مسجد جامع ورامین
مکان
فهرست مشکوتی
دانستنی ها
کتاب ها
آثار تاریخی ورامین باستان
آشنایی با معماری اسلامی ایران
آیینهای عزاداری محرم در شهرستان ورامین: پژوهش مردم‌شناسی پیرامون شیوه‌ی آیینهای عاشورایی و پیشینه آن در شهرستان ورامین
از ورامین تا آذر گشسب (مجموعه 13 سفرنامه)
تاریخ اجتماعی ورامین در دوره قاجاریه
تاریخ ورامین در عصر قاجار
تشیع در ورامین
تحلیل معماری مساجد ایران
موضوع این کتاب، تحلیل معماری مساجد ایران و تاریخ آن است. فصل اوّل کتاب به بررسی و تحلیل هنر و معماری مساجد ایرانی اختصاص دارد. در این فصل، شیوه‌های معماری در ایران معرفی شده‌اند. فصل دوم دربارة هنر و معماری دوره اسلامی ایران و جهان است. در این بخش معماری بناهای مذهبی در ایران و کشورهای جهان تحلیل و بررسی شده است. فصل سوم، مباحثی دربارة ساختار معماری مساجد است و شیوه‌های گوناگون تاریخی ساخت مساجد را توضیح داده است. فصل چهارم دربارة تزئینات معماری دورة اسلامی و فصل پنجم مربوط به شیوه‌های معماری دورة اسلامی است. در فصل ششم نیز مساجد جامع ایران تحلیل و بررسی شده‌اند.
سبک‌شناسی معماری ایرانی
سیر تحول معماری ایران دوره اسلامی: از آغاز اسلام تا دوره تیموری (جلد 1)
سیر تحول معماری ایران دوره اسلامی: از دوره تیموری تا دوره معاصر (جلد 2)
سیری در تاریخ هنر و معماری ورامین
کتاب سیری در تاریخ هنر و معماری ورامین به قلم نوید کدخدا، ابتدا ویژگیهای معماری ایرانی را بررسی کرده و سپس آثار مهم تاریخی و هنر معماری شهرستان ورامین را مورد مطالعه قرار میدهد.
دشت ورامین ارمغان‌های متعددی را به معماری ایران و در کل به جهان معماری عرضه داشته است که متاسفانه خود ایرانیان نیز دقیقاً نمی‌دانند آنها چه هستند.
مهمترین مقدمه و لازمه شناخت معماری هر سرزمین، شناخت تاریخ و سیر تاریخی و سرگذشت آن کشور یا سرزمین است. بی‌شک هنر و معماری یک سرزمین و سرگذشت تاریخی آن سرزمین ارتباطی مستمر و پیوسته با یکدیگر دارند.
شناخت معماری در دشت ورامین نیز ملزومات و مقدماتی دارد که یک به یک آنها ذکر خواهند شد. همانطور که اشاره شد، یکی از مهمترین این ملزومات و مقدمات و اولین آنها بررسی شرایط تاریخی در ورامین است؛ بی‌شک تاریخ ورامین نیز متأثر از تاریخ ایران بوده است که در این مقاله تاریخ ایران و ورامین در حد نیاز ارائه می‌گردد.
تاریخ معماری در جهان اسلام و در ایران نیز توسط بزرگان عرصه معماری دارای دبستان و شیوه‌های مختلفی است و بی‌شک تاریخ معماری در ورامین نیز بایستی بر اساس همین سبک‌ها و دبستان‌ها بررسی شود.
بررسی کتب و پژوهش‌های تاریخی نشان میدهد که تاریخ در دشت ورامین از قرن‌ها پیش از میلاد مسیح وجود داشته است که البته از این دوران اطلاعات تاریخی زیادی در دسترس نیست و در واقع اطلاعات موجود بسیار محدود است؛ البته هر چه به دوران صدر اسلام نزدیک‌تر شوید اطلاعات نیز افزایش پیدا می‌کند.
بناها و یا در حقیقت بقایای بناهایی نیز از این دوران در دسترس است که به صورت محدود نیز مورد توجه باستان‌شناسان قرار گرفته است و کاوش‌هایی نیز بر روی آنها انجام شده که در قسمتهای مربوط به خود ارائه خواهد شد؛ اما به طور کل اطلاعات، وجود تمدن کهن در این دوران در دشت ورامین را تأیید می‌کند ولی این اطلاعات بسیار محدود است.
