) استحکامات دفاعی شهری و روستایی (به صورت برج و باروی خندق و دروازه).

۴) استحکامات دفاع منطقه‌ای به صورت دیوارکشی‌های گسترده، مسدود کردن تنگه‌ها و حفر خندق و غیره)

دروازه اصلی قلعه‌ها معمولاً در انتهای باریکه راه منتهی به قلعه قرار می‌گرفت و در طرفین آن دو برج مستحکم دفاعی ساخته میشد. این دروازه‌ها پوششی تاقی و دربی چوبی و مستحکم داشتند. برای جلوگیری از آتش زدن درب‌ها توسط دشمن، معمولاً آن را با روکش فلزی پوشش میدادند (انواع درهای فلزی و سنگی نیز وجود داشته است). قلعه‌ها معمولاً دارای دروازه فرعی و یک راه مخفی بودند که در مواقع ضروری مورد استفاده قرار می‌گرفت.

در فضای داخلی دروازه قلعه، اتاق‌هایی برای نگهبانان در نظر گرفته می‌شد که معمولاً داخلی قلعه‌های کوهستانی فاقد طرح و نقشه خاصی بود و این پستی و بلندهایی سطح کوه با صخره بود که محل این تأسیسات و چگونگی قرارگیری آن‌ها را تعیین می‌کرد.

در ضلع اصلی حصار که معمولاً رو به جانب جاده ارتباطی داشت، دروازه قرار می‌گرفت. تعدادی از قلاع گاه بیش از یک دروازه داشتند. این دروازه‌ها در طرفین توسط برج‌های مستحکم دفاعی حفاظت می‌شدند. در داخل این برج‌ها، بالای دروازه و فضای پشت آن اتاق‌هایی برای استقرار نگهبانان ساخته می‌شد. این اتاق‌ها روزنه‌هایی به بیرون قلعه داشتند و ورود و خروج به قلعه را کنترل می‌کردند. در قلعه‌های خندق‌دار، برای عبور از خندق و رسیدن به دروازه، پلی از نوع ثابت با متحرک تعبیه می‌شد. نمونه پل‌های ثابت در ارگ بم دیده می‌شود (تصویر ش ۲۵۹). اما پل‌های متحرک و چوبی که در قدیم به آن‌ها تخته‌پله میگفتند، به گونه‌ای ساخته می‌شدند که در مواقع خطر به راحتی بتوان آن‌ها را برچید و راه عبور دشمن را سد کرد. در برخی از قلعه‌های مجهز و مهم از درهای متحرک دروازه به جای پل استفاده می‌کرد. با این موردی که لانه بزرگ و یک تکه دروازه با دو زنجیر که از سوراخ‌های بالا و دو طرف دروازه بیرون می‌آمد، بر روی خندق می‌خوابید و شب‌ها یا به هنگام خطر با کشیدن زنجیرها پل برچیده و دروازه مسدود می‌شد. زلالی در شعری دروازه قلعه قهقهه را به دهان و تخته پل یک لتی آن را به زبان تشبیه کرده است.

تقریباً اکثر شهرها و نیز روستاهای مهم در گذشته دارای حصاری بودند که آن‌ها را در مقابل خطرات احتمالی محافظت می‌نمود. شرح تعداد زیادی از این حصارها در متون تاریخی آمده است ولی متأسفانه به جهت ویرانی ناشی از گسترش شهرها از آن همه امروزه تنها بقایای اندکی در شهرهایی چون یزد، کاشان، طوس و… برجای مانده است. با ویرانی برج و بارو شهری، تقریباً تمامی دروازه‌های شهری نیز از میان رفته مگر موارد نادری چون دروازه سنگی خوی، دروازه‌های قزوین و نیز دروازه‌های مربوط به ارگ حکومتی در سمنان و تهران. برج و باروی شهرها با چینه و خشت و گل ساخته می‌شد و توسط خندقی در پیرامون آن حفاظت می‌شده است. دروازه‌های شهری نیز در راستای جاده‌های مهم ارتباطی قرار می‌گرفت و از فضاهای مهم شهری به شمار می‌آمد و حکومت‌ها از آن‌ها برای کنترل ورود و خروج و تأمین امنیت، وصول عوارض گمرکی و غیره استفاده می‌کردند. دروازه‌ها دارای درهای یک لت یا دو لتی بودند و به هنگام شب بسته می‌شدند. کار حفاظت از دروازه را همانند قلعه‌ها، برجهای طرفین ورودی برعهده داشتند. دروازه‌های شهری معمولاً یک دهانه بیشتر نداشتند اما از دوره قاجاریه دروازه‌هایی داریم که علاوه بر دهانه اصلی، دارای دو دهانه فرعی در طرفین دهانه اصلی بوده و به شیوه هنرمندانه و با تزیینات کاشی‌کاری و آجرکاری ساخته شده‌اند (تصاویر ش ۳۳ـ۲۲۲ و ۱۷۶)

علاوه بر دیوارها و خندقها که در سطحی نسبتا گسترده کشیده می‌شدند. در تنگه‌های مهم ارتباطی که تنها راه دسترسی مناطق محسوب می‌شدند و در تنگ‌ترین نقطه آن، دیواره و دروازه‌ای ساخته می‌شد و از طریق احداث قلعه و پاسگاه، ورود و خروج از آن کنترل می‌شد. سابقه چنین دروازه‌هایی به دوره هخامنشی بر می‌گردد و شرح آن‌ها در تاریخ هرودوت آمده است.

یکی از دروازه‌های مهمی که در کتب تاریخی از آن سخن بسیار رفته و نقش مهمی در تاریخ این سرزمین داشته، دروازه خزر است. دهخدا در این رابطه می‌نویسد: «دروازه خزر گذرگاه عمده سرزمین ماد به سرزمین‌های پارت و هیرکانیا بود. در میان رشته کوه البرز درهای عمیق بود که آن را قابل عبور کرده بود. با این حال فقط یک ارابه جنگی می‌توانست از آن بگذرد. ایرانی‌ها در تنگ‌ترین قسمت آن دروازه آهنین نصب کرده و پاسبانان بر آن گماشته بودند…» این قبیل دروازه‌ها تا قرن ۱۲ و حتی ۱۳ هجری کمابیش در نقاط مختلف ایران وجود و کاربرد داشته است. در سفرنامه مک گرگر، افسر انگلیسی که در حدود سال ۱۸۷۵ م از کلات نادری دیدن کرده، تصاویر چنین دروازه‌هایی آمده است (پازوکی ۱۳۷۶، ص ۱۲۷) دروازه قرآن شیراز را شاید بتوان از این گروه محسوب داشت که ورودی جلگه شیراز را در تنگ الله اکبر تحت کنترل خود داشته است.

تسخیر دژهای کوهستانی به مراتب مشکل‌تر از دژهای جلگه‌ای بود زیرا نقب زدن، خرک پیش بردن با استفاده از نردبان چوبین در این نوع دژها بی‌اثر بود از این جهت در لشکریان گروهی به نام «کوه رو» با کوهمال» بودند که بندها و سختان‌ها را به راحتی بالا می‌رفتند و به آتش زدن دروازه‌ها با کمند انداختن و از بارو بالا رفتن با نصب نردبان‌های ریسمانی، به داخل دژ دست پیدا می‌کردند و با گشودن دروازه‌ها، با آتش زدن مواد غذایی و مواد سوختنی و نظایر این اعمال، دژنشینان را مجبور به تسلیم می‌کردند.

در گذشته سنگ نوشته‌ای بر بالای دروازه ورودی قلعه نصب بوده که در حال حاضر در موزه رشت نگهداری می‌شود و بخش‌هایی از آن محو و نابود شده است. بر اساس قرائتی که از این کتیبه در دوره قاجار صورت گرفته، قلعه رودخان در طی سالهای ۹۱۸ تا ۹۲۱ هجری به فرمان «سلطان حسام الدین امیر دباج بن امیر علاء الدین اسحقی، تجدید بنا بافته و از همین رو به قلعه حسامی» شهرت یافته بود. بر اساس تأکید این سنگ نوشته، برای اولین‌بار بود که قلعه مورد بازسازی قرار می‌گرفت.

دروازه ورودی قلعه در ضلع شمالی آن قرار دارد و با دو برج مستحکم مدور حفاظت می‌شود. در طرفین این دروازه دو سکو از سنگ لاشه به ارتفاع 5 / 1 متر ساخته شده است، عرض دروازه 60/2 متر و ارتفاع آن تا نوک قوس تاق، 5 / 3 متر است. این دروازه با درگاه با تاقی جناغی مسقف شده است. بعد از دروازه و در جانب چپ آن چند پله سنگی وجود دارد که به پشت بام سردر راه پیدا می‌کند.

در منتهی البه بخش غربی قلعه، در فاصله حدود ۲۰۰ متری از دروازه اصلی و در بلندترین نقطه این بخش، بنای معظمی قرار دارد که شاه نشین خوانده می‌شود، بناهای این قسمت از نظر نوع مصالح، ابعاد، اندازه و زیبایی با سایر ساختمان‌ها متفاوت بوده و در کل مستحکم‌تر و مجلل‌تر ساخته شده‌اند.

بناهای بخش شرقی نیز از برجستگی خاصی برخوردار بوده و برای رسیدن به آن پس از طی مسافتی حدود ۹۰ متر از دروازه اصلی، در باریک‌ترین نقطه قلعه، جایی که برج و باروهای شمالی و جنوبی به هم می‌رسند، به دروازه شرقی می‌رسیم که همانند دروازه اصلی قلعه ساخته شده است. پس از عبور از این دروازه به بنایی چهارتاقی می‌رسیم که در شمال و جنوب آن در اتاق وجود دارد. اتاق شمالی فقط روزنه‌ای کوچک در بالا دارد و بسیار تاریک است. با عبور از این چهار طانی، وارد بخش شرقی قلعه می‌شویم. در سمت چپ تعدادی پله سنگی وجود دارد که به تراس بالای دروازه راه دارد و در سمت شمال و جنوب آن دو اتاق ساخته‌اند.

در دوره قاجاریه نیز شاهد ساخت قلاع بسیاری هستیم؛ به ویژه قلاعی که توسط حاکمان و سران محلی ساخته شده و به عنوان محل زندگی از آن‌ها استفاده می‌شده است. در این دوره به جهت ضعف دولت مرکزی تعدادی از قلاع و استحکامات نظامی به پایگاه و پناهگاه باغیان، متمردین، و… تبدیل می‌شود(هرچند چنین مواردی در دوره‌های قبل نیز وجود داشته است). در این دوره تعدادی از شهرها با برج و بارو محصور شده و ارگ‌های حکومتی با معماری خاص خود و دروازه‌هایی که تعدادی از آن‌ها برجای مانده‌اند، ساخته می‌شوند. دروازه‌های ساخته شده در این دوره، در کنار کارکرد اصلی، جنبه‌ای تزیینی و نمادی پیدا می‌کنند. دروازه تهران، دروازه ارگ سمنان و دروازه‌های قزوین (تصاویرش ۳۳ـ۲۲۲) از این جمله‌اند. در دوره قاجار همچنین با کمک مشاوران اروپانی و به تقلید از انواع اروپایی تعدادی قلعه و حصار شهری ساخته می‌شود؛ برج و باروی شهر خوی و قلعه کهنه کرمانشاه (نقشه‌های ش ۵ و ۳۰۱) که امروزه از میان رفته‌اند، از نمونه‌های خوب این دسته‌اند.

این دروازه در جنوب شرقی شهر خوی و جنوب مجموعه بازار و بافت کهنه شهر واقع شده است. دروازه سنگی خوی بخش باقیمانده حصار تدافعی است که با گسترش شهر تمامی بخش‌های دیگر آن از بین رفته است. تعدادی از محققان تاریخ بنای این دروازه را به دوره ایلخانیان نسبت می‌دهند اما شیوه معماری بنا و این حقیقت که برج و بارو و دروازه‌های شهر خوی در دوره قاجاریه چندین بار بازسازی شده این احتمال را تقویت می‌کند که دروازه سنگی از ساخته‌های دوره قاجاریه باشد (تصاویر ش ۵۰ـ۴۷).

نمای شمالی بنا که رو به بازار قدیمی شهر است با آجر ساخته شده اما نمای جنوبی آن (نمای خارجی با سنگ‌های تراشیده سیاه و سفید و ترکیبی موزون و هماهنگ ساخته و نماسازی شده است (تصاویر ش۴۷ ـ ۸ ).

بر بالای جرزهای طرفین ضلع جنوبی دروازه، نقش دو شیر حجاری گردیده است. قسمت فوقانی ورودی از بیرون (جبهه جنوبی) دارای دو قوس زیبا و نیم‌دایره است در حالی که قسمت شمالی و آجری آن، در نوس جناغی دارد.

دروازه سنگی شهر خوی که به طرف سلماس باز می‌شود، یکی از چند دروازه قدیمی شهر است که در باروی قدیمی خوی جای می‌گرفته است. به احتمال زیاد این دروازه درهای آهنی با چوبی مستحکم داشته است.

گزیده کتاب:

مبانی نظری در طراحی ورودی شهر / پوریا پیرمرادی

نگاهی به گذشته ورودی شهرها در ایران

شهرهای ایرانی پیش از اسلام، به ویژه در دوران هخامنشی و ساسانی، بر مبنای باورهای دینی و متأثر از مقوله جهان‌بینی ساخته می‌شد. این شهرها معمولاً به حصاری ختم می‌گشت که چهار دروازه به چهارسوی عالم داشته و یادآور جهات اربعه بود. در این جهان‌بینی شهر با زمین به عنوان مرکز عالم مقایسه می‌گشت که از طریق دروازه‌های خود با کل عالم هستی که به چهار قسمت تقسیم می‌شد، ارتباط می‌یافت؛ بنابراین مشاهده می‌گردد که در این دوران علاوه بر دو عملکرد برقراری ارتباط و نمایش جهات اربعه، مفهومی‌ فلسفی در رابطه با شهر و دروازه‌های آن وجود داشته است. در دوران ساسانی بازار در اطراف ورودی و دروازه‌های آن وجود داشته است. در دوران ساسانی بازار در اطراف ورودی و دروازه شهر توسعه یافت و میدان با عملکردهای مختلف نظیر اعلام فرمان‌های دولت، بخشودگی‌ها و عقوبت‌ها در مقابل آن ظهور یافت. به این ترتیب زمینه شکل گیری فضایی پیرامون دروازه ورودی و بسط مفهوم ورودی از یک مرز و با سطح عمودی برای عبور که با عنصر شاخص دروازه تعریف می‌شد، به فضایی خاص از نظر عملکردی فراهم گردید. هر چند که این فضا از دیدگاه ریخت‌شناسی هنوز فضای خاصی را سبب نمی‌شده است. چنین ساختاری در فضای ورودی شهرها بعد از اسلام نیز وجود داشته است که به تدریج با گذشت زمان به ویژه در دوران صفوی رشد کرد و به تکامل رسید.

