ایرانیــــــــــــادبود

برترگزیده‌ تاریخ معماری ایرانزمین

ارگ کریم خان

مکان
فاصله
ویکی پدیا
شیراز
ایرانشهرپدیا
اطلس تاریخی ایران
تارنماهای وابسته:
تور مجازی
کتاب‌های وابسته:
اخبار وابسته:

گزیده‌ی کتاب:
اقلیم پارس / محمد تقی مصطفوی
به مسافت کمی از مجسّمۀ سعدی در قسمتی از شهر شیراز که در دوران سلطنت کریمخان زندآباد گردیده است ضمن آثار مختلف این شهریار قلعۀ آجری با حصار بلند و برج‌هائی در چهار گوشۀ آن وجود دارد که منظر خارجی آن به وضع اصلی دوران وکیل محفوظ مانده است . بر بالای مدخل اصلی آن که رو به جانب مشرق قرار دارد مجلس کاشیکاری بسیار زیبا مشتمل بر تصویر رستم و دیو نصب می‌باشد کاشیکاری‌های زیبای دیگری هم بر بالای جبهۀ داخلی سردر دیده می‌شود که تصاویر خدمتگذاران دورۀ زندیه را با لباس و دستار آن عهد در حالی که ظروف میوه را به وضع شیوائی در دست دارند نشان می‌دهد. مرحوم شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما در دوران حکومت خود تعمیرات خوبی از کاشیکاری‌های منحصر مزبور به عمل آورده است. اطراف محوطۀ داخلی ارگ تالارها و اطاق‌ها و ابنیۀ مختلف دستگاه سلطنتی دوران زندیه به حال اصلی باقی است و در دوران قاجاریه بنای جدیدی جهت مقرّ والیان فارس و در وسط محوطه ساخته‌اند. اینک چندین سال است ارگ کریمخانی مقرّ شهربانی فارس و درون آن زندان بوده قرار است زودتر این بنای تاریخی به وضعی که شایستۀ آن است درآید.
گزیده‌ی کتاب:
معماری ایرانی / محمد کریم پیرنیا / غلامحسین معماریان
ارگ کریم‌خان یک کاخ است که دارای دو بخش اندرونی و بیرونی است.
از سوی دیگر این یک ساختمان اداری و دربار شاهی بوده است و دارای چند بخش است: سه تالار بزرگ و اتاق‌های بسیار دارد.
بام آن مردگرد و بارو برج دارد و چیزی از یک دژ کم ندارد.
5 میان‌سرای خصوصی هم دارد. یکی در بخش ویرانۀ ارگ است و در کنار برجی است که بسیار کج شده است.
از همان میان‌سرا دری باز می‌شده و به گرمابه می‌رفته است.
میان‌سرای دوم قرینۀ گرمابه است و قراول‌خانه بوده است.
در گذشته هنگامی که از بیرون به کریاس وارد می‌شدند، به قراول‌خانه می‌رفتند.
دالان آن پیچی داشته که نمی‌گذاشته از بیرون، درون ارگ دیده شود.
ارگ کریم‌خان هنگامی که به زندان تبدیل شده بود، بسیار آسیب دید.
گزیده‌ی کتاب:
معماری ایران دوره اسلامی / محمد یوسف کیانی
کاخ ها / ولفرام کلایس
در قرن هجدهم میلادی که شیراز مرکز و پایتخت ایران و مقر حکومت کریم‌خان زند بود ، کریم‌خان یک کاخ کوشک‌مانند هشت ضلعی در شیراز بنا کرد که امروز محل موزه فارس می‌باشد.
طرح این بنا عبارت است از یک فضای مرکزی چهار ایوانه با چهار اطاق در گوشه‌ها که در حقیقت همان طرحی است که از آغاز ظهور اسلام در معماری بسیاری از بناها به کار برده شده است.
گزیده‌ی کتاب:
سیر تحول معماری ایران / غلامحسین نعیما
این ساختمان، قصر سلطنتی و اندرونی زندیه بوده و شبیه یک قلعه آجری با دیوارهای بلند است که در چهار زاویه آن چهار برج ساخته شده است. ارگ کریم‌خانی محل زندگی کریم‌خان بود و طرحی چهار ایوانی دارد که در گوشه‌ها چهار اتاق قرار گرفته بود. نماهای بیرون این ارگ، نقش و نگارهای آجری دارد درحالی که سردر ورودی آن دارای تزئینات کاشی کاری ودر داخل آن نیز کاشی کاری دارد و اتاق‌ها نیز با نقاشی‌های زیبا آراسته شده‌اند. این تزئین نشانی از درونگرایی می‌باشد. در وسط حیاط ارگ، یک حوض طولی بزرگ (غربی – شرقی) قرار دارد و سه حوض دیگر در شمال و غرب و جنوب ارگ و در مقابل ایوان‌ها قرار گرفته‌اند.
در قسمت سردر ورودی این ارگ، داستان کشته شدن دیو سفید بدست رستم، یا کاشی هفت رنگ به تصویر کشیده شده است. در بخش جنوب شرقی ارگ یک حمام خصوصی وجود دارد که شامل سربینه و گرم‌خانه می‌باشد. با کمال تأسف این ارگ از سال 1315 تا سال 1357 به عنوان زندان شهربانی استفاده شده است. در دورانی که این بنا کاربری زندان پیدا کرد این بنا متحمل خساراتی شد. که بعد از انقلاب اسلامی بنا مورد تعمیر و مرمت قرار گرفت، و در حال حاضر دفتر سازمان میراث فرهنگی استان فارس می‌باشد.