دوره‌ی بعدی تاریخی ورامین از دوره صدر اسلام تا قرن ششم است. این دوران با ورود اسلام به ایران همراه بوده است، تغییرات زیادی با ورود اسلام در ساختار اجتماعی و سیاسی و فرهنگی جامعه ایران ایجاد شده است. بدون تردید ورامین نیز دستخوش تغییرات زیادی در این دوران بوده است، ورامین به عنوان منطقه‌ای که در نزدیکی ری که از شهرهای مهم ایران بوده است تاثیرات فراوانی از آن می‌گرفته است.
در بخشی از کتاب سیری در تاریخ هنر و معماری ورامین می‌خوانیم:
هزاران سال پیش دسته‌ای از نژاد هند و اروپایی در تاریخ ناپیدایی از تیره اصلی خود جدا شد و در سرزمینی از آسیای مرکزی خانه گزید و چون دو ملت هندی و ایرانی از آن پدید آمد، مردم شناسان آنها را نژاد هند و ایرانی خواندند. سپس یک دسته بزرگ از آنها به نام تسکا جدا شد که خود به دو دسته‌ی دیگر تقسیم شد که یکی از آنها نیز آری یا آریا بود.
این تیره پس از چندی به انگیزه‌های ناپیدایی، شاید به علت افزایش جمعیت و ناسازگاری با محیط بومی به چند دسته‌ی بزرگ تقسیم شده، دسته‌ای از کوه‌های هندوکش گذشت و به دره و رود سند روی آورد و دسته‌ی دیگر در بسیاری از سرزمین‌های خرم و سرسبز میان رودهای سیحون و جیحون به جا ماند. تا اینکه نزدیک به دو هزار تا هزار و پانصد سال پیش از میلاد به ایران کنونی روی آورد.
نخستین جایی که بر پایه نوشته اوستا زاد بوم این تیره بود. سرزمین آییرن ویچه یا ایران ویچ بود که به گمان بیشتر پژوهشگران همان سرزمین خوارزم است. دسته‌های گوناگون این تیره پس از کوچ بزرگ از ایران ویچ، کم کم در سرزمین‌های سعد، مرو و هرات، کابل، هیرمند و سپس در تمام مشرق ایران یعنی خراسان و رود جیحون و ریگزار خوارزم خانه گزیدند. این سرزمین کهن‌ترین جایگاه کوچندگان آریایی بود.
در مرحله دوم کوچ، آریاییان به دامنه‌های جنوبی البرز و سرزمین‌های خرم آذربایجان رو آوردند و تا کوه‌های قفقاز هم رفتند و تیره‌ی دیگری از آنان به سرزمین‌های جنوبی ایران رو کردند.
آریایی‌ها در کوچ بزرگ خود در برخورد با دیگر تیره‌ها، همچون برخی ملت‌های آن زمان به جنگ و خونریزی نمی‌پرداختند؛ برای نمونه آشوری‌ها در میانرودان در حمله‌های خود همه چیز را نیست و نابود می‌کردند. ولی آریایی‌ها به هر کجا که می‌رسیدند پس از چیرگی به مردم از در آشتی درآمده و از داشته‌ها و تجربه‌های آنان بهره می‌بردند.
شیوه‌های معماری ایرانی
مسجد جامع ورامین: بازشناسی روند شکل‌گیری و سیر تحول
مسجد جامع ورامین: شاهکار معماری ایران در دوره ایلخانی
معماری اسلامی / روبرت هیلن برند / آیت الله باقرزاده شیرازی
معماری ایران در دوره اسلامی – مفاهیم ، الگوها و آثار
کتاب معماری ایران در دوره اسلامی مفاهیم الگوها و آثار ، حسین سلطان زاده ، مطالعات معماری ، کتاب پرهام ، مسجد ، آرامگاه ، مدرسه ، مسجد مدرسه ، کاروانسرا ، باغ ، کاخ و خانه اعیانی ، خانه ، گرمانه حمام ، مکتب خانه ، معماری داخلی ، برخی مفاهیم الگوها و چگونگی تداوم و گسترش معماری ایرانی ، کتاب معماری ایران در دوره اسلامی مفاهیم الگوها و آثار ، نشر دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین .
معماری ایران: دوره اسلامی
در مجموعه حاضر مقالاتی چند در باب هنر معماری ایران در دوره اسلامی به طبع رسیده که عنوان و نویسنده هر یک بدین قرار است” :مساجد/ کریم پیرنیا”، “مقابر/ رابرت هیلن براند”، “مدارس/ حسین سلطان‌زاده”، “حسینیه‌ها، تکایا، مصلی‌ها/ محمد توسلی”، “قلاع/ ولفرام کلایس”، “پل‌ها/ محمدعلی مخلصی”، آب انبارها/ پرویز ورجاوند”، “حمام‌ها/ فرهاد فخار تهرانی”، “کاروانسراها/ محمد یوسف کیانی”، “کاخ‌ها/ ولفرام کلایس”، “مناره‌ها/ محمدعلی مخلصی”، “هنجار شکل‌یابی معماری اسلامی ایران/ لطیف ابوالقاسمی”، “قوس‌ها در معماری اسلامی/ زهره بزرگمهری”، “گنبدها در معماری اسلامی/ دیتریش هوف”، “معماران استادکاران دوره اسلامی/ دونالد دلیبر”، “معماران استادکاران دوران اسلامی/ یحیی زکاء “و “هنرمندان دوره اسلامی/ منوچهر ستوده .”یادآور می‌شود این کتاب برای دانشجویان رشته باستان‌شناسی در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد به عنوان منبع اصلی درس هنر دوران اسلامی به ارزش 4واحد تدوین شده است .
معماری ایرانی / آرتور پوپ
معماری ایرانی: دستگاه شناسی
گونه شناسی در یک فرایند استقرایی به ما کمک می‌کند تا با انتخاب موضوع، به منابع عینی موجود مراجعه کنیم و با گردآوری داده‌ها و تحلیل آنها به شناخت گونه‌ها دست یابیم. در اینجا، انتخاب موضوع به معنای انتخاب یک کارکرد است. می‌خواهیم پی ببریم که در یک مکان خاص و یک بازه زمانی، چه گونه‌هایی از مساجد یا مدارس وجود داشته‌اند. در فضای پژوهشی امروز، این امکان وجود دارد تا با روش‌های گوناگون تحقیقاتی، بناهای یک دوره بزرگ از تاریخ معماری را شناسایی و تحلیل نماییم. در نظام دستگاهی معماری ایران، مساجد و مدارس با طرح ایوانی در یک دستگاه، مدارس و مساجد با طرح گنبدخانه، ایوان و میان سرا در دستگاهی دیگر دیده می‌شوند؛ بنابراین دستگاه‌ها، در جایی بالاتر از گونه – الگوها قرار می‌گیرند.
ورامین از دیروز تا امروز (نگاهی گذرا به دستاوردهای نظام اسلامی در شهرستان ورامین)
ورامین در آیینه تاریخ معاصر
ورامین در قلمرو هنر و اندیشه
پایان نامه ها
بررسی تزئینات گچبری مسجد جامع ورامین به منظور طراحی و ساخت زیورآلات دست‌ساز
بهاره تقوی نژاد / علی رضا خواجه احمد عطاری / بهرام بهنام منش / زهرا هاشمی
مسجد جامع ورامین به عنوان یکی از هزاران بنای بی نظیر معماری دور? اسلامی عصر ایلخانی، از تزیینات گچبری بسیار غنی برخوردار بوده که خلاقیت و ابتکار بالای هنرمندان ایرانی را نشان می دهد. در تزیینات مسجد از گچ برای ایجاد نقوش هندسی و گیاهی و کتیبه های متعدد استفاده شده است با توجه به مطالب مذکور، این سوال مطرح است که چگونه می توان از نقوش گچبری تزئینات مسجد جامع ورامین در ساخت زیورآلات استفاده کرد. هدف از این تحقیق بررسی و شناخت تزئینات گچبری مسجد جامع ورامین و به کارگیری آن در ساخت زیورآلات دست ساز است. از نتایج حاصل چنین بر می آید که نقوش گچبری مسجد جامع ورامین با توجه به قدمت بنا، تنوع نقوش و فرم ها(گیاهی، هندسی و …)، اصالت طرح و نقش و مهارت در تزئینات گچبری، هماهنگی فرم وتناسبات نقوش گیاهی و چرخش های ظریف انواع اسلیمی ها، قابلیت زیادی در طراحی زیور آلات دست ساز دارند.