فضای ورودی شهرها در دوران صفویه

دروازه‌های بیرونی و فضای پیرامونی آنها دارای عملکردهای متفاوتی همچون ارتباطی، نظارتی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی نظیر گذران اوقات فراغت، مجازات مجرمین، تماس‌ها و مبادلات اقتصادی، بدرقه و استقبال بودند. از نظر کالبدی دروازه‌های اصلی شهرهای بزرگ و مهم را معمولاً با طرحی معمارانه می‌ساختند؛ اما بیشتر دروازه‌های فرعی و کوچک را بسیار ساده و بدون یک طراحی از پیش فکر شده و معمارانه می‌ساختند.

ورودی‌ها و دروازه‌ها در دوره قاجار

در دوران فتحعلی شاه، شهر تهران تنها شش دروازه در اطراف داشت که البته تعداد آنها در روزگار ناصرالدین شاه به دوازده عدد رسید. این دروازه‌ها با دهانه‌ای بزرگ در ورودی‌های مشخص شهر ساخته می‌شد و هر یک از این دروازه‌ها دو ورودی کوچک نیز در طرفین داشت. این ورودی‌های کوچک به اتاق‌های کوچکی منتهی می‌شد که عموما محل استقرار دروازه بانان و مأموران دولتی بود. در دوران ناصرالدین شاه که شهر گسترش یافت و شش دروازه به دروازه‌های شش گانه شهر اضافه شد، تغییری در سیمای آنها نیز اتفاق افتاد. دروازه‌های به جامانده از دوران فتحعلی شاه، دیگر تصویری از نقش و نگار گل‌ها و درختان نبود. بلکه کاشی کاری‌های آن نقوش جالبی چون نقش رستم و دیو سپید و یا رستم و اسفندیار، صحنه‌های نبرد رستم و افراسیاب، رستم و اشکبوس و غیره بود.

عمده دلیل استفاده از این دروازه‌ها، نه به دلیل جنگ‌ها و لشکرکشی‌ها بود و نه حفاظت شهر از گزند یاغیان. بلکه دلیل عمده حضور این دروازه‌ها کنترل ورود و خروج به دارالخلافه بود و گرفتن عوارض و مالیات. این دروازه‌ها، تنها محل عبور و مرور کسانی بود که به شهر می‌آمدند و یا از آن خارج می‌شدند. چرا که در اطراف شهر، خندق‌های بزرگی حفر کرده بودند که کمتر کسی می‌توانست از آن عبور کند. هر چند سال‌ها بعد این خندق‌های اطراف شهر، به محل زندگی عده‌ای از راهزنان و گدایان و مردم دیگر تبدیل شد.

دروازه‌هایی در بیرون شهر:

تهران بعد از گسترش دوره ناصرالدین شاه در هر جهت صاحب سه دروازه شد. دروازه‌هایی که انگار برای جمع آوری عوارض ساخته شده بود، نه چیز دیگر.

تهران بعد از گسترش دوره ناصرالدین شاه در هر جهت صاحب سه دروازه شد. دروازه‌هایی که انگار برای جمع آوری عوارض ساخته شده بود، نه چیز دیگر. دارالخلافه در شمال سه دروازه داشت:

الف: دروازه‌های شمالی: دروازه شمیران در محدوده پیچ شمیران فعلی یعنی محل تقاطع خیابان ابن سینا و انقلاب دروازه دولت (تقاطع خیابان‌های سعدی شمالی و انقلاب دروازه یوسف آباد (در محل چهارراه کالج فعلی).

ب: دروازه‌های جنوبی: دروازه خانی آباد (این دروازه تقاطع خیابان مولوی و خیابان شوش قرار داشت، دروازه غار (در فاصله میان خیابان خانی آباد تا میدان شوش محل این دروازه بود) و دروازه شاه عبدالعظیم (در نزدیکی میدان شوش ابتدای خیابان ری).

ج: دروازه‌های غربی دروازه باغشاه (که انتهای خیابان سپه قرار داشت دروازه قزوین (در محل فعلی میدان قزوین بود) و دروازه گمرک (که محل آن در انتهای خیابان امیریه نزدیک میدان گمرک (رازی) بود).

د: دروازه‌های شرقی: دروازه خراسان در میدان خراسان و ابتدای جاده شهرری بود) دروازه دولاب (که در سه راه شکوفه فعلی واقع بود) و دروازه دوشان تپه انتهای خیابان ۱۷ شهریور و نزدیک میدان شهدای فعلی).

تمام دروازه‌های مذکور، محل ورود و خروج به پایتخت بودند و عموما تحت سیطره نیروهای نظامی‌و حکومتی شاه طهماسب هیچ تصور نمی‌کرد که آن باروها و برج‌ها و دروازه‌ها در اطراف شهری کوچک روزی فرو بریزد و بر ویرانه‌های آن دروازه‌های جدیدی بنا شود و حتی چند صباح بعدتر، دیگر نشانی از این دروازه‌ها نباشد.

دروازه‌های درونی شهر:

جعفر شهری در کتاب «طهران قدیم» غیر از دروازه‌های دوازده گانه شهر تهران، نه دروازه دیگر نیز برای پایتخت بر می‌شمرد. این دروازه‌های دیگر مفهوم دروازه‌های ورودی یا خروجی شهر نبودند. بلکه تنها حدود ارگ شاهی و کاخ‌های سلطنتی را از سایر قسمت‌های شهر جدا می‌کرد و بیشتر، به منظور ایجاد حریم برای عمارات شاهی به حساب می‌آمد.

دروازه خیابان چراغ گاز از آن دسته بود که در ابتدای خیابان امیر کبیر قرار داشت و بدون تزئین بناشده بود.

دروازه ناصریه در ابتدای خیابان ناصر خسرو و مقابل ساختمان تلگراف خانه تأسیس شده بود.

دروازه باب همایون اول خیابان باب همایون بود که به هنگام عید یا جشن‌ها، فراشان حکومتی بر سر آن می‌رفتند و نقاره می‌زدند که البته پس از ویرانی به دستور رضاشاه، سردر باغ ملی به همین منظور (نقاره زدن) ساخته شد که دراین باره توفیق چندانی نیافت.

دروازه خیابان علاءالدوله در ابتدای خیابان فردوسی و نزدیک میدان سپه پی‌ریزی شده بود.

دروازه‌های باغشاه و لاله زار که در ابتدای دو خیابان مذکور بود که در چند مدت بعد و در زمان ورود واگن، ویران شد تا خطوط واگن را در آن مسیر راه اندازی کنند.

دروازه ارگ در جنوب میدان ارگ (پانزده خرداد) با نقاره خانه‌ای در بالا ساخته شده بود.

دروازه نو، که قدیمی‌ترین دروازه داخل شهر محسوب می‌شد و به جامانده از دروازه‌های شاه طهماسبی بود.

دروازه سردر الماسیه دروازه متصل کننده اندرونی شاه به شهر بود.

این دروازه‌های نه گانه، همگی در وسط دارالخلافه بنا شده بود و حریم سلطان را از محدوده شهر جدا می‌کرد. اگرچه این دروازه به لحاظ شکوه، گاه چیزی را از دروازه‌های اصلی شهر کم نداشت، اما کمترین استفاده از آن به عمل می‌آمد. سال‌ها بعد و به پیروی از این دروازه‌ها دروازه باغ ملی در دوران پهلوی احداث شد که هنوز هم یکی از بزرگ ترین و زیباترین بناهای تهران است. هر بار که شاه تصمیم به آمدن به شهر می‌گرفت، می‌بایست از زیر یکی از این دروازه‌ها عبور کند. در این زمان بود که مردم تهران، شاهدباز و بسته شدن درهای آن بودند. هرچند یکی از مهم ترین دروازه‌هایی که ناصرالدین شاه از آن عبور می‌کرد، دروازه الماسیه بود که به اندرونی سلطان راه داشت.

مهم ترین دروازه‌های ایران

دروازه میدان مشق

این بنا نماد تاریخ معاصر تهران و معماری تهران قدیم است. سر در باغ ملی بعد از کودتای ۱۲۹۹ و فتح تهران به دستور رضاشاه ساخته شد. تصاویر پرچم، مسلسل و کتیبه‌های کاشی کاری شده، به خوبی تداعی کننده فضای آن روزهای تهران هستند . این دروازه در ابتدا ورودی میدانی بود که سربازان در آن مشق و تمرین نظامی‌می‌کردند. بعدها که آن میدان تبدیل به اولین باغ عمومی‌تهران شد، دروازه میدان مشق هم به سر در باغ ملی تغییر نام داد.

دروازه تبریز

حتی این برج و باروی محکم هم نتوانست جلوی ورود نیروهای روس را به تبریز بگیرد . بعد از زلزله بزرگ تبریز – که همه آثار تاریخی شهر را لرزاند – عباس میرزا با این استدلال که «قلعه‌ای که مانع حمله دشمن نشود به چه دردی می‌خورد»، دیگر هیچ توجهی به بازسازی و مرمت حصار و دروازه‌های شهر نکرد.

دروازه دولت

بیشتر دروازه‌های قاجاری تهران تقریبا همین شکلی بودند. دروازه دولت که یکی از دروازه‌های حصار شهر تهران بود، به خاطر نزدیکی‌اش به کاخ‌های سلطنتی به این اسم مشهور شد. اولین حصار تهران را شاه طهماسب به دور تهران کوچک کشید اما ۲۰۰ سال بعد ناصرالدین شاه، برای تعیین حدود و کنترل بیشتر آمد و شدهای تهر آن که دیگر آن‌قدرها هم کوچک نبود، حصار صفوی را خراب کرد و دستور ساخت حصار و خندق جدیدی را داد حصار ناصری در هر جهت، ۳ دروازه داشت که با این حساب تهران صاحب ۱۲ دروازه شهری می‌شد.

دروازه بهبهان

بهبهانی‌ها ادعا می‌کنند که بزرگ ترین دروازه قرآن ایران را در ورودی شهرشان دارند. یک خَیِر بهبهانی، در سال ۸۱ باهمان اعتقاد قدیمی‌ما ایرانی‌ها به گذراندن مسافران از زیر قرآن، بانی ساخت این دروازه شد. در سال‌های نه چندان دور، نمونه این دروازه‌ها – که بناهایی ایرانی اسلامی‌به حساب می‌آیند – در ورودی بسیاری از شهرها قرار داشتند تا مسافران راه طولانی و پرخطر شان را با گذشتن از زیر این دروازه‌ها به سلامت پایان برسانند.

دروازه درب کوشک

دروازه درب کوشکی یا راکوش، زمانی روی خط مرزی شهر قزوین قرار داشت اما حالا افتاده وسط شهر. دروازه‌هایی که مثل این یکی در عهد قاجاری ساخته شدند، نه برای جنگ و لشکر کشی و نه برای حفاظت از شهر به وجود آمدند بلکه وسیله‌ای بودند برای کنترل ورود و خروج‌ها و گرفتن مالیات و عوارض

دروازه سمنان

از ارگ دولتی سمنان حالا همین دروازه باقی مانده؛ دروازه‌ای که استاد کار قاجاری آن را با کاشی‌های رنگارنگ تزئین کرده است. روی کاشی کاری‌های بیشتر دروازه‌های قاجاری، رستم با اسفندیار، افراسیاب، اشکبوس یا مثل همین دروازه سمنان، با دیو سفید گلاویز است. شیر هم از نقوشی است که سر و کله‌اش روی دروازه‌ها زیاد پیدا می‌شود تا به صورت نمادین، حافظ و نگهبان شهر باشد.

دروازه قرآن

شیرازی‌ها روز اول هر ماه قمری کنار این دروازه جمع می‌شدند تا با گذشتن از زیر قرآنی که توی آن اتاقک بالای طاق قرار داشت، خودشان را تا آخر ماه در برابر بلاها بیمه کنند اما این روزها با عبور جاده از کنار دروازه، دیگر آن‌قدرها هم کسی از زیر آن رد نمی‌شود. از عهد حكومت شیعی آل بویه تا عهد قاجار، چندین و چند دروازه قرآن در شیراز ساخته شد تا نوبت به اعتماد التجار – بازرگان مشهور شیرازی – برسد و به همت او آخرین دروازه این شهر ساخته شود. اگر از مسیر جاده اصفهان بخواهید وارد شیراز بشوید، حتما در تنگه الله اکبر از کنار این دروازه رد خواهید شد.

دروازه باستانی

یکی از قدیمی‌ترین دروازه‌های ایران را هخامنشی‌ها برای ورودی مجموعه کاخ‌های سلطنتی شان ساختند. گاوهای سنگی غول‌پیکر با آن سرهای انسانی شان قرار بود در دل ملاقات کنندگان شاه ایجاد ترس و احترام بکنند. دروازه‌های حکومتی و ورودی کاخ‌های بعدی باهمین الگو، بزرگ و پر آرایش ساخته می‌شدند.

فلکه آزادی

شاید هیچ کدام از ما به این بنای یادبود نگوییم دروازه آزادی اما آن موقع که مهندس حسین امانت داشت طرح این برج را می‌زد، تنها به یک دروازه شهری فکر می‌کرد و البته اگر به موقعیت جغرافیایی برج آزادی توجه کنیم، آنقدرها هم درباره دروازه بودن آن پرت نگفته‌ایم؛ دروازه‌ای که بیشتر دورش می‌چرخیم تا از زیرش بگذریم.