گزیده‌ی کتاب:
قلاع و استحکامات نظامی / کاظم ملازاده / مریم محمدی
این بنا در بافت تاریخی شهر شیراز واقع شده و توسط کریم خان زند(۱۲۳۱-۱۱۷۱ هجری قمری) در زمینی به وسعت ۱۲۸۰۰ متر مربع و زیربنای ۴۰۰۰ متر مربع ساخته شده است. کل مجموعه ارگ که مشتمل بر بخش مسکونی و بخش اداری است با دیواری مستحکم و مرتفع به ارتفاع ۱۲ متر در بر گرفته شده است.
در هر گوشه این ارگ برجی مدور به ارتفاع ۱۴ متر با تزئینات آجرچینی ساخته شده است تصاویر ش ۱۳-۲۱۱).
در فضای داخلی ارگ، صحنی وسیع و زیبا با حوضی مستطیل شکل در میانه آن قرار گرفته است. پیرامون این صحن فضاهای معماری مختلفی با تزئینات زیبای کاشیکاری، گچبری، نقاشی و پنجره‌های گره‌ چینی زیبا قرار دارند.
بر سردر ورودی ارگ، طرح کاشیکاری هفت رنگ زیبایی با موضوع رستم و دیو سفید که از کارهای دوره قاجاریه است، نقش بسته است. ساختمان‌های مسکونی ارگ در سه ضلع شمالی، جنوبی و غربی بنا شده اند. ضلع شرقی ارگ مسکونی نبوده و با مرکزیت در و هشتی ورودی به دو قسمت تقسیم می‌شود. در هر ضلع مسکونی ارگ شش اتاق بزرگ یک طبقه و شش راه پله دو طبقه وجود دارد.
ازاره بخشی از بناهای ارگ از سنگ مرمر سبز رنگ بسیار زیبایی پوشیده شده، در گوشه جنوب شرقی ارگ، حمام خصوصی کریم خان زند قرار دارد که مشتمل بر سه بینه (رختکن)، گرمخانه و خزینه و راهروهای ارتباطی است. پوشش گنبدی حمام با آهک بری های زیبا تزیین شده است، بخشی از تزئینات نفیس ارگ بعد از فتح شیراز توسط آقامحمدخان قاجار به تهران منتقل شد اطلاعات بیشتر در ارتباط با این بنا در مجلد «کاخها، ارائه خواهد شد)
ارگ کریمخانی، به شماره ۹۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
مقاله‌های وابسته:
تطبیق نشانه‌شناسانه الگوی معماری ارگ کریم خان با درون مایه‌های فرهنگ ایلاتی زندیه
در شکل‌گیری آثار معماری گذشته، فرهنگ بر مبنای امکانات، نیازها، اعتقادات، بوم و اقلیم در کنار پدیده ­های محیطی دیگری ازجمله خصوصیات کارکردی، انسانی، جنبه­های زیبایی شناسانه، مصالح و سازه، همواره به‌تناسب موقعیت زمانی-مکانی و عملکرد بنا با نقش‌ها و ارزش‌های مختلف اثرگذار بوده است. ازاین رو این تحقیق با به‌کارگیری نشانه‌شناسی فرهنگی به‌عنوان ابزاری در خوانش دلالت‌های تصریحی و تلویحی موجود در پدیده‌ها به‌مثابه ‌نظامی از نشانه‌های فرهنگی، درصدد رمزگشایی و شناخت مفاهیم و استعاره‌های معنایی در شیوه سازمان‌یابی فضا و مفاهیم اصلی شکل‌دهنده به معماری ارگ کریم‌خان است. پژوهش حاضر به روش تاریخی-تفسیری و با راهبرد نشانه‌شناسی فرهنگی، به شناسایی مفاهیم فرهنگی و زمینه‌های تأثیرپذیری بنا از شیوه زندگی و حکومت خاندان زندیه و تطبیق خصوصیات منحصربه‌فرد آن با درون‌مایه‌های هنر ایلیاتی رسیده است. نتایج نشان می‌دهد هنر ایلیاتی واجد مراتبی از خلق دنیایی غیر بازنمودی است که در آن واقعیت تصویری پدیده‌ها مستقل از هر خصلت بازنمودی و بیانگری شکل می‌گیرد. می‌توان گفت توجه به این فرآیند (مواردی همچون سادگی؛ بی‌پیرایگی؛ پیوند با طبیعت؛ سرخوشی و شادابی و آرامش) عدم وجود هرگونه نگاه کارکردی و محافظه‌کارانه صرف را در محتوای هنر و معماری دوره زندیه تأیید و مشخص می‌کند که «کارکردگرایی اندیشه ورزانه هنر قومی» پس از درون‌مایه «طبیعت‌گرایی» و «ساده‌سازی حاصل از انتزاع مفاهیم»، به‌عنوان سومین درون‌مایه‌ی مهم هنر قومی در الگوی فضایی و تزئینات ارگ کریم‌خان تأثیرگذار بوده، که به صورت تنوع گسترده و حضور قوی دیوارنگاره‌ها با مضمون نقوش انتزاعی و هندسی عناصر طبیعت با فن و اسلوب اجرای مکتب شیراز نمود یافته است.

مطالب مرتبط