کاشی گزیده ی کتاب: تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی / محمد یوسف کیانی استفاده از کاشی برای تزیین و همچنین استحکام بخشیدن به بناها از دوره سلجوقی آغاز شد و در طی قرون متمادی بویژه در عهد تیموری و صفوی به اوج رسید. کاشی نقش عمده‌ای در تزیین بناهای دوره اسلامی داشت و با شیوه‌های متفاوت توسط هنرمندان کاشیکار به کار می‌رفت. استفاده از کاشیهای یکرنگ، کاشی هفت رنگ، کاشی معرق و تلفیق آجر و کاشی در دوره‌های سلجوقی، ایلخانی، تیموری و صفوی در تزیین بنا مرسوم بوده و تا عصر حاضر ادامه یافته است. تزیین بخشهای گوناگون بنا، از پوشش گنبد و مناره گرفته تا سطح داخلی بنا و زیر گنبد و دیوارها و محراب با کاشیهای مختلف، به ویژه کاشیهای معرق، به بناهای مذهبی و غیر مذهبی ایران دوره اسلامی زیبایی خاصی بخشیده است (مانند گناباد: مسجد گناباد و غیاثیه، خرگرد: مدرسه، خرگرد، مشهد: مسجد گوهرشاد، تبریز: مسجد کبود، اصفهان: مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام. گزیده ی کتاب: فرهنگ مهرازی / علی محمد رنجبر کرمانی / ندا رفیع زاده / بیژن سرشکی کاشی و کاشی‌سازی پیامد پیشرفت هنر سفال‌سازی است. سفال‌سازی در ایران پیشینه‌ای شاید ده هزار ساله داشته باشد. یافته‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که از 3000 سال پیش هنرمندان ایرانی به ساخت آجر آهار (لعاب)دار آشنا بوده و از آنها در آرایش ساختمان‌ها بهره می‌برده‌اند. در نیایشگاه چغازنبیل آجر آهارین یافت شده است. از روزگار هخامنشیان، کاربرد آجر آهارین، بیشتر به رنگ‌های سبز- زرد و قهوه‌ای با نگاره‌های آدمی و جانوری در آرایش یافت میشود. در روزگار اشکانیان گرچه هنر آهارزنی پیشرفت کرد، با این همه هنرمندان چندان به بهره‌گیری از کاشی روی نشان ندادند و بیشتر با نگارگری ساختمان را آذین می‌کرده‌اند. همزمان با روزگار ساسانیان دوباره کاشی‌کاری روایی شد. نمونه‌های زیبای آن در کاخ فیروزآباد و بیشاپور بدست آمده است. در روزگار اسلامی کم‌کم هنر کاشی‌کاری همراه با آجرکاری با روشی نو آغاز شد و از آن پس به دو انگیزه پایداری و آرایش همواره کاربرد داشته است. بسیاری از پژوهندگان بر این باورند که ایران نخستین کشوری است که این چنین از کاشی کاری بهره برده است. از سده پنجم و روزگار سلجوقیان پخت کاشی و کاربرد آن بار دیگر روایی شد و در روزگار تیموریان به اوج خود رسید. نخست کاشی یک رنگ به کار می‌رفت نمونه‌های آن در برج‌های خرگان (خرفان)، گنبد کبود مراغه دیده میشود. کم‌کم از رنگ‌های دیگر هم مانند قهوه‌ای، آبی، سبز، نیلی، سفیدو … بهره گیری شد. نمونه‌های زیبای آرایش با کاشی چنین هستند: کاشی یکرنگ: آغاز بهره گیری از کاشی در مهرازی پس از اسلام چندان روشن نیست. از پایان سده چهارم هنرمندان با ساخت کاشی و چگونگی آهار دادن آن آشنا بودند. با گسترش کاربرد کاشی، از رنگ‌های گوناگون برای آهار بهره گیری شد و کم‌کم رنگ‌های مانند قهوه‌ای، آبی، نیلی، سفید و سیاه همانند کاشی فیروزه‌‌ای در آمود ساختمان باب شد. تکه چینی: از کاشی به گونه تکه چینی (معرق) اندک زمانی پس از آغاز بهره گیری از کاشی یکرنگ نشانی داریم. شاهکارهای تکه چینی را می‌توان در مدرسه غیائیه خرگرد و مسجد کبود تبریز و مسجد گوهرشاد مشهد یافت. کاشی هفت رنگ: از سده یازدهم تکه چینی چندان به سود نبود و از این رو کاشی‌کاری هفت رنگ روایی شد. به ویژه اینکه در زمان صفویان ساختمان‌های بیشماری ساخته می‌شدند که نمی‌شد زمان و هزینه بسیار برای هرکدام گذاشت. پس هنرمندان نگاره‌ها را از پیش بر یک رویه چیده شده از کاشی سفید می‌نگاریدند و پس از رنگ‌آمیزی آنها را دوباره در کوره می‌پختند. این روش تا روزگار قاجاریان دنبال شد. کاشی زرین: آغاز بهره گیری از این گونه کاشی روشن نیست. در برخی ساختمان‌های سده نخست اسلامی نمونه‌های آن یافت شده است. ساخت آن همانند سفالینه زرین فام پس از اندک زمانی از پیدایش اسلام کنار گذاشته شد. سپس از پایان روزگار سلجوقی دوباره از سر گرفته شد. کاشان، جرجان، و سلطانیه و ساوه در شمار کانون‌های سات کاشی زرین بودند. کاشی آجر (معقلی): آمیزه‌ای از آجر و کاشی در زمینه‌های شترنجی و چهارخانه با رنگ‌های گوناگون کاشی که با آن گونه‌هایی از آرایه همچون “گلچین”، “گره”، “نویسه گلی گری” (خط بنایی)، “نویسه کوفی” که به هر دو “خط معقلی” هم گفته‌اند، و دیگر نگاره‌ها را می‌توان پدید آورد. آمیزش کاشی و آجر در آرایش ساختمان از سده هفتم آغاز گشت و به زودی پیشرفت کرد. نمونه‌های زیبای آن در مسجد جامع ورامین، گنبد سلطانیه یافت میشود. از آمیزش آجر و کاشی، «نویسه گلی گری» (خط بنایی) که «خط معقلی» نیز نام دارد پدید آمد و بسیاری از ساختمان‌های دینی چنین آراسته شده‌اند. نگارش بر روی کاشی: در همه سده‌های اسلامی نگارش بر روی کاشی روایی بوده است که با بهره‌گیری از نوشته‌های دینی انجام می‌شد.