دروازه قزوین

آبادانی قزوین هنوز هم از همین دروازه شروع می‌شود. این دروازه که رو به تهران دارد، یکی از ۹ ورودی شهر بزرگ قزوین تا عهد پهلوی بوده است. تا همین ۷۰-۶۰ سال پیش، قزوین به خاطر قرار گرفتن بر سر راه شهرهای شمالی و غربی به مرکز کشور، به یک بارانداز بزرگ تبدیل شده بود. مهم ترین عامل حفاظت از ثروت انبار شده در شهر، حصار و خندق و همین دروازه‌های شهری بودند. از ظاهر دروازه به نظر می‌رسد که سازندگان صفوی این دروازه توی کارشان کم نگذاشته اند.

دروازه‌های طبیعی

تأثیر عواملی نظیر موقعیت طبیعی، شکل زمین و ویژگی‌های توپوگرافی نظیر کوه، دره و رودخانه را در تعیین محل ورودی شهرهای قدیم نمی‌توان نادیده گرفت. این عوامل طبیعی دسترسی به شهر را محدود به نقاطی خاص می‌کردند. نمونه بارز آن ورودی دروازه قرآن شیراز است که دسترسی به شهر از طریق گذر از دروازه طبیعی که به وسیله کوه ایجاد شد و نیز امکان بنای دروازه قرآن می‌توان نام برد. امروزه این عوامل می‌تواند نقش عمده‌ای در تعریف فضای ورودی یک شهر داشته باشد.

ویژگی‌های فضاهای ورودی شهرهای قدیم ایران

نکته قابل ذکر در این باب این است که در گذشته‌ها واژه ورودی مقارن با دروازه شهر بوده که متأثر از فرهنگ و سنن اجتماعی دارای ویژگی‌های ادراکی و عملکردی بود. این ویژگی‌ها در فضای ورودی شهرها عمدتاً حاصل فعالیت‌هایی است که در آن فضا جریان داشت. البته خصوصیات کالبدی فضای ورودی از اهمیت بسیار زیادی در ایفای اصلی ترین نقش آن یعنی ارتباط فیزیکی برخوردار است، اما دارای پیچیدگی فضای ورودی یک بنا نمی‌باشد. به همین دلیل، عوامل ایجاد کننده ویژگی‌های ادراکی و عملکردی فضای ورودی شهرها در برخی موارد با عوامل ایجاد کننده این ویژگی‌ها در فضای ورودی یک بنا که جزء فضاهای آن می‌باشد متفاوت است.

ویژگی‌های ادراکی فضای ورودی شهرهای قدیم ایران عبارت اند از:

• دعوت کردن (به دلیل عملکرد اجتماعی و پویایی فضای باز مقابل دروازه

• هویت بخشیدن (اهمیت دادن به دروازه و تزئینات آن و شاخص نمودن دروازه)

• ایجاد حس ورود (عبور از دروازه به عنوان مرز جداکننده دو فضا)

• آماده ساختن برای درک فضای جدید (فضای باز مقابل دروازه با عملکرد اجتماعی)

• برقراری ارتباط ادراکی و بصری بین فضا (وجود دروازه و فعالیتی که در فضای مجاور آن جریان داشت)

ویژگی‌های عملکردی فضای ورودی شهرهای قدیم ایران عبارت اند از:

برقراری ارتباط فیزیکی بین دو فضا (دروازه) و تأمین امنیت و نظارت بر ارتباط (دروازه، برج‌های دفاعی) و هدایت (قرارگیری دروازه اصلی در مسیری که مستقیما به مرکز شهر و بازار ارتباط داشت) و معرفی شهر (کتیبه‌هایی که بر سر دروازه ورودی‌های مهم نوشته می‌شد) و حضور فضای ورودی در فعالیت‌های روزمره شهر (فضای باز مقابل دروازه ورودی با عملکرد اجتماعی و اقتصادی)

برقراری ارتباط فیزیکی بین دو فضا (دروازه)

تأمین امنیت و نظارت بر ارتباط (دروازه، برج‌های دفاعی)

هدایت (قرارگیری دروازه اصلی در مسیری که مستقیما به مرکز شهر و بازار ارتباط داشت)

معرفی شهر (کتیبه‌هایی که بر سر دروازه ورودی‌های مهم نوشته می‌شد)

حضور فضای ورودی در فعالیت‌های روزمره شهر (فضای باز مقابل دروازه ورودی با عملکرد اجتماعی و اقتصادی)

ورودی همه شهرهای ایران واجد تمام این خصوصیات نبود و بر حسب اهمیت ورودی شهر و شهر موردنظر، از نظر دارا بودن بخشی و یا کلیه این ویژگی‌ها با یکدیگر متفاوت بوده اند. مقایسه بین ویژگی‌های ورودی یک بنا و شهر در گذشته نمایان گر وجود تشابهاتی میان آنها است. به نظر می‌رسد همان اهدافی که موجب شده تا فضای ورودی یک بنا شکل گیرد و تکامل یابد، در شکل گیری فضای ورودی شهر نیز نقش داشته و علت تفاوت در ساختار کالبدی ورودی بنا و شهر، تفاوت در میزان خصوصی بودن این فضاها و روش پاسخگویی به این اهداف است و ایجاب می‌نماید که ساختار کالبدی فضای ورودی بنا بسیار پیچیده تر از ورودی شهر باشد. به طور کلی فضای ورودی شهرهای قدیم ایران همانند بناها فضایی با ماهیت انعطاف پذیر بود که می‌توانست همانند یک مفصل خود را با ویژگی‌های هر در فضایی که به هم پیوند می‌یابند منطبق سازد. ورودی شهرها در گذشته فضای آماده شدن را برای آزمودن تجربه جدید بود. فضایی برای پیوند میان آنچه گذشت و آنچه پیش روست. فضایی که شخص در آن می‌آموزد تا برای آزمودن تجربه‌های جدید آماده شود.

ورودی‌های شهرهای کنونی ایران

توسعه سریع و پرشتاب شهرها و اشغال بی رویه اراضی در فراسوی مرزهای آن موجب تحولات چشمگیری در سیمای حومه و حاشیه شهرهاشده است. این نواحی با سازمان و ساختار فضایی و کالبدی منفصل، پراکنده، بدون انسجام و فاقد هویت از یک سو بانواحی روستایی و یا عرصه‌های طبیعی و از سوی دیگر با جوامع شهری تداخل نموده و یا با تغییر شكل نواحی روستایی، سیمایی نه کاملا شهری یا روستایی به وجود آوردند. این نواحی عموما در حول و حوش مسیرهای ارتباطی شهرها شکل گرفته و نیروی خود را از آن می‌گیرند». این نواحی منظر ورودی اغلب شهرهای امروزی ایران را تشکیل می‌دهند.

از مشاهدات میدانی فضاهای ورودی شهرها نتایج زیر حاصل شده است:

1. فضاهای ورودی شهرها غالبا فاقد ساختاری مشخص و متمایز می‌باشند.

۲. فضاهای ورودی شهرها غالبا فاقد هویت بوده و در اثر اغتشاشات بصری و محیطی به هویت شهرها آسیب می‌رسانند.

٣. کاربری‌هایی با سیمای نامطلوب نظیر تعمیر گاه‌ها، اسقاطی‌ها و… منظر ورودی اغلب شهرها را تشکیل می‌دهند.

۴. در غیاب سیمای طبیعی ویژه و شاخص، عامل با ویژگی خاصی که فضای ورودی یک شهر را از شهرهای دیگر متمایز و مشخص گرداند، در فضای ورودی اغلب شهرها وجود ندارد.

۵. هدایت و راهنمایی تازه‌واردین به نقاط مختلف شهر به خوبی صورت نمی‌گیرد.

۶. تابلوهای معرفی کنده شهرها اغلب در مکان‌های نامناسب و با کیفیت و اندازه نامتناسب قرار گرفته و به راحتی قابل رؤیت نمی‌باشند.

۷. در صورت وجود عناصر ارزشمند و نمادین و تاریخی و طبیعی، این عناصر اغلب در میان اغتشاشات بصری و محیطی فضاهای ورودی گم شده اند.

۸ فضای ورودی شهرها غالبا فاقد جذابیت بصری بوده و انگیزه‌ای برای ورود به شهر ایجاد نمی‌کنند.

9. به دلیل فقدان ساختاری مشخص، در این فضا غالبأ حس ورود به شهر در شخص ایجاد نمی‌شود.

۱۰. در صورت وجود عناصر طبیعی باارزش نظیر پوشش گیاهی و یا برجستگی و تنوع شکل زمین در داخل و یا پیرامون فضای ورودی شهر از تأثیر نامطلوب اغتشاشات محیطی و بصری تا حدی کاسته می‌شود.

۱۱. در ورودی در شهرهایی که فاقد منظر طبیعی زیبا هستند، تأثیر منفی اغتشاشات محیطی و بصری مشهودتر است.

۱۲. به دلیل پایین بودن کیفیت محیطی و وجود برخی از کاربری‌ها نظیر تعمیرگاه اتومبیل و… در اغلب ورودی‌ها، قابلیت آن برای برخی از فعالیت‌های اجتماعی نظیر فعالیت تفرجی از بین رفته است.

گزیده‌ کتاب:

مسالک و ممالک / اصطخری / ایرج افشار

ذکر أرمینیه واران (و آذر بایگان )

اما آنچ به این حدود پیوندد از مشرق و کوهستان وجانب شرقی از دریای خزر و آنچ به این اقلیم نزدیک است، از مغرب حدود ارمن و الان، و الان و کوه‌های قبق و آنچ به این پیوندد، از جنوب حدود عراق و چیزی از حدود جزیره. و این بلاد را به هم یاد وکنیم آن را اقلیمی ساختیم چنان کی در شکل «صورت» نگاشته آمد. بزرگ‌تر شهری در آذربایگان اردویل است، و مقدار دو بھر فرسنگی درازا و پهنا دارد، و سرای امارت آن‌جا باشد، و دیوار دارد با چهار دروازه، و جایی پرنعمت است و روستا دارد، و بر دو فرسنگی کوهی هست آن را سبلان خوانند. تابستان و زمستان از برف خالی نباشد. مراغه چند اردبیل بود، و در قدیم جای امارت بوده است، و روستا و باغ و بوستان و کشاورزی بسیار دارد. و دیوار داشت. ابن ابی الساج ویران کرد. ارمیه شهری بزرگی است پرنعمت. با نرخ ارزان ـ بر کنار دریا و نزهت گاه بسیار دارد.

و رود کر آن‌جا است که شورماهی خیزد. و ازین رود کر دو گونه ماهی خیزد: زراقن و عشب، از دیگر اجناس ماهی بهتر بود. و بر در «دروازه کردان، بازاری هست کی آن را کرکی خوانند. روز یک شنبه آن‌جا روز بازار بود. مقدار یک فرسنگ در یک فرسنگ از عراق و خراسان مردم آن‌جا جمله شوند و بزرگ‌تراز بازار کورسره است.

و بزرگ‌ترین شهری از این که یاد کردیم از عراق گذشته بر حدود مشرق شهر ری است. و دروازه‌های معروف دارد: یکی را دروازه باب تاق خوانند کی سوی کوهستان و عراق رود، و دروازه بلسان کی سوی قزوین رود، و دروازه کوهک سوی قم.

نشابور را ابرشهر خوانند. در‌ هامونی نهاده است. و بناهای آن از گل باشد. و مساحت شهر فرسنگی در فرسنگی بود، و دو شارستان دارد. و قهندز و ربض و شارستان آبادان است. و مسجد آدینه در ربض شهر است، و آن جایگه را لشکر که خوانند. و سرای امارت در جایگاهی است کی آن را «میدان حسین» خوانند، و زندان هم در این نزدیک است. و میان مسجد آدینه و سرای امارت و زندان مقدار چهار یک فرسنگی بود. و سرای امارت عمر ولیث فرموده است.

و شارستان را چهار دروازه است: یکی را در پول گویند، ودوم دروازه کوی معقل، و سوم درقهندز، و چهارم دروازه پول تکین. و قهندز از شارستان برون است. و ربض گرد بر گرد شارستان قهندز است. و ربض را دروازه‌هاست: دروازه‌ای کی سوی مرو و بلخ و ماوراء النهر روند. آن را دروازه جنگ خوانند، و دروازه‌ای کی به راه عراق و کر گان روند آن را دروازه قباب گویند، و دروازه‌ای کی به راه پارس و قهستان روند دروازه سپریس خوانند.

گزیده کتاب:

معماری ایران دوره اسلامی / یوسف کیانی / ولفرایم کلایس

آغاز خانه‌سازی انسانها همواره با اندیشه برای یافتن راه‌های گوناگون دفاع در برابر دشمنان و حیوانات وحشی همگام و همراه بوده است. به همین دلیل مساکن اولیه که بهصورت خانه‌های منفرد بدون دیوار ساخته میشد تدریجاً دارای دیوار شدند و رفته‌رفته هر چند خانه هم که در یک ناحیه به‌وجود میآمد در بین یک دیوار محاطی دفاعی محصور گردید.این نوع حصارها در ابتدا دارای یک معبر ورودی بودند اما این معبر پس از سالیان دراز تبدیل به دروازه شد.

هنر قلعهسازی ساسانیان با برجهای مدور از ازمنه بعد مبدأ تحول قلع‌هسازی ارامنه در آذربایجان شده است و نمونه این هنر ارامنه در قلعه حجستان Hadjestan واقع در شمال ماکو (۱۰) دیده می‌شود که در آن مخصوصاً نوع ساختمان دروازه با یک معبر تنگ و برجهای دو طبقه طرفین دروازه میسازد جالب توجه می‌باشد و همین مسئله، طرحهای پیشرفتهسازی ساسانی را به خاطر تداعی می‌کند.

قلعه سیددوکان به ابعاد 152×۱۵۱ متر تقریباً مربع‌شکل و از لحاظ طرح شبیه رباط‌های اوایل دوره اسلامی است و این شباهت بیشتر در دروازه ورودی مشاهده می‌شود.