بررسی ویژگیهای زیبایی شناسی تزیینات سه بنای مسجد جامع ورامین، مقبره پیر بکران و مسجد جامع اصفهان در دوره ایلخانی وکاربرد آن در هنر چوب
قباد کیانمهر / جعفر قلی دادخواه / کمال مسایلی
دوره ایلخانی یکی از ادوار شاخص هنر ایران است که با دارا بودن بناهایی چون سلطانیه، مسجد جامع ورامین، مسجد جامع نائین، بقعه پیر بکران و … در زمینه معماری و بخصوص تزینات معماری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بررسی نقشمایه های تزیینی بناهای دوره ایلخانی می تواند کمک شایانی در به کار گیری عناصر تزیینی ایرانی در زندگی روزمره ما ایرانیان داشته باشد. از این نقوش زیبا می توان در طراحی وسایل کاربردی زندگی امروزه استفاده نمود
روند شکل‌گیری مساجد در ایران (از آغاز تا پایان قرن چهارم هجری)
علی اصغر میرفتاح / مریم محمدی
معماری یکی از شاخه‌های مهم فنون و هنر تمدن بشری است که هزاره‌های متمادی تا به امروز مورد توجه بسیار جوامع انسانی قرار گرفته و سعی وافر در تکامل و گسترش آن شده است . در میان شاخه‌های معماری ساخت بناهای مذهبی از جایگاه ویژهای برخودار است بطوریکه در طول تاریخ باشکوهترین، زبیاترین و ارزشمندترین هنرها و فنون در خدمت آنها قرار گرفته‌اند. معماری در ایران از سابقه 10 هزار ساله برخودار است ، که در طول زمان تحت تاثیر عوامل مختلف جغرافیایی و فرهنگی شگل گرفته و تکامل یافته است بطوریکه معماری ایران در جهان باستان از مقام شاخصی برخوردار بوده (معماری ایلامی، هخامنشی، اشکانی، ساسانی) که امروزه آثار متعدد آنرا در ایران و بناهای متاثر از آنرا در کشورهای مختلف میتوان دید. ایران با چنین تجارب و معماری پیشرفتهای در قرن 1 هجری مغلوب اعراب تازه مسلمان شد که در نتیجه آن ایرانیان به اسلام گرویده و ساخت مساجد متعدد جانشین آتشکده‌ها شد. اسلام هر چند در شبه جزیره عربستان شکل گرفت و اولین مساجد نیز در آنجا ساخته شدند اما به جهت فقدان فن معماری پیشرفته معماری صدراسلام از یک طرف تحت تاثیر معماری بیزانس و از طرف دیگر معماری ایران قرار گرفت . با ساخت بناها و مساجد در بین‌النهرین، مخصوصا با انتقال مقر خلافت به این سرزمین که بمدت 1000 سال مرکز ثقل فرهنگی و هنری ایران باستان بود تاثیر هنر و معماری ایران در معماری اسلامی بشدت گسترش و تداوم یافت . از آنجا که هیچ نقطه از سرزمین اسلامی بدون مسجد نمی‌توانست باشد از همان ابتدای فتح ایران مساجد بیشماری در گوشه کنار ایران ساخته شدند که امروزه تنها آثار تعداد اندکی بر جای مانده است (مسجد شوش ، مسجد جامع فهرج، تاریخانه دامغان، مسجد جامع اصفهان دوره آل‌بویه، مسجد جامع عتیق شیراز، مسجد جامع نیریز، مسجد جامع نایین، اصل مسجد اردستان، اصل طاق هارونیه قزوین، …) با مطالعه معماری این دسته از مساجد میتوان به نتایج زیر دست یافت : 1 – مساجد فوق اکثرا با پلان شبستانی ستوندار و گاه ایوانی یا چهار طاقی با مصالح و شیوه ساده ساخته شده‌اند. 2 – معماری فوق در طی چهار قرن اول اسلامی چه از نظر پلان، شیوه‌های معماری، مصالح، تزئینات … تداوم مشخصی را نشان میدهد که میتوان شروع آنرا در دوره پیش از اسلام پیگیری نمود. 3 – با تکامل طرحهای معماری عناصر جدیدی به معماری ساده مساجد افزوده شدند (ایوان، مناره، گنبد …) که آنها نیز بنوبه خود متاثر از معماری ایران پیش از اسلام بودند. 4 – معماری مساجد چهار قرن اول هجری تداوم و استمرار مشخص معماری دوره ساسانی با تصرفاتی در جهت انطباق با مذهب جدید می‌باشند.
مطالعه تطبیقى خط و نقش در کتیبه هاى مسجد جامع ورامین و امامزاده یحیى ورامین (قرن هشتم قمرى _ دوره ایلخانیان)
صداقت جباری / مینوکاری جعفری
هنرهایی نظیر گچبری، کاشیکاری و آجرکاری در معماری ایرانی خصوصا، بناهای اسلامی جایگاه ویژهای دارند،که همواره شاهد دگرگونی در شکل و محتوا، شیوه اجرا و محل اجرا آنها می توان بود؛ از زمان حمله مغول به ایران و تشکیل حکومت ایلخانان تحولات عظیمی در آنها وجود داشته است. به جهت دست یافتن به ویژگی های این دوره مسجدجامع ورامین به عنوان نمونه ای از مسجد چهارایوانی (از اولین بناهایی که کاربرد رنگ در آجرکاری های نفیس آن اتفاق افتاد) و امامزاده یحیی ورامین نمونه ای از آرامگاه های مذهبی انتخاب شده اند تا با مطالعه تطبیقی آرایه های این دو بنا به ویژگی های مشترک و تفاوت های آنها پی ببریم. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی-تطبیقی و شیوه گردآوری مطالب کتابخانهای و اسنادی می باشد و پس از تحلیل و جمع بندی و نتیجه گیری درمورد شیوه اجرا (آجرکاری، گچبری، کاشیکاری)، محتوای شکلی و معنایی (اشکال ساده هندسی تا انواع گره ها و کادربندی آرایه ها)، مضمون کتیبه ها (آیات قرآن، اسامی مقدس امامان و احادیث و ادعیه) و محل کاربرد آرایه ها (گسترش از فضای داخلی به فضای بیرونی) اقدام کرده است. دستیابی به انواع نقوش هندسی و گیاهی و خط در دو بنای مذکور و بررسی رابطه نقوش با خطوط با جداسازی خط از نقش در کتیبه ها؛ تقویت تفکرات شیعی در آرایه های خوشنویسی جهت تاکید حکومت وقت بر مذهب رایج، از مهمترین دستاوردهای قابل ذکر است.
مطالعه تطبیقی موسیقی ردیف دستگاهی ایران با معماری ایرانی در دوره اسلامی (مطالعه موردی مسجد جامع ورامین)
مجید کیانی / بیتا مصباح / علی شادکام
در این پژوهش به مطالعه تطبیقی میان محورهای اصلی موسیقی دستگاهی ایران (ردیف) و خصوصیات معماری ایران در دوره اسلامی پرداخته شده است. پنج محور اصلی موسیقی دستگاهی ایران شامل صوت، فواصل، گردش نغمات، وزن و تزئین و تکرار ، بر اساس نظر مجید کیانی و پنج خصوصیت اصلی معماری ایران یعنی درون‌گرایی، پرهیز از بیهودگی، مردم‌واری، خودبسندگی و نیارش بر اساس نظر محمدکریم پیرنیا مبنای اصلی این مقایسه تطبیقی است. همچنین مسئله مرمت در معماری و شهرسازی و انواع آن با پاره‌ای از اقدامات و رویکردهای موجود در موسیقی ایران مورد مقایسه قرار گرفته است. این مقایسه با مطالعه و تحلیل یک نمونه موردی،یعنی مسجد جامع ورامین انجام شده است. دلیل انتخاب این بنا اهمیت آن در بین آثار معماری ایران و وجود انواع تزئینات در آن و همچنین دسترسی پژوهشگر به این بنا برای مشاهده چگونگی بهره‌گیری از نور در اوقات مختلف روز بوده است. در این پژوهش موضوع صوت (صدادهی) سازهای ایران با نور و رنگ در معماری، فواصل موسیقی با ابعاد و اندازه‌های معماری، وزن در موسیقی با ریتم و تکرار فضاها و الگوهای تزئینی، گردش نغمات با شکل‌گیری فضاها و چگونگی پیوند آنها با یکدیگر مقایسه شده است. همچنین خصوصیات پنجگانه معماری با پاره‌ای از ویژگیهای موسیقی ایران همچون تکنوازی، چگونگی گرفتن سازها در دست، ابعاد و اندازه‌های سازهای موسیقی ایران، امکانات سازها برای اجرای موسیقی دستگاهی، چگونگی جمله‌پردازی در ردیف و ایجاز و اختصار در محتوای آن و مسائلی از این دست مورد مقایسه و مطالعه تطبیقی قرار گرفته است. رویکردهای چهارگانه در مرمت آثار معماری و شهرسازی نیز با رویکردهای استادان موسیقی قدیم در خصوص حفظ موسیقی و نیز پاره‌ای اقدامات جدید در جهت حفظ موسیقی ایران با تکیه بر تئوری موسیقی غربی مورد مقایسه قرار گرفته است. نتایج حاصل از این بررسی نشان داده است که این دو شاخه هنری در ایران دارای ویژگی‌ها و رویکردهای زیبایی‌شناختی مشترکی هستند که در برخی بخش‌ها مثل رابطه نسبت فواصل موسیقی با ابعاد و اندازه‌ها در معماری به طور عینی قابل تبیین هستند و هرچند در حوزه معماری ایران رساله یا منبع نظری از قدیم موجود نیست، اما خود آثار معماری به عنوان اسناد معتبر این هنر در بر دارنده ویژگی‌هایی هستند که در برخی بخش‌ها به خصوص ابعاد و اندازه‌ها با آنچه در رسالات و منابع نظری موسیقی ایران از قرون اولیه اسلامی تا کنون ثبت شده، هماهنگی دارند.
مقاله ها
آرایه های نمادین شیعی در مسجد جامع ورامین
بیتا سودایی حسین خانی
هنرهای سنتی مانند گج بری، کاشی کاری و آجر کاری، در معماری ایرانی به خصوص در معماری مساجد جایگاه ویژه ای دارد. از زمان ورود اسلام به ایران، شاهد دگرگونی وسیعی در شکل، محتوا و محل اجرای این هنرها در معماری هستیم که ناشی از بستر اجتماعی – مذهبی جوامع است. از زمان پیدایش اسلام در ایران شاهد تغییرات گسترده کالبدی و غیرکالبدی در معماری مساجد بوده ایم. تعییر شکل آرایه ها در دوره های تاریخی مختلف تحث تاثیر عوامل گوناگونی از جمله بستر سیاسی- اجتماعی جوامع قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر توصیف و مطالعه آرایه های مسجد جامع ورامین به منظور شناشایی تفکرات مذهب شیعه و روند تغییرات در شکل و محتوای آن و بررسی تاثیر بستر اجتماعی به عنوان یکی از عوامل دخیل در این دگرگونی هاست. سوال های مطرح شده در این پژوهش عبارتند از
1- نقوش منتسب به مذهب شیعه در مسجد جامع ورامین کدام اند؟
2- بستر اجتماعی و حوادث تاریخی قرن هفتم آیا در بکارگیری آرایه های شیعی در مسجد جامع ورامین نقش دارد ؟
این پژوهش به روش تاریخی- تحلیلی با بررسی اسناد کتابخانه ای و مطالعات میدانی به گردآوری داده ها پرداخته است. پس از تحلیل و جمع بندی به نتیجه گیری در مورد چگونگی تغییرات در شیوه اجرا (گچ بری به اجر و کاشی کاری رنگی)، استفاده از نقوش طبیعی گیاهی به شکل هندسی پیچیده و اسلیمی، مضمون کتیبه ها (استفاده از آیات قرآن، اسامی مقