ملات گزیده‌ی کتاب: تاریخ مهندسی در ایران / مهدی فرشاد ملات‌ها که قطعات ساختمانی را به یکدیگر چسبانده و اتصال می‌دهد از دوران باستان در تمدن‌های مصر و بین‌النهرین و ایران به کار برده می‌شده است. در مصر قدیم بین قطعات سنگ در ساختمان ملات گچ قرار داده می‌شد. در تمدن‌های قدیم بین‌النهرین از ملات قیری برای اتصال خشت و آجر به یکدیگر و نیز برای عایق کاری ساختمان‌ها استفاده به عمل می‌آمد. علاوه بر کاربرد ملات به عنوان عامل چسباننده، ملات برای رو کاری و تزئین نیز همواره مورد استفاده داشته است در ایران هخامنشی ساختمان سازی سنگی معمولاً بدون کمک ملات انجام می‌گرفت، مع‌ذلک انواع ملات برای روکاری و تزئین و گاهی چسباندن قطعات به یکدیگر به کار برده می‌شد. گزیده‌ی کتاب: مصالح شناسی سنتی / حسین زمرشیدی ملات مواد خمیری و چسبنده ای است که جهت اتصال رجها به یکدیگر و برای به وجود آوردن جسم واحدی از اسکلت و استخوان بندی ساختمان به کار می‌رود. وجود ملات باعث می‌گردد که ساختمان به صورت یک پارچه در آید. ملات مرغوب اولاً قامت بنا را استوار ساخته و در ثانی در اثر یکپارچگی قطعات سبب انتقال نیروها به قسمتهای زیرین اسکلت ساختمان می‌گردد. از ملات جهت کارهای گوناگون ساختمان استفاده می‌شود. ملات‌ها عموما به دو دسته تقسیم می‌گردند: ١- ملات‌هایی که ترکیبات فعل و انفعالات آنها در هوای خشک انجام شده و مقاوم می‌گردند. این ملات‌ها به نام هوازی معروف می‌باشند. ۲- ملات‌هایی که در مجاورت رطوبت و یا در زیر آب خودگیری خود را انجام می‌دهند و سخت می‌گردند. این دسته از ملات‌ها به نام ملات‌های آبی معروف می‌باشند. توجه ۱: چنانچه ملات‌های دسته اول در مجاورت رطوبت قرار گیرد ابتدا در آنها دگرگونی به وجود آمده و چنانچه اندود باشد طبله کرده و اگر در بین رجها به کار رفته باشد، اسکلت دچار نقایصی فنی شده و بالاخره ماهیت خود را از دست داده و در نتیجه سبب تخریب بنا می‌گردد. مانند ملات‌های خاکی، گچ و خاک، گچ. توجه ۲: ملات‌های دسته دوم که بنا به نوع مواد چسبنده خود، اگر در هوای خشک واقع شوند، وجود گرما باعث پوک شدن ملات می‌شود. پوکی در ملات سبب جدا شدن رجها از یکدیگر و به مرور زمان سبب جابجایی در قطعات به کار رفته اسکلت بنا می‌گردد. مانند ملات‌های آهکی. به طور کلی مقاومت ملات به وضع اقلیم، مکان و محیط و نوع ساختمان بستگی کامل دارد. به همین دلیل است که نوع آن انتخاب می‌گردد. مثلا ملاتی که برای ساختمان یک حمام به کار می‌رود، با ملاتی که برای ساختن یک بادگیر مصرف می‌شود کاملا متفاوت است. در مواردی برای ریشه سازی و استخوان بندی بنا در قسمت‌هایی که در زمین و با خاک مرطوب در تماس می‌باشد از نوع ملات آهکی و در قسمت‌هایی در انتهای بنا و در اقلیم خشک واقع می‌شود، از نوعی گچ استفاده می‌گردد. در این حالت وضع محیط و اقلیم برای دو قسمت مذکور ساختمان باید مهیا باشد. به طوری که مشخص است کاربرد ملات‌ها با پیدایش معماری سنتی کاملا همراه بوده که نحوه استفاده از هر ملات برای هر قسمت از بناها مورد توجه می‌باشد. ملات ماسه سیمان. با پیدایش سیمان تحولی در ساختمان سازی دنیا پدید آمده است. از این مصالح جهت ساختن مخازن بزرگ آب زیرزمینی یا مخازن هم سطح زمین و منبعهای هوایی استفاده شده، همچنین در سد سازی با مصالح مختلف در فرمهای شگرف مورد استفاده فراوان انسان می‌باشد. از ملات سیمان برای اجرای کارهای مختلف در ساختمانهای گوناگون نهایت بهره گرفته می‌شود. ملات با تارد مواد ترکیبی این ملات ماسه ریزدانه و ماسه معمولی می‌باشد که با آهک و سیمان مخلوط شده پس از ورز دادن کامل و مخلوط شدن سه عنصر مذکور به صورت آخوره در آمده و با اضافه کردن آب ملات باتارد به دست می‌آید. مقدار آهک این ملات حدود ۱۰۰ کیلوگرم و سیمان آن تا حدود ۲۰۰ کیلوگرم در متر مکعب می‌رسد. چنانچه آهک به صورت خمیره و یا شیره آهک با ماسه مخلوط شده و سپس سیمان بدان اضافه گردد، به مراتب بهتر از مخلوط در روش خشک سیمان لازم دارد و مسلما تا شیره شدن آهک، سیمان خودگیری خود را شروع می‌کند. مشخص است که خودگیری سیمان نسبت به آهک بسیار سریعتر بوده و وجود این اختلاف خودگیری، اختلالاتی موقتی در مقاوم شدن ملات باتارد ایجاد کند. از این جهت است که در اصطلاح بنایی بدان ملات «حرامزاده» می‌گویند. نظر به اینکه چسبندگی دانه‌ها در ملات حرامزاده با دو مواد آهک و سیمان انجام می‌شود از این جهت نیز به ملات حرامزاده مشهور شده است. کاربرد این ملات در مجاری آب، فاضلابها، منابع و مخازن آب و همچنین در سفت کاری و کف پوشها و بسیاری موارد دیگر است . قابل ذکر می‌باشد معمولا در مواردی که در محل آهک فراوان و سیمان کم باشد از ملات با تارداستفاده می‌شود.