مربع گنبددار با چهار دهانه محاط در دهلیزها. این نوع اختصاصی‌ترین نوع چهارتاق است و از نظر ساختمانی متعلق به آن دسته بناهایی مانند بنایی که در بیشابور کاخ شاپور نامیده می‌شود و بنای اصلی در تخت سلیمان. دهانه‌های آن‌ها در سمت دهلیزها بسته‌اند به جز دروازه‌ها مانند بنای بیشابور که ممکن است دهانه‌ها به طرف دهلیزها باز بوده باشد.

ساختمان کاروانسراها معمولاً دارای حصاری است که در گوشه و گاهی در میان اضلاع دیواره‌های آن برج‌هایی قرار گرفته، به طوری‌که دروازه میان دو برج یا شبه ستون جای دارد و دارای سردری است که گاهی بر فراز آن ساختمان دو طبقه‌ای ساخته‌اند.

کاروانسراهایی‌که در دشت‌ها ساخته شده‌اند عموماً یک طبقه هستند ولی بعضی از آن‌ها روی دروازه ورودی و روی ایوان جبهه مقابل ورودی اتاق یا اتاق‌هایی برای نگهبانی، کاروانسرادار یا مامورین ساخته می‌شده است. ولی کاروانسراهای تجارتی داخل شهرها عموماً دو طبقه هستند.در دو طرف دروازه ورودی داخل کاروانسراها نیز معمولاً اتاقهایی برای پاسداران و کاروانسرادار ساخته می‌شده است.

کاروانسراهای حاشیه کویر و نواحی مرکزی ایران دارای بادگیر است که در فصل تابستان هوای خنک را به اتاق‌های کاروانسرا می‌رساند. بادگیرها عموماً در جبهه مقابل دروازه ورودی روی ایوان‌ها ساخته می‌شده‌اند. مانند رباط زین الدین در جاده یزد ـ کرمان و کاروانسرای جوکار در نزدیکی طبس.

بسیاری از کاروانسراها، همانند بناهای مذهبی همدوره خود دارای تزیینات معماری مانند:.. آجرکاری ـ کاشی‌کاری ـ گچ‌بری ـ وسنگ‌کاری می‌باشند. تزیینات عموماً در نمای خارجی کاروانسراها در قسمت دروازه ورودی، تاق‌نماها و ایوان‌ها به کار می‌رفته است. از کاروانسراهایی که دارای تزیینات جالب توجهی می‌باشند می‌توان رباط شرف ـرباط چاهه، مهیار، رباط سپنج و کاروانسرای گز را نامبرد.

کاروانسراهای بندرعباس ـ لار سالم مانده و امکان بررسی و تحقیق را آسان می‌نماید.از آنجایی که این کاروانسراها در دوره آرامش سیاسی عهد صفوی ساخته شده هیچکدام جنبه دفاعی نداشته و دروازه‌های ورودی کاروانسراها به هر سمتی که لازم بوده گشوده می‌شده تا بادهای خنک ساحلی را به ساختمان برساند. تنوع این نوع کاروانسرا از نظر معماری نیز حائز اهمیت فراوان است.

. گرچه گروه کاروانسراهای چهارایوانی که به شکل مربع یا مستطیل بنا گردیده از نظر پلان با هم شباهت دارند ولی در جزئیات مانند شکل داخل و خارج، دروازه ورودی، برجها و ترتیب قرار گرفتن اصطبل‌ها هر یک دارای ویژگیهایی متفاوت هستند.

گزیده کتاب:

معماری تیموری در خراسان / برنارد اوکین / علی آخشینی

حافظ ابرو کارهای شاهرخ در بازار هرات را به تفصیل شرح می‌دهد:

«در زمان‌های پیشین کوچه‌های بازار پوشیده نبودند و بازرگانان و تاجران به واسطه ازدحام و گردو غبار آسایش نداشتند. وی (شاهرخ) دستور داد بازارها را از آجر پخته و ملات بسازند؛ قوس‌های بلند بنا شدند، روی آن را پوشاندند و فضاهایی برای عبور نور در آن تعبیه کردند. چشم نظاره کنندگان به اتاق‌هایی (صفّه) می‌افتاد که در بالای آن اتاق‌های کوچکتری (حجره) نمایان بود. بازار منظره‌ای به چشم مردم جهان و بهاری در مرغزار زمان بود. بازار سرپوشیده (چارسو) مربّعی با چهارضلعی مساوی است که در مرکز دایره امور خیریه (خیرالبقاع) قرار دارد. از چهار دروازه شهر، چهار جاده به این محل (چارسو) می‌رسید.»

گزیده کتاب:

ممالک و مسالک / ابو اسحق ابراهیم اصطخری / ایرج افشار

بزرگ‌تر شهری در آذربایگان اردویل است، و مقدار دو بھر فرسنگی درازا و پهنا دارد، و سرای امارت آن‌جا باشد، و دیوار دارد با چهار دروازه، و جایی پرنعمت است و روستا دارد، و بر دو فرسنگی کوهی هست آن را سبلان خوانند. تابستان و زمستان از برف خالی نباشد.

گزیده کتاب:

هنر و معماری اسلامی / ریچارد اتینگهاوزن / الک گرابر / یعقوب آژند

یکی از برجسته‌ترین و معروف‎‌‌ترین ابنیه، مسجد بزرگ جمعه اصفهان است. این مسجد مجتمع پیچیده‌ای است و با وجود بررسی‌های متعدد و انتشار قسمتی از حفاری‌های آن، هنوز کاملاً شناخته نشده است…. چهارمین ایوان در سمت مقابل و در شمال شرقی، طولانی و باریک است و با الگوی سنتی مستطیلی ساخته شده و به دو قالب حجیم که، دست‌کم از نظر پلان، یادآور برج‌های دروازه است ختم می‌شود

یکی از نوآوری‌های آرامگاه‌های ایران در این زمان پیش‌تاق است که دروازه‌ای بلند و صوری بود و نمای پیشین واحدی را برای ساختمان تدارک می‌دید. چنین می‌نماید که منشأ پیش‌تاق از آسیای مرکزی باشد چون در سرخس و مهنه در جنوب ترکمنستان و در اواسط سده 5 ﻫ./11 میلادی چنین پیش‌تاق‌هایی به آرامگاه‌ها افزوده می‌شد. پیش‌تاق مرکب از دو برج پیشکرده مشابه بود که نوعی ایوان توخالی و مجوف را با قوس ویژه‌ای که قاب مستطیلی داشت و پلکان‌ها را برای رسیدن به بالاخانه زیر پوشش خود قرار می‌داد، ایجاد می‌کرد. در مهنه و سرخس تزیین در هر چهار جانب سنگین بود، ولی بعدها مثلاًدر اوزگند و اورگنج پیچیدگی و درهم‌تافتگی روبه‌رشد قالب‌ریزی‌ها و طرح‌های تزیینی بین نمای پیشین و دیوارهای جانبی تقابل و تباین ایجاد می‌کرد. گفتنی است که پیش‌تاق یا حالت زیبایی‌شناختی داشته با تشریفاتی یا توسعه نمادین؛ در واقع پیش‌تاق یک افزایش عمومی و کلی در ساختمان نمای پیشین بوده است.

پایان‌نامه‌های وابسته

اصول و معیارهای موثر بر طراحی شهری مبادی ورودی شهرها نمونه موردی: محور سنندج شهر کرمانشاه

عادله صادقی / محمدرضا پورجعفر / مجتبی رفیعیان

باغ_موزه دروازه شمیرانات

نادیا قشلاقی / شروین میرشاهزاده / غزال کرامتی

در این پژوهش، طراحی دروازه شهری شمیرانات با هدف ایجاد بافت میان شالوده ای و مفصلی نرم که تغییر محیط از بیرون شهر به درون آن را در سلسله مراتبی به نظم می آورد، مدنظر بوده است، که در پی آن ایجاد باغ ایرانی به دلیل هویت بخشی و احیای مفاهیم معماری ایران و در نظر گرفتن موزه ای منطقه ای با هدف ارائه بازتابی از این منطقه و ارزش دادن به سنن که نگهداری و نمایش آثار هنری و طبیعی منطقه را فراهم می کند ، صورت گرفته است. باغ موزه در این ورودی شهر با توجه به نیاز انسان قرن 21 و با در نظر گرفتن سه مقوله عبور (در قالب دروازه شهری)، حضور (در قالب فضای تفرجگاهی باغ ایرانی و فضای نمایشگاهی) و موضوع مدیریت بحران که در واقع کل سایت را در اختیار دارد، طراحی شده است. استفاده بهینه از فضای طبیعی و نشانه های سایت و سازماندهی عناصر طبیعی سایت در قالب یک باغ و احیای مفاهیم به فراموشی سپرده شده و هویت بخشی از طریق ایجاد نماد و سمبلی از تفکرات فرهنگی و اجتماعی منطقه که این هدف از طریق تلفیق با یک فضای فرهنگی و نمایشی میسر می گردد و همچنین در نظر گرفتن دیدگاه حفاظت محیط زیست در طراحی این سایت بسیار حایز اهمیت بوده است.

بررسی تطبیقی ریخت شناسانه ی بافت های سنتی و جدید شهرهای ایرانی و اثرات آن بر الگوهای رفتاری عابرین پیاده (نمونه موردی محدوده دروازه کازرون و معالی آباد شیراز)

محمد محمودی / علی سلطانی / محمود قلعه نویی

همان طور که می دانیم کیفیّت محیط زندگی اهمّیّت بسزایی در روند فعّالیّت های روزمرّه ی افراد هر جامعه دارد؛ ضمن آن که بر خصوصیّات روحی (آن دسته از خصوصیات روحی که متاثر از محیط می باشد؛ مانند نیاز به زیبایی، نیاز به ارتباط با دیگران) و رفتاری آنان نیز تأثیر گذار است. هر فضایی تبلور نیازهای جسمی و روحی انسان به شمار می رود. این بستر رفتارها هستند که امکان آن چه را که در محدوده هایشان قابل اجرا می باشد بیان کرده و به فرد منتقل می سازند. در نتیجه فضاهای کالبدی نقش بسزایی در شکل گیری الگوهای رفتاری انسان دارند. در ساخت شهرهای امروز آنچه که به عنوان عنصری غایب در نظر گرفته می شود، انسان مداری و فعالیت های انسانی است. طراحی کالبدی فضاهای شهری معاصر بیشتر جهت تسهیل عبور و مرور خودرو می باشد تا تسهیل فعالیت های انسانی. بنابراین تحقیق حاضر سعی دارد تا با بررسی فرم دو نمونه ی بافت قدیم و جدید، به ارزیابی تاثیر فرم کالبدی فضاهای شهری بر انجام فعالیت های انسانی بپردازد. نظریه پردازان مختلفی در زمینه شکل فضاهای کالبدی نظریاتی را ارائه کرده اند. برخی از آنها حتی به ارائه ی شاخص هایی جهت اندازه گیری شکل یا همان فرم مجتمع های زیستی پرداخته اند. آنچه که در این تحقیق مد نظر می باشد، آن دسته از شاخص های کلیدی است که کانزن (1960) جهت ارزیابی فرم کالبدی مجتمع های زیستی ارائه می دهد: کاربری اراضی، بناها، الگوی قطعات تفکیکی و شبکه های ارتباطی. این نوشتار با مطالعه ی تطبیقی تحلیلی ریخت شناسانه ی بافت های سنتی ایرانی و بافت های جدید، سعی در بررسی اصول کالبدی و عوامل فرمی (اجزاء فیزیکی دائمی در شهر) مرتبط با حرکت پیاده در این دو نوع بافت و تاثیر آنها بر روی الگوهای رفتاری عابرین پیاده دارد و در نهایت یکسری تحلیل های حاصل از روش قیاسی ارائه می گردد. تحقیق حاضر دو هدف کلی را دنبال می کند: یکی تعیین خصوصیات مورفولوژیکی در رابطه با حرکت و پویایی در بافت های شهری منتخب موردی و بررسی تطبیقی آنها؛ و دیگری، بررسی تاثیر مورفولوژی شهری بر الگوهای رفتاری عابرین پیاده در نمونه های موردی؛ که نمونه موردی های این تحقیق یکی محله سنگ سیاه یا همان محدوده دروازه کازرون در بافت تاریخی شهر شیراز و دیگری، محدوده معالی آباد در بافت جدید شیراز می باشد. روش تحقیق حاضر به صورت توصیفی و تحلیلی می باشد. در این پژوهش سعی بر آن بوده است که داده هایی که به صورت کیفی جمع آوری شده اند، به وسیله سنجه هایی کمی سازی شده تا بتوان آنها را اندازه گیری نمود؛ سپس داده های به دست آمده با استفاده از نرم افزار spss و از طریق همبستگی پیرسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتیجه نهایی حاصل از این تحلیل ها این است که محله دروازه کازرون (سنگ سیاه) به میزان 38 درصد و محدوده ی معالی آباد به میزان 30 درصد پیاده مدار می باشند.

تبیین الگوی شکلی دروازه های حصار شهر تهران در دوره ی قاجار

محمود ارژمند / مصطفی رستمی / هاله حاج یاسینی

این پژوهش به بررسی ویژگی‌های شکلی دروازه‌های حصارهای شهر تهران در دوره‌ی قاجار اختصاص درد. بدین منظور در ابتدا بستر و زمینه‌ی تاریخی موضوع شامل تاریخ شهر تهران با تأکید بر تغییرات حصار آن و نقشه‌های تاریخی موجود مورد مطالعه قرار گرفته است. پس از آن کارکرد شهری دروازه‌ها در هر دو حصار و دسترسی‌ها و کاربری‌های منتهی به آن‌ها و نحوه‌ی ارتباط محلات شهر با دروازه‌ها مشخص شده است. پس از بررسی دروازه‌های هر یک از دو حصار به تفکیک دوره، با استفاده از سامان‌دهی اسناد و مدارک مرتبط با معماری آن‌ها، نقشه‌هایی از دروازه‌ها تهیه شده که مبنای مطالعه‌ی معماری آن‌ها قرار گرفته‌اند و این دروازه‌ها بر اساس خصوصیات شکل‌شناسی و مشترکات فرمی، دسته‌بندی شده‌اند. در نهایت با استفاده از مقایسه‌ی قواعد کلی حاصل با نتایج مطالعات شهری، الگوهای به کار رفته در ساخت هر دسته از دروازه‌ها تبیین شده است.

طرح ساماندهی محور فرهنگی تاریخی شهر نایین(از دروازه کلوان تادروازه نوگاباد)

سعید بکتاش / اسماعیل طلایی / رضا وحیدزاده

فضای زیستی گذشتگان فقط دارای ارزش های کالبدی و فیزیکی نیست و نمی توان آن را فقط از دیدگاه کالبدی تجزیه و تحلیل نمود. بافت تاریخی- محیطی برخوردار از مفاهیم، ارزش ها و پیام هایی است که به واسطه ارزش های کالبدی منتقل می شود. در این دریافت و ادراک، رنگ، سطح، حجم و شکل، موضوع توجه انسان نیستند بلکه معنا و مفاهیم نهفته در کالبد بافت تاریخی، از اهمیت بیشتری برخوردار می گردد. بجاست اگر لحظه ای به این نکته بنگریم بافت شهری تاریخی چیست، شهرهایی که دارای تاریخ اند و به دلیل و حکمتی خاص، از گذشته های دور تا به امروز مانده اند. – شهرهایی که به دلیل برخورداری از تحرک اجتماعی شتاب دار و متکی بودن بر توانمندی های برخاسته از انقلاب صنعتی اول و دوم همچنان بخشی تاریخی خود را حفظ کرده اند. تغییر و تحولات در جامعه، طبقات و اقشار جدید باارزش های فرهنگی دگر را با خود به همراه می آورد و به علت روند غیر ارگانیک رشد جامعه، ارزش های اجتماعی و فرهنگی به کلی دگرگون شده و موجب به وجود آمدن الگوی جدید سکونت و زیست در شهرهای کهن می گردند. آدمیان با فعل و انفعالات اجتماعی فرهنگی و اقتصادی از محله های کهن شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده، مفاهیم رخت بر بسته و کالبد فرسوده می شود.

طرح مرمت و ساماندهی دروازه ارگ حکومتی سلطانیه

احمد نصراللهی / پیروز حناچی / فریبرز دولت آبادی

در سال 1384 پرونده منظر فرهنگی سلطانیه برای ثبت در فهرست میراث جهانی تهیه گردید، اما از منظر فرهنگی سلطانیه، تنها بنای گنبد سلطانیه به ثبت رسید. عدم مدیریت و ساماندهی صحیح در یک شهر تاریخی باعث گردید بسیاری از آثار تاریخی و مناظر طبیعی ما در فهرست میراث جهانی ثبت نشود. در این تحقیق، پس از شناخت منطقه، ارزیابی و آسیب شناسی در سطح کلان کشور صورت گرفته است تا بتوان برای حفاظت صحیح از شهرهای تاریخی و منظرهای فرهنگی، برنامه ریزی نمود. برنامه حفاظتی که برای شهر تاریخی سلطانیه پیشنهاد شده است بر اساس قوانین میراث فرهنگی کشور و تطبیق آن با کنوانسیون های میراث جهانی صورت گرفته است. در بخش ساماندهی و احیاء، علاوه بر ساماندهی و احیاء دروازه شمالی ارگ که بر اساس مدارک و مستندات تاریخی صورت گرفته است، ساماندهی شهر نیز عنوان شده است و ارگ سلطانیه به عنوان جزیی از یک شهر تاریخی و یک منظر فرهنگی در نظر گرفته شده است. شهر سلطانیه بین سال های 680 تا 711 هجری قمری به فرمان ارغون، پادشاه ایلخانی ساخته می شود و در زمان سلطان محمد خدابنده اولجایتو، به عنوان پایتخت امپراطوری ایلخانی برگزیده می شود و مردم از تمامی نقاط به این شهر کوچانده می شوند. در مرکز شهر ارگ حکومتی و در داخل آن، بناهای زیادی ساخته می شود، اما از آن بناها تنها گنبد سلطانیه، یعنی مقبره اولجایتو باقی مانده است. شهر به مدت 30 سال پایتخت ایران باقی می ماند. با مرگ ابوسعید، پسر اولجایتو، آخرین پادشاه ایلخانی، مردم از این شهر کوچ می کنند و شهر تقریباً متروک می شود و هیچگاه رونق نمی گیرد. با متروک شدن ارگ حکومتی، کم کم مردم شهر خانه های خود را در داخل ارگ و روی بناهای مخروبه آن می سازند. در سال 1350 اولین مرمت ها بر روی گنبد سلطانیه آغاز می شود. آزاد سازی عرصه ارگ توسط سازمان ملی حفاظت صورت می گیرد و در سال 1386 عرصه به صورت کامل آزاد می شود. پس از آزاد سازی عرصه، کاوش های در اطراف گنبد انجام می شود و دروازه شمالی و جنوبی ارگ از دل خاک بیرون می آید. به دلیل نزدیک بودن گنبد به حصار در ضلع غربی آن، مسیر دسترسی به گنبد از ضلع غربی آن انتخاب شده است. در تمامی کتب تاریخی، دروازه ارگ را در ضلع شمال آن ذکر کرده اند و یافته های باستان شناسی نیز صحت آن را تأیید کرده است.

مقایسه و تحلیل بر نقش دروازه های ورودی کاخ های هخامنشی با تاکید بر تخت جمشید

حمیدرضا منجزی / فریده شیرانی

دروازه ها یکی از عناصر اصلی در معماری کاخ های هخامنشی است.که در قرن های متمادی و تا به امروز دچار تغییر و دگرگونی شده اندکه در کنار دیگر سازه های معماری به کاخ ها ابهت و عظمت خاصی داده است. هدف ما در این پایانامه بررسی و تحلیل دروازههای ورودی کاخ های تخت جمشید است که ابتدا دیگر کاخ های هخامنشی ذکر شده و سپس به تخت جمشید پرداخته شده است. ورودی های کاخ های تخت جمشید نمونه بارز و طراحی و شکل گیری آنها حفظ درونگرایی ساختمان روی سکو و تعداد زیادی پله به ورودی بنا منتهی و نقوش گاو مرد و حیوانات عظیم در مدخل ورودی است که یکی از عوامل تحول و دگرگونی این ورودی ها به نوعی حفاظت از کاخ ها و نماد برکت و برای ورود و خروج است که از اهمیت بالای این سازه معماری را می رساند. در این پایانامه وضعیت دروازههای هر کدام از کاخ های تخت جمشیددر دوره هخامنشی با تمام جزییات آن مشخص شده و به طور کلی معلوم گردیدکه در تخت جمشید هر کدام از کاخ ها ورودی های خاص و دروازه های داشته اند که با ابهت و عظمت بیشتری نسبت به دیگر ساخته شده است و باتعاریف و توصیف هر کدام از ورودی های کاخ ها در تخت جمشید می توان وضعیت و نقوش و تزیینات نمادین بکار رفته در دروازه ها را مطالعه کرد. واژگان کلیدی: کاخ های هخامنشی – دروازه – تخت جمشید

نوسازی شهری دروازه غار

عیسی مقصودلو

مقاله‌های وابسته

ابنیه و آثار تاریخی: دروازه های نهصد و سی ساله

جواد مجدزاده صهبا

ارائه اصول و مبانی طراحی میانشالوده های فضایی دروازه و فضای ورودی شهر برمبنای حفظ و ارتقای خاطره جمعی شهروندان نمونه موردی: دروازه شمیرانات

نادیا قشلاقی / مهناز فیض بخش

هدف از پژوهش حاضر، یافتن اصول و معیارهای کالبدی و اجتماعی تاثیرگذار در شکلگیری خاطرات جمعی در طراحی شهری و تدقیق و بررسی آنها با طراحی دروازه شمیرانات است. دروازه ها در شهر قدیم به عنوان مکان های آستانه ای برای عبور و گذار مطرح بوده اند؛ اما با ورود مدرنیته،پیشرفت تکنولوژی و افزایش سرعت حرکت و جابجایی آدمی و سهولت دسترسی و توسعه ارتباطات و جایگزین شدن اتومبیل به جای وسایل حمل ونقل گذشته، شکل شهرها نیز تغییرات عدیده ای پیدا کرد. با تغییر در کالبد شهر، کارکردهایی مانند دروازه، منسوخ و به دست فراموشی سپرده شد و مفهوم فضایی خود را از دست داد و مفاهیم نو، متناسب با نیاز شهرهای امروزی به وجود آمد. نقطه ورودی شهر، جای خود را به گستره پیراشهری داد و فضای میانشالوده ای بین درون و بیرون، آنقدر بسیط شد که از حوزه ادراک انسانی خارج گردید، اما مفهوم عبور، در اذهان باقی ماند و تفاوت اینجا از آنجا با وجود پیدایش تفاوت در مفهوم فاصله با آنچه که در گذشته فهم می شد برای آدمی رنگ نباخت. در شهر امروزی با فروریزی – -حصارها کالبد دروازه ها و ورودی های شهر تغییر شکل یافته است، اما مکان آنها همواره تداعی کننده خاطره های جمعی شهروندان بوده و می تواند برانگیزاننده خاطرات مردم شهر گردد. روش تحقیق حاضر بر مبنای استدلال منطقی است، که در وحله اول به معرفی فضای شهری و میانشالوده های فضایی پرداخته و سپس ارتباط آن با مکان از طریق مطالعات اسنادی شناسایی شده و معیارها و عوامل تاثیرگذار بر شکلگیری و حفظ خاطرات جمعی در عرصه ورودی شهر با در نظر گرفتن چالش های موجود در هر زمینه، استخراج و راهکارهای پیشنهادی متناسب با نیاز انسان قرن 21 در قالب سه مقوله عبور، حضور و موضوع مدیریت بحران در راستای تقویت عوامل مذکور بیان شده است.

ارزیابی نماد ورودی شهرها بر مبنای مؤلفه‌های کالبدی طراحی ( نمونه مورد بررسی: نماد ورودی شرقی شهر قزوین)

سیده نسیم نجفی تروجنی / ناصر براتی

شهر مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌هایی است که مفاهیم گوناگونی را بیان می‌نماید. مبادی ورودی شهر، به سبب تأثیر بسزا در تصورات مخاطبان از شهر در نگاه اول و در حقیقت در ابتدای ورود به آن، از مهم‌ترین مکان‌های قرارگیری نشانه‌ها و نمادها در ساختار شهری محسوب می‌گردند؛ لذا نشانه‌های ساخته‌شده در ورودی، با گذشت زمان، به نمادهایی بدل می‌گردند که تمامیت شهر را به نمایش گذاشته و سعی در معرفی آن به مخاطب دارند. در این راستا اِلِمان‌های ورودی شهرها به عنوان یک نماد شهری، عناصری هستند که باید دقت لازم در طراحی آن‌ها اعمال گردد تا ضمن پذیرفته شدن توسط مخاطب، تصور مناسبی از شهر را در ذهن ناظر متبادر سازند. بر این اساس، هدف از انجام این پژوهش دستیابی به اصول لازم در طراحی نمادهای ورودی شهرها و ارزیابی کیفیت نماد ورودی شهر قزوین بر اساس معیارهای کالبدی به‌دست‌آمده می‌باشد. در راستای نیل به هدف مذکور، معیارها و شاخصه‌های لازم با مطالعه‌ی منابع کتابخانه‌ای استخراج گردیده و اِلِمان‌ها مینودر، به عنوان نمادی نوساز در ورودی شرقی شهر قزوین مورد مطالعه قرار گرفته‌است. نظرات مخاطبین بر اساس دو گروه مردم و دانشجویان،کارشناسان و متخصصان معماری و شهرسازی در مورد نماد بررسی شده و تحلیل داده‌ها در نرم‌افزارSPSS انجام پذیرفته‌است. بر مبنای موارد مطرح‌شده، روش انجام این پژوهش را می‌توان توصیفی- مطالعه موردی دانست. زیبایی، خوانایی اثر و معرفی شهر، سه معیار اصلی طراحی نماد ورودی یک شهر می‌باشند. بر مبنای مطالعات انجام‌گرفته، عمده ضعف موجود در نماد ساخته‌شده ورودی شهر قزوین، عدم ارتباط با هویت شهر و سختیِ درک معنای آن توسط مخاطب می‌باشد.

از دروازه شمیران طهران تا دروازه شمیرانات (باز تعریف منظر ورودی کلانشهر با تأکید بر تفاوت های شهر هزاره سومی با شهر کهن)

غزال کرامتی / نادیا قشلاقی

با افزایش سرعت حرکت و جایجایی آدمی و سهولت دسترسی و توسعه ارتباطات و جایگزین شدن اتومبیل به جای وسایل حمل و نقل گذشته، شکل شهرها نیز تغییرات عدیده ای پیدا کرد. با تغییر در کالبد شهر، کارکردهایی مانند دروازه، منسوخ و به دست فراموشی سپرده شد و مفاهیم نو، متناسب با نیاز شهرهای امروزی به وجود آمد. نقطه ورودی شهر، جای خود را به گستره پیراشهری داد و فضای میان شالوده ای بیندرون و بیرون، آنقدر بسیط شد که از حوزه ادراک انسانی خارج گردید. اما، مفهوم عبور، در اذهان باقی ماند و تفاوت اینجا از آنجا- با وجود پیدایش تفاوت در مفهوم فاصله با آنچه که در گذشته فهم می شد- برای آدمی رنگ نباخت؛ تا جایی که کولهاس در تعریف شهر عام، مکان تغییر وسیله سفر، یعنی پایانه مسافربری جاده ای و ریلی و فرودگاه را از مفاهیم پایه ای ادراک این تفاوت معرفی کرد. اما، در واقعیت امروز کلانشهر تهران، هنوز سفر با اتومبیل جای خود را دارد. روش پژوهش از نوع کیفی و بررسی ها متکی بر روش مقایسه تطبیقی است. این مقاله سعی دارد از طریق بازشناخت تفاوت شهر امروز از دیروز، تعریفی نوین از مفهوم دروازه ورودی شهر هزاره سومی ارائه دهد.

بازشناسی دروازه های شهر شیراز ( نمونه موردی: دوره زندیه )

محمد رضا احمدی / فاطمه هوایی

برج-دروازه: گونه نوین فرمِ پیرو کارکرد یا دال تهی

سید حسین معینی

با این که امروزه نه مقید نمودن فرم معماری به تبعیت از کارکرد، نه دیدن آن به عنوان نظامی صرفا نشانه شناختی و نه بحث ضرورت یا عدم ضرورت توجه به زمینه در طراحی هیچ یک جزو موضوعات تازه بحث در معماری محسوب نمی‌گردند هنوز مشکل می‌توان در دنیای حرفه‌ای بدون داشتن پاسخ‌هایی برای نحوه مواجه با پرسش‌های فوق، زمینه تحقق طرح‌های معماری واجد پشتوانه قابل اعتنای فکری را فراهم آورد. این نوشتار نگاهی است به گونه ساختمان‌های دوقلوی بلند متصل به هم، که به لحاظ این که بالنسبه فاقد پیشینه تاریخی است تا حدودی عاری از لایه‌های معنایی است که در طول زمان بر آن‌ها انباشته شده باشد. با توجه به این ویژگی و با نیم نظری به دیدگاه جیم کالینز که قائل به جایگزینی شعار «فرم تابع کارکرد است » با «ارزش تابع موقعیت است » در زمان حاضر می‌باشد، هدف نشان دادن این موضوع است که حتی در مورد چنین گونه‌ای که هنوز کمتر در گذر زمان دستخوش خوانش‌های متکثر گردیده است، باز هم می‌توان شاهد نوعی سیالیت در رابطه بین فرم و کارکرد از یک سو و فرم و بستر سیاسی – اجتماعی و کالبدی از سویی دیگر بود. به عبارت دیگر این فقط سنت‌های تاریخ محور و عقلانیت گرایانه دیدگاه‌های کلاسیک گونه‌شناسی نیست که برای توضیح این گونه نوین به نظر ناکافی می‌رسد، بلکه تفکر مدرنیستی تبعیت فرم از کارکرد – که هنوز برای توجیه منطق طراحی کارایی خود را دارد – و مدل پسامدرن ساختمان به منزله محملی برای تولید معنا و ارجاعات نمادین نیز تکیه گاه‌های محکمی برای تحلیل آن به شمار نمی‌روند. پرسش‌های تحقیق ١. آیا رویکردهای گونه‌شناختی در تبیین شکل‌گیری گونه‌های جدید فرم‌های معماری کارایی دارند؟ ٢. در تنش معاصر بین نگاه‌های عقلانی‌سازی و نمادگرایی که اولی با حرفه و اقتصاد و دومی با فرهنگ و سیاست رابطه نزدیکتری دارند آیا می‌توان یکی را به عنوان نیروی غالب در شکل‌گیری گونه‌های نوین فرم‌های معماری قلمداد نمود؟

بررسی انتقادی نقش ها و طرح های گاو بالدار دروازه ملل تخت جمشید در سفرنامه های اروپاییان دوره صفویه و زندیه

طاهره اسلامی

ایران طی قرن های متوالی برای مسافران بیگانه، سرزمینی جذاب بوده است. از این رو در زمان های متمادی افراد بسیاری به این سرزمین سفر کرده اند. این پژوهش، بررسی کهن ترین نقش ها و طرح های گاو بالدار دروازه ملل تخت-جمشید و مقدار واقع نمایی آنها در سفرنامه های اروپاییانی می باشد که در دو دوره صفویه و زندیه با مقاصد گوناگون به ایران سفر کردند. مدارک موجود نشان می دهد، تعدادی از این مسافران گزارش ها و تصاویری را با خود به همراه بردند که حاوی اطلاعات نادرست و خیال بافی های آنان بوده است. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی بر پایه ی منابع کتابخانه-ای و در ادامه تجزیه و تحلیل داده ها، سعی بر آن است دلیل اشتباه کشیدن این تصاویر بررسی شود.اغلب این مسافران با چیزهایی که به نظرشان عجیب می نمود روبه رو می شدند و مواردی به نظرشان آن چنان نامتعارف می آمد که برای بومیان، عادی و حتی پیش پا افتاده بود. نکته ی مهم تر آن که این مسافران بیگانه، غالب آثار تازه ای را که می دیدند در قالب فرهنگی و فکری خود تعبیر و تفسیر می کردند و از این رو گزارش های ایشان معمولا مبتنی بر ملغمه ی عجیبی از ارزش های فرهنگی متفاوت است.

بررسی دروازه های ورودی شهر و نحوه کارکرد آنها در گذر زمان

مرضیه آقاخانی محلاتی / مجید رحیمی

با این رشد و تکامل، ورودی نیز به مثابه یک عنصر اصلی معماری به مفهومی عمیقتر و وسیعتر تبدیل شد که به لحاظ عملکردی وفیزیکی و چه به لحاظ مفاهیم، اهمیت فراوانی یافت تا جایی که آن را دروازه نامیدند. دروازه یک فضای تعریف شده گشت که اهمیتیعامتر از یک فضای خصوصی پیدا کرد و ورود به آن در طول زمان و با استفاده از یک فضای واسطه بهوجود میآمد. از آنجایی کهدر گذشته هر شهر از لحاظ امنیتی در خطر بوده است. بهمنظور کنترل تردد و امنیت شهر در گذشته مرز شهر با محیط اطرافشبهصورت دیوارهای عظیمی جدا میگشت. در این حالت تردد بین داخل و خارج شهر توسط دروازههایی که به دروازههای ورودیشهر مشهور میباشند صورت میگرفت. به جرات میتوان بیان کرد دروازهها نماد اصلی ورودی یک شهر میباشند. دروازهها از دیدگاهفضایی به انواع دروازههای شهری، دروازه مذهبی، دروازه نظامی، دروازه حکومتی، دروازه فضای عمومی و دروازه سمبلیک و نشانهایتقسیم میشوند. همچنین از نظر موقعیت قرارگیری دروازهها بهصورت بیرونی و یا درونب قرار میگیرند. از آنجایی که دروازهها ازاهمیت خاصی در گذشته برخوردار بودهاند میتوان از کارکرد آنها به کارکرد ارتباطی، کارکرد دفاعی و امنیتی، کارکرد اقتصادی وکارکردهای اجتماعی اشاره نمود.

بررسی دروازه های بافت قدیمی شهرهای اسلامی (سردرباغ ملی تهران در دوران قاجار)

ساره مشعریان

شهرهای اسلامی اکثراً برگرفته از فرهنگ غنی اسلام و نشانگر تمدن و فرهنگ اسلامی اند. در شهرهای اسلامی با عناصری مواجهیم که هر کدام منشاء خاصی دارند و از سوی دیگر هر یک نشانگر موضوعی خاص برگرفته از این آئین مقدس اند. نگاه به گذشته و تأمل در ارزشهای تاریخی دروازه ها، بررسی زمینه های تداوم مفاهیم میراثی شهرهای تاریخی را ایجاب می نماید. از عناصر مهم و شاخص فضاهای ورودی در شهرهای قدیم می توان دروازه را نام برد به عنوان اولین نشانه بصری در ذهن ناظر. ما در این تحقیق به دنبال بازنمایی هویت گمشده دروازه ها در شهرهای تاریخی هستیم. آیا تصویر ذهنی مردم نسبت به ورودی شهرهای قدیمی از بین رفته؟ شواهد گذشته را می بایست بازشناسی کرد و بین آنها که هنوز بسیار زنده اند و آنها که در مرحله نابودی اند تفاوت قائل شد. به نظر می رسد، تصویر ذهنی مردم نسبت به ورودی شهرهای قدیمی وجود دارد. برای انجام اینامر از شیوه مرور متون و منابع استفاده شده است. نتیجه بدین شرح می باشد: با نگاهی تاریخی به دروازه ها، در نهایت به دنبال تشخص بخشیدن به شهر اسلامی و بافت قدیمی شهر هستیم.

بررسی معماری استحکامات در سفرنامه ناصر خسرو

آسیه ذبیح نیا عمران / سعیده حسینی زاده مهرجردی

حکیم ناصر خسرو قبادیانی در سال 427 ه.ق، براثرخوابی که در جوزجانان دید عزم سفرحجاز کرد. سفر او هفت سال به طول انجامید؛ کتاب سفرنامه ره آورد اوست؛ که از حیث اطلاعات معماری و شهرسازی برخی جوامع از متون معتبرفارسی است. او علم معماری و شهرسازی به معنای امروزی را نخوانده بود؛ اما طی سفر، درباره نوع استحکامات و سیستم تدافعی شهری برخی شهرها و دیه ها، هرچه راکه دیده و شنیده، درست یا نادرست،واقعیت یا افسانه وخوش یا ناخوشایند، همه را ثبت و یادداشت کرده و از مسایلی سخن گفته که در آن دوران حایز اهمیت بود. این مقاله به شیوه توصیفی و تحلیلی نگاشته شده و روش گردآوری اطلاعات آن مبتنی برابزار کتابخانه ای است، که مباحث ذیل را شامل می شود: نوع استحکام بخشی شهرها و دیه ها،‌ نوع مصالح به کار رفته در استحکامات، جزئیات معماری استحکامات، برخی تزئینات به کار رفته در معماری آنها، تأثیر سیستم تکنیکی (و یا تاکتیتیکی) حمله و دفاع در معماری و شهرسازی

بررسی نقش محله های دروازه دار در ارتقای احساس امنیت ساکنان ( مطالعه موردی: شهر شیراز )

علی سلطانی / سمانه مزینی

بررسی و تحلیل عرصه های عمومی شهرمطالعه موردی: دروازه تهرانقدیم در قزوین

مهدخت کیایی

اضافه بر کالبد فیزیکی عرصههای شهری، جنبههای روحی و فکری این عرصهها نیز حائز اهمیت میباشد؛ چنانکه افزونبر جنبهی عملکردی خود میتوانند بهعنوان فضاهای خاطرهانگیز، تعامل، تجمع، یادگیری و دیگر عوامل مؤثر در رشد فکری و فرهنگی شهروند جامعهی امروز، ایفای نقش کنند. هدف پژوهش بر این بوده است که با تحلیل کالبدی و فضایی میدان تهرانقدیم قزوین و با تأکید بر رشد و توسعهی موزون بافت پیرامون آن، به بررسی و تحلیل این فضای شهری تاریخی بپردازیم. سؤال تحقیق عبارت است از اینکه در خصوص دروازه تهرانقدیم، چه راهکارهایی جهت بهوجود آوردن تأثیرات مثبت کالبدی وکاربری کارامد و سازگار با خواستهای امروز جامعه وجود دارد؟ روش تحقیق این پژوهش، روش تحقیق توصیفی – تحلیلی می باشد که از طریقکتب، مصاحبهی محلی و بازدید از بنای مورد نظر میباشد. چارچوب نظری پژوهش ایناست که جنبههای اجتماعی و روانی فضاهای شهری میتوانند در جلب نظر و افکار شهروندان نقش مهی داشته باشد. نتایج تحقیق نشان میدهد که با تأکید بر مرکزیت این دروازه و فضای پیرامون آن، به عنوان مرکز ثقل مبادلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی در گذشته و با ساماندهی فضایی- کالبدی محدودهی آن میتوان ارزشهای معماری-شهرسازی آن را حفظ نمود.

بررسی نوع قوس دروازه های ساسانی قلعه تخت سلیمان

علیرضا شاه محمد پور

تحلیل مولفه های تصویر ذهنی ارزیابانه شهروندان از دروازه قرآن شیراز و بافت پیرامون آن

علی اسدپور / هادی نیکونام نظامی / علیرضا امیدیان نیا

تصویر ذهنی ارزیابانه حاصل توسعه مفهوم تصویر ذهنی لینچ است که مولفه معنا را به نحوی به دو مولفه هویت و ساختار اضافه نموده و بدین ترتیب جنبه های احساسی را نیز در نظر می گیرد. پژوهش حاضر به بررسی مولفه های تصویر ذهنی ارزیابانه شهروندان از محدوده دروازه قرآن شیراز شامل منطقه ای وسیع از ویژگی های تاریخی، طبیعی، خاطره ای و اجتماعی را می پردازد. راهبرد این پژوهش ترکیبی شامل کیفی و مورد پژوهی است. ارزیابی شهروندان بر روی عکس هوایی رنگی منطقه به دست آنان در قالب نواحی دوست داشتنی و غیر دوست داشتنی ترسیم شده است. همچنین مصاحبه نیمه سازمان یافته و عمیقی نیز با هر یک انجام شده است. در مجموع 53 نفر از شهروندان به عنوان مشارکت کنندگان بالقوه و با در نظر داشتن میزان آشنایی با محدوده انتخاب شدند. نتایج به شیوه تحلیل محتوا و در رویکردی استنتاجی و انتقادی ارزیابی و تحلیل شدند. نقشه های ترکیبی حاصل از پاسخ های ترسیمی و تحلیل محتوای مصاحبه ها نشان دادند که آرامگاه حافظیه و باغ جهان نما و دروازه قرآن و محدوده پیرامون آن به ترتیب دوست داشتنی ترین مکان ها بوده اند. مولفه های ابراز شده در مصاحبه ها نیز به ترتیب به واکنش های احساسی و عاطفی ، عناصر طبیعی ، عناصر تاریخی ، خاطره انگیزی ، مدیریت شهری مناسب و عوامل اجتماعی قابل طبقه بندی هستند. نواحی غیر دوست داشتنی در نقشه نهایی به لبه های کالبدی خیابان های شهری پیرامون و بافت مسکونی هفت تنان محدود شده است. تحلیل محتوای مصاحبه ها نشان می دهند که ضعف مدیریت شهری ، معضلات اجتماعی ، ذهنیت و خاطرات نامناسب و واکنش های احساسی منفی از دلایل اشاره به محدوده های غیردوست داشتنی هستند. عناصر تاریخی و عناصر طبیعی تاثیری در ترجیح و انتخاب محدوده های غیر دوست داشتنی نداشتند. بر این اساس در انتها پیشنهادات و راهکارهایی در دو بعد 1) طراحی و 2) کالبدی و عملکردی ارائه شده است.

تدوين اصول و ضوابط طراحي محيطي ورودي شهر

سید حسین بحرینی / علی طالب / ناهید بابلی

بررسي سير تحول فضاي ورودي شهرها از گذشته تا به امروز مبين تحولات اجتماعي، فرهنگي، سياسي، اقتصادي و فن آوري است كه با گذشت زمان الگوهاي زيستي جوامع را در سكونتگاههاي هر سرزمين تحت تاثير قرار داده است. تبديل شدن فضاهاي ورودي شهرهاي قديم از دروازه و برج و باروي هماهنگ و تعريف شده به كريدورهاي ورودي با ساختمانهاي زشت و فرسوده مسكوني، تعمیر كاري ها، كاربري هاي نظامي، انبار مصالح، اسقاطي اتومبيل، تعويض روغن و فضاهاي متروكه و سامان نيافته حاكي از رشد و توسعه بي رويه ولي بر گسيخته شهرهاي امروزي كشور است. بررسي شرايط نامطلوب محيطي فضاي ورودي شهرها و اثرات منفي آن بر ساكنين و تازه واردين و نقشي كه حرفه طراحي محيط مي تواند در ارتقا كيفي، بصري و عملكردي اينگونه فضاها داشته باشد هدف اصلي اين تحقيق مي باشد. در ابتدا به بررسي فضاي ورودي در معماري سنتي و فضاهاي ورودي شهرهاي گذشته ايران پرداخته و رابط ميان عملكرد و ساختار فضاي ورودي شهر با اهداف ساكنين آن و توانایي اين فضا در برآوردن نيازهاي شهرنشينان در گذشته مرور مي شود. سپس خصوصيات و ويژگي هاي ورودي چند شهر ايران با تاكيد بر جنبه گردشگري آن و نيز قرارگيري در دو اقليم معتدل و گرم و خشك كشور مورد بررسي قرار گرفته و نحوه برقراري پيوند شهر با فضاي خارج آن از طريق فضاي ورودي جستجو مي گردد. در انتها با توجه به نتايج حاصله و نيز برخي ويژگيهاي مفيد و قابل احيا ورودي هاي شهرهاي گذشته، الگوهايي جهت پيوند فضاي شهر با محيط خارج آن با استناد به واقعيت و الگوهاي موجود ارایه و معيارها و ضوابط عملياتي جهت طراحي محيط فضاهاي ورودي پيشنهاد خواهد شد. بر اساس نتايج حاصله از مطالعات فوق، ورودي جنوبي شهر اصفهان مورد طراحي قرار گرفته كه در اينجا به صورت گرافيكي نشان داده شده است.

توپ قاپی

خاتون شهیدزاده

جایگاه دروازه های کلان شهرهای ایران درتمدن اسلامی تا قرن هفتم هجری

زهره امیری / شهربانو دلبری

قدمت شهرنشینی و شهرسازی در ایران به دوران پیش از ورود اسلام به ایران مربوط می شود. در واقع در دوران اسلامی ویژگی های شهر ایرانی ساسانی تدوام داشت ولی در کالبد فضایی و ساختمانی شهر در دوران اسلامی تغییراتی صورت گرفت. در دوران اسلامی از مهترین کالبد ها و ساختمان های شهری می توان به مدارس، مساجد، بازارها و میدان ها اشاره کرد. دروازه نیز یکی از کالبدها و فضاهای شهری است که در شهر ایران اسلامی دیده می شود و همانند حصار و بارو در روند تدوام و حفظ شهر نقش اساسی داشته است. اگر چه تا کنون در مورد مولفه های کالبدی همچون مسجد، مدرسه، مناره، و هنرهای تزیینی در شهر ایران اسلامی تحقیقات متعددی صورت گرفته است اما به دروازه ها پرداخته نشده است. پژوهش حاضر با روش تاریخی، از نوع توصیفی تحلیلی و گردآوری کتابخانه ی داده ها به خصوص از دل منابع جغرافیایی و تاریخ های محلی به دنبال ترسیم و بررسی ویژگی های کالبدی و فضایی دروازه و همچنین کارکردها و عملکردهای آن در شهر ایران اسلامی است. نتایج نشان می دهند که دروازه یکی از مهترین مولفه های کالبدی و فضایی در شهر ایران اسلامی بوده است که با بازار و کاروان سرا رابطه دوسویه داشته است. از مهمترین کارکردهای دروازه می توان به عملکرد امنیتی دفاعی همراه با حصار و دیوار، عملکرد ارتباطی بویژه از این نظر که دروازه تنها راه رسمی و قانونی ورود و خروج به هر شهری بوده است، عملکرد اجتماعی به خصوص زمانی که بازار و کاروانسرا در امتداد آن قرار داشت، عملکرد اقتصادی مادی که در این مورد نیز با بازار و کاروانسرا رابطه داشت و همچنین عملکرد راهنمایی و هدایتی گری برای مسافران و کاروانیان اشاره کرد.

حصار و دروازه های قزوین

خلق هویت شهری از طریق باز زنده سازی عناصر نمادین شهری(بررسی موردی: دروازه های قدیمی شهر تبریز)

سحر بابایی / علیرضا محمدی کوچه باغ

شهر به عنوان بستر شکل گیری جامعه و نمایشگاه معرفی افکار مردم یک کشور، نقش مهمی را در هویت ملی ایفا می نماید. هویت موضوعی است که تفاوت سیمای شهر قدیم ایرانی و سیمای شهر معاصر را موجب گشته است. آنچه مسلم است در تمامی تغییر و تحولات شهرسازی ایران در طول زمان وجه مشترکی بنام زیبایی و تناسب کلی شهری وجود دارد. توجه به شهرسازی و معماری قدیم نشان دهنده همدلی با آن است و سیمای شهرهای بی هویت کنونی حاصل التقاط فرهنگی امروز است. کلانشهرهای امروز با رشد سریع خود دچار نوعی خود باختگی هویتی شده اند؛ این امر با تخریب بافت های تاریخی شهر بیشتر به چشم میخورد. در این مقاله سعی شده است با بررسی دروازه های قدیمی شهر تبریز به عنوان عناصر با هویت شهری و بررسی موضوع باززنده سازی آنها به عنوان یک عنصر نمادین شهری به نقش آن در هویت بخشی به فضای شهری امروزی پرداخته شود. مطالعات نشان دهنده این موضوع است که ایجاد حس هویت در شهرهای معاصر با بازآفرینی فضاهای دارای هویت تاریخی در مرتبط میباشد.

دروازه در شهرهای سده نخست اسلامی ایران

پریسا رحیم زاده / زهرا اهری

دروازه قرآن شیراز در سفرنامه ها

فاطمه گلدار

دروازه قرآن، دروازهای متعلق به شهر شیراز که در فاصله یککیلومتری از حصار قدیمی شهر در میان تنگ الله اکبر واقع شدهاست. تنگه ای که اکنون مانند گذشته تنگ نیست و با تعریضآن دروازهای که روزی درست در میانه دو کوه قرار داشت و راهارتباطی شهرهای شمالی به شیراز از زیر طاق آن می گذشت بهکناری منتقل شده و کمتر مسافری امروز از زیر دروازه قرآن بهشیراز وارد یا از آن خارج می شود. دروازه قرآن در عینتشابهاتش با دروازه های حصار شهر تفاوت هایی نیز با آنها دارد؛ای بنا حامل مفاهیم والاتریست؛ مفهوت استقبال و بدرقهمسافران با کلام مقدس الهی در آن تجسم یافته است. گوییسنت رد کردن مسافر از زیر قرآن تجسلمی مادی یافته بنایدروازه به پا ایستاده و هزاران مسافر را در طول حیاتش از زیرقرآن عبور داده است. در این مقاله با تکیه بر فنون روشتحقیق تفسیری تاریخی و کتابخانه ای، بنای دروازه قرآن دربستر جغرافیایی و تاریخی آن در سفرنامه ها بررسی می شود وزمینه های احداث این بنای مهم شناخته، تغییر و تحولاتکالبدی و کارکردی آن تا حد امکان روش می شود.

دروازه ها و راهداری بندرعباس

احمد سایبانی

دروازه های تهران در حصار تهماسبی

هاله حاج یاسینی / محمود ارژمند

نخستین حصار شهر تهران و چهار دروازه آن در دوره شاه تهماسب صفوی بنا شده اند. در دوره های بعدی، یک دروازه در زمان افغان ها به این حصار اضافه شد و یک دروازه دیگر هم به دوره قاجار تعلق دارد. معمولا این دروازه ها به دلیل شباهت اسمی، با دروازه های حصار ساخته شده در دوره ناصرالدین شاه یکسان انگاشته می شوند؛ حال آن که لازم است با دقت در منابع گوناگون، نقشه های تاریخی شهر تهران و نیز نوع و تاریخ تهیه تصاویر مختلف، دروازه های حصار نخست را شناسایی کرد و جداگانه به بررسی آنها پرداخت. هر چند این منابع اطلاعاتی کلی از دروازه ها در اختیار قرار می دهند، اما در این مقاله با استفاده از نتایج حاصل از سامان دهی آنها، به صورت مستقل به دروازه های حصار تهماسبی پرداخته شده است. به این ترتیب، مشخصه های ویژه این دروازه ها که به دلیل فاصله زمانی ساخت شان با یکدیگر تفاوت هایی نیز داشته اند، مورد تاکید قرار گرفته و امکان بازشناسی آنها از دروازه های حصار دوم فراهم آمده است. مشخصه های عمومی به کار رفته در دروازه های حصار تهماسبی با توجه به عناصر اصلی و مشترکات بین آنها مشخص گشته و در قالب الگویی کلی که بر اساس تصاویر برجای مانده، با نرم افزارهای رایانه ای شبیه سازی شده بیان گردیده است. این الگوی پیشنهادی در واقع نمونه ای است از فرم کلی دروازه، که عناصر به کار رفته در آن و نحوه ترکیب آنها در بیشتر دروازه های این حصار وجود داشته است.

دروازه های قدیم در خاطره جمعی شهر معاصر، ریشه یابی رشته های خاطره ای

مهسا شعله

در این مقاله سعی بر این است که به تبیین جایگاه دروازه در خاطره جمعی شهر معاصر و ریشه یابی «رشته های خاطره ای» آن پرداخته شود. دروازه ها در شهر قدیم به عنوان مکان های آستانه ای برای عبور و گذار مطرح بوده اند. در شهر امروز با فروریزی حصارها هرچند کالبد دروازه ها تغییر شکل یافته است، اما مکان آنها همواره تداعی کننده خاطره های جمعی شهروندان بوده و می تواند موجد خوانایی شهر و بیان کننده هویت مدنی و برانگیزاننده احساس غرور در مردم شهر گردد. چنین مکان هایی به همگان تعلق دارد، همان طور که در گذشته نیز چنین بوده است و هدف اصلی مرمت و نوسازی آن، باید ایجاد و ارتقاء حس تعلّق به مکان در راستای افزایش حس همبستگی و تعلّق اجتماعی باشد. به این ترتیب مقاله نخست به دروازه های شهر به عنوان مکان های ویژه نمادین می پردازد و سپس ضمن مروری بر دروازه های شهر قدیم شیراز و ریشه های خاطره ای آنها، قابلیت تعمیم چنین رویکردی به «آستانه» و «قلمرو»ی بافت قدیم در ارتباط با بافت جدید و ایجاد پیوند میان این دو را از طریق تقویت «حس مکان» و پرداختن به «تداوم رشته های خاطره ای» مورد توجه قرار می دهد.

دروازه های گمشده طهران؛ نگاهی به کتاب دروازه های طهران قدیم

سید عمادالدین قرشی

شناخت تهران از نظر تاريخي و اجتماعي و تشخيص محيط جغرافيايي و تحقيق فرهنگي، سياسي، اقتصادي، هنري، اجتماعي و… به دليل سرعت توسعه همه جانبه آن، بسيار دشوار است. تهران تا چند قرن پيش، تنها يكي از روستاهاي اقماري ري محسوب مي شد اما توسعه و آباداني اش با تسلط ايل قاجار بر كشور آغاز گرديد. تاج گذاري آقامحمدخان در تهران (1209 ﻫ.ق) و توجه ساير شاهان اين دوره به توسعه شهري، باعث از بين رفتن حصار صفوي و ساخت حصار قاجاري شد. علي الحال، امروزه مكان يابي از دروازه هاي شهري ـ كه در دوره پهلوي نخست نابود شدند ـ در تعيين حدود حصار بلديه، اهميت بسزايي دارد و همين امر در شناخت تاريخ شهري تهران، اهميت دوچندان پيدا كرده است. بايستي اذعان داشت كه از ديرباز تا اواخر قاجار، دروازه ها و فضاي پيرامون آن ها از فضاهاي مهم شهري در ايران به شمار مي آمدند و به سبب موقعيت و نقش ارتباطي خاصي كه داشتند، امكان استقرار و جريان سازي براي برخي از فعاليت هاي اجتماعي، اقتصادي و امنيتي بودند؛ البته همه دروازه هاي (اصلي، فرعي) شهر با خصوصيات كالبدي و كاركردي يكسان نبودند. در معماري دروازه هاي اصلي شهري، عناصر تزئيني مانند ميل ها و سردرهايي با اشكال متنوع، طاق نماهاي متعدد، گلدسته، منقوش و مزين به كاشي كاري نفيس به وفور استفاده مي شد كه تاكيدي بر نقش هويتي دروازه ها بود. در اين مقال كوتاه، نگارنده مي كوشد نگاهي اجمالي بر كتاب فوق و بررسي نقاط قوت و ضعف آن داشته باشد.

سنجش و ارتقای کیفیت نمایانگرهای کارکردی و اجتماعی دروازه های ورودی و خروجی شهر در راستای توسعه گردشگری ( مطالعه موردی: شهر بانه )

مهدی سعیدی / کیومرث حبیبی / اسماعیل شیعه

گزارشی از دروازه های تهران، در عصر ناصری

محمد اسماعیل رضوانی

واکاوی نقش حصار و دروازه در امنیت بخشی به مجتمع های مسکونی، نمونه موردی: مجتمع های مسکونی شهر همدان

سارا جلالیان / فرح حبیب / کیانوش ذاکر حقیقی

این مقاله بر آن است تا امنیت مجتمع های مسکونی دارای حصار و دروازه و فاقدحصار و دروازه را بر حسب تجربه جرم ساکنان، مورد بررسی قرار دهد. مطالعات این پژوهش بر پایه چهار راهبرد اساسی رویکرد پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی شکل گرفته است و بر حصار و دروازه به عنوان یکی از شاخص های دو راهبرد کنترل دسترسی و قلمروگرایی متمرکز شده است. نمونه های مطالعاتی، از میان مجتمع های مسکونی شهر همدان به روش نمونه گیری خوشه ایانتخاب شدند. این پژوهش با دو راهبرد کیفی و کمی؛ در مرحله اول با روش تحلیل محتوا و در مطالعات میدانی، با روش پیمایشی انجام شده است. روش مدل یابی معادلات ساختاری و آزمون های آماری وابسته به آن، برای سنجش رابطه بین متغیرها و آزمون ناپارامتری یومن ویتنی برای سنجش سطح معناداری امنیت بین دو گروه مجتمع های دروازه دار و بدون دروازه به کار گرفته شد. یافته های پژوهش نشان دهنده عدم وجود رابطه معنادار بین حصار و دروازه و امنیت نمونه های مطالعاتی می باشد. همچنین تفاوت معناداری بین امنیت مجتمع های مسکونی دارای حصار و دروازه و فاقد حصار و دروازه همدان یافت نشد. کنکاش پیرامون یافته های تحقیق بیانگر آن است که، ویژگی های کالبدی حصارها و دروازه ها و عادت های رفتاری مردم به عنوان یک عامل فرهنگی، از مهم ترین دلایل نقش کمرنگ دروازه ها و حصارها در امنیت بخشی به مجتمع های مسکونی همدان می باشد. نتایج نشان دهنده اهمیت بافت پیرامون مجتمع مسکونی در ارتباط با امنیت مجتمع، به لحاظ وجود یا فقدان بافت کالبدی مناسب و نوع کاربری های همجوار می باشد.

مطالعه کاشی کاری دروازه ارگ سمنان نمادی از شهر اسلامی در دوره قاجار

الهه پنجه باشی / پریا زمانی

کاشی کاری، از هنرهای دستی و قدیمی ایران و مهم ترین ویژگی تزیین معماری اسلامی است. در دوره قاجار کاشی کاری اهمیت ویژه ای می یابد ، و استفاده از این هنر برای جلوه بخشیدن به سطوح بناهای ایرانی متداول می شود. از بنا های این دوره که در آن کاشی کاری صورت گرفته است، دروازه ارگ سمنان می باشد که در قسمت شمال باروی شهر قرار دارد. این بنا گنجینه ای تصویری از تاریخ، فرهنگ و هنر مردم ایران زمین است. تلاش نگارندگان در مقاله حاضر بر آن بوده تا به معرفی بنای دروازه ارگ سمنان و نقش های تصویر شده در آن به عنوان نمونه ای ارزشمند از معماری شهر اسلامی در دوره قاجار بپردازند. آن چه در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است، ویژگی بنای دروازه ارگ سمنان و نقوش تصویر شده در این کاشی کاری ها می باشد. پرسش های این مقاله به این ترتیب است: کاشی کاری های دروازه ارگ سمنان دارای چه ویژگی هایی می باشد نقوش به کار رفته در کاشی کاری های دروازه ارگ سمنان چه بوده است روش تحقیق صورت گرفته تاریخی- تحلیلی می باشد، و روش گردآوری اطلاعات، اسنادی (کتابخانه ای) است. در نهایت چنین نتیجه گرفته می شود که دروازه ارگ سمنان گنجینه ای از کاشی کاری با موضوعات مختلفی همچون حماسی- تاریخی ایرانی است. کاشی کاری های دروازه ارگ سمنان علاوه بر ارزش های هنری، دارای ارزش معنوی بوده و نمایانگر پیشینه فرهنگی و تاریخی مردم این سرزمین است، از این رو حفظ و نگهداری از آن نیازمند توجه ویژه می باشد.

مطالعه نقوش کاشیکاری های دروازه ارگ سمنان

الهه پنجه باشی / پریا زمانی

کاشیکاری از جمله زیباترین هنرهای تزیینی و ارزشمند وابسته به معماری است و دارای سابقه طولانی در ایران می باشد در دوره قاجار به دلیل علاقه فراوانی که به تزیینات وجود داشت کاشیکاری اهمیت ویژه ای می یابد و نقش مهمی را در معماری بناهای ایرانی ایفا می کند از بناهای این دوره که در آن کاشیکاری صورت گرفته است دروازه ارگ سمنان می باشد که در قسمت شمال باروی شهر قرا ردارد. این اثر تاریخی را می توان در زمره یکی از آثار زیبا و با شکوهی دانست که گردشگران را به خود فرا می خواند تلاش نگارندگان در مقاله حاضر بر آن بوده تا به معرفی مضامین و نقشهای تصویر شده بر روی کاشی های دروازه ارگ سمنان بپردازند. آنچه در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته است نقوش تصویر شده در این کاشیکاری ها و اهمیت آنها در زیبایی هرچه بیشتر این بنا می باشد. پرسشهای این مقاله به این ترتیب است: موضوعات نقش شده در کاشیکاری دورازه ارگ سمنان چگوه است ویژگی کاشیکاری های دروازه ارگ سمنان چه بوده است روش تحقیق صورت گرفته تاریخی تحلیلی می باشد و روش گردآوری اطلاعات اسنادی کتابخانه ای است. در نهایت چنین نتیجه گرفته می شود که در کاشیکاری های دروازه ارگ سمنان از هنر کاشیکاری برای ارتقای زیبایی بصری این دروازه بهره گرفته شدهاست کاشیکاری این دروازه دارای مضامین تصویری مختلفی مانند حماسی و رزمی .. می باشد و نقش اصلی ان انسان است کاشیکاری های دروازه ارگ سمنان علاوه بر جنبه زیبایی، نقش مهمی در نمایاندن پیشینه فرهنگی و هنری ایرانیان دارد و نگهداری از آن حایز اهمیت است.

معیار های کیفیت دروازه های شهر و تاثیر آن بر عراحی پایدار

آیناز جمالی / اسماعیل شیعه

در این مقاله به بررسی معیارهای کیفیت دروازه های شهر و تاثیر این معیارها بر طراحی پایدار می پردازیم، در ابتدا کیفیت محیط و فضاهای شهری مورد بررسی قرار می گیرد. سپس به معیارهای ارتقای کیفیت محیطی به ویژه محیط های شهری همچون دروازه ها که در زمینه عملکردهای اجتماعی و کالبدی تاثیرگذار هستند؛ می پردازیم. و سپس به معیارهای کیفیتی که می تواند از دروازه ها به عنوان ع رصه های عمومی شهری یاد کند، و می تواند کمک شایانی به طراحی پایدار در ورودی های شهری داشته باشد، اشاره می نماییم. در ادامه و باختصار، طراحی و اصول طراحی پایدار در ارتباط با معماری و تاثیرات سازگار و ناسازگاری که بر محیط های شهریدارد، مورد بررسی قرار داده می شود و در نهایت، اصول طراحی پایدار که می تواند به ارتقاء کیفیت دروازه های شهرها و چهارچوب اندیشه های آن در طراحی پایدار کمک کند. مورد ارزیابی قرار می گیرد. در نتیجه؛ ضمن بررسی معیارها و شاخصه هایی که به بالا بردن کیفیت طراحی ورودی ها و طراحی شهری خوب کمک می کند، و همچنین به لزوم طراحی پایدار که بستری برای رسیدن به اهداف پایداری می باشد نیز اشاره می شود؛ که رفاه شهروندان و عدالت اجتماعی شهروندان را به همراه دارد و با بهبود کیفیت زیست محیطی و پراکنش بهینه خدمات و تسهیلات شهری افزایش رضایمندی اجتماعی شدن را به همراه دارد.

نقش بناها و بافت های تاریخی در توسعه اقتصادی شهرها جهت رسیدن به شهر پایدار ( نمونه موردی بناهای دروازه نیشابور سبزوار)

رضا نواب / شهاب عباس زاده

افت تاریخی شهرها به عنوان مکانی واجد ارزش های میراث فرهنگی، با در بر گرفتن دوره های مختلف تاریخی، دارای ویژگی هایی متشکل از ساختاری فضایی کالبدی است ( عباس زاده و همکاران، 1394) . بافت های تاریخی و فرهنگی شهرها به منزله ی بخش های مهمی از شهر که نشانه ی فرهنگ و دانش معماری و شهرسازی بومی اند و به منزله ی جزئی از هویت اجتماعی هر قوم و کشوری تلقی می شوند. به عبارتی دیگر، بافت قدیمی به منزله ی هسته ی اولیه ی شهر و قسمتی است که نشان دهنده ی نحوه ی اندیشیدن و نگرش نیاکان ما به جنبه های مختلف زندگی است و باید مورد توجه ویژه قرار گیرند. بافت های تاریخی و فرهنگی به منزله ی هسته ی قدیمی و تاریخی قابلیت های بالفعل و بالقوه ی فراوانی برای استقبال از گردشگران دارند ( کردی، 1381). گردشگری به مثابه یک پدیده تمدنی تاثیرات متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی دارد که در گذر زمان از یک حالت تفریحی به یک نیاز اساسی بدل شده است. این پژوهش بر مبنای هدف کاربردی است و به روش کمی و توصیفی است. بخشی از داده ها از طریق تهیه سه نوع پرسشنامه و مصاحبه حضوری به دست خواهد آمد.

نقش عملکردی دروازه ها و ورودی های شهری در ایران

وحید جودی / امین رضا فرمان / سینا رحمانیان

ایران دارای پیشینه ای در زمینه تعین حدود شهری بوده است که این حدود به وسیله دروازه هایی مشخص شده است.از دیرباز اهمیت ورود به شهر تا ان حد بوده که الزامات متنوعی را به دنبال داشته است. این الزامات بعضاً هنوز هم در لایه های متقدم شالوده و استخوان بندی کالبدی عملکردی شهرهای تاریخی نمود دارند. امروزه تصاویر و کیفیاتی که در قالب ورودی شهرهای ایران وجود دارند این عرصه را به پست ترین لایه های فضایی شهرها تبدیل نموده اند. در اینمقاله سعی شده است که به بیان کارکرد شهری این ساختارها پرداخته شود و نیز نحوه تعامل کیفیات این دروازه ها با شهر بررسی شود. در حال حاضر اغلب ورودیهای شهرهای ایران به دلیل عدم توجه به ضوابط و مقررات و ارتباطات بصری و زیباشناختی و نیز عدم توجه به پیشینه ی تاریخی و فرهنگی شهر ساخته شده اند که باعث بی هویتی سیما و منظر شهر گردیده است. در این مقله برای تحقیقات از اسناد و مستندات باقی مانده و مطالعات میدانی استفاده شده که باعث به وجود آمدن گزارش پژوهشی به روش تحلیلی- توصیفی است و در آن ورودی شهر به عنوان پتانسیلی تأثیر گذار برای ایجاد فضای شهری مورد بررسی قرار گرفته است. در انتها سعی شده است با ارائه پیشنهادات گامی در جهت بهبود منظر شهری برداشته شود.

هویت دروازه ها در شهرهای اسلامی و باز تعریف منظر ورودی کلانشهرهای امروزی (با تأکید بر فضاهای واسط شهری و تفاوت های ورودی شهر هزاره سومی با دروازه شهر کهن)

نادیا قشلاقی

شهر در دوران بعد از اسلام از قوانین مدون جهان بینی اسلامی تبعیت می کند و تاثیر اعتقادات و جنبه های معنایی بر جنبه های فرمی و هویت بخشی شهر بسیار حائز اهمیت بوده است. در فرهنگ معماری و شهرسازی ایرانی ورودیها همیشه باواسطه طراحی شده است و برای تغییر فضا همیشه مفصلهایی به عنوان واسطه، میان مکانهای اصلی قرار میگیرند. این موضوع حتی در ورودی شهری ها نیز بسط پیدا می کرد و همواره در معماری اسلامی مفهوم درون و بیرون و تمایز بین ایندو مورد توجه و هویت بخش بوده است. در گذشته نخستین تصویری که از هر شهر در ذهن مسافرین نقش می بست ورودیآن بود که هویت بخش آن شهر و بازگو کننده ایدئولوژی حاکم محسوب می شده است. با رشد صنعت و پیشرفت تکنولوژی مفاهیم گذشته به دست فراموشی سپرده شده و همچنین مفاهیم نو و نیازهای متناسب با امروز به وجود آمده است و با تغییردر نحوه ارتباطات و جایگزین شدن ماشین به جای وسایل حمل و نقل در گذشته، شکل شهرهای امروزی تغییرات عمده ای کرده است. با تغییر در کالبد شهر، کارکردهایی مانند دروازه، منسوخ و به دست فراموشی سپرده شد و مفاهیم نو، متناسب بانیاز شهرهای امروزی به وجود آمد و فضای میان شالوده ای بین درون و بیرون، آنقدر بسیط شد که از حوزه ادراک انسانیخارج گردید. اما مفهوم عبور، در اذهان باقی ماند و تفاوت اینجا از آنجا- با وجود پیدایش تفاوت در مفهوم فاصله با آنچه که در گذشته فهم می شد- برای آدمی رنگ نباخت. روش پژوهش از نوع کیفی و بررسی ها متکی بر روش مقایسه تطبیقی است.این مقاله سعی دارد از طریق بازشناخت تفاوت شهر امروز از دیروز، تعریفی نوین از مفهوم دروازه ورودی شهر هزاره سومی ارائه دهد.

دروازه

تارنماهای وابسته

کتاب‌های وابسته

اخبار وابسته

نقشه‌های وابسته

نقاشی‌های قدیمی

عکس‌های قدیمی

عکس‌های جدید

پایان‌نامه‌های وابسته

مقاله‌های وابسته

مطالب مرتبط

دروازه سنگی خوی ( دروازه خیابان / دروازه سلماس)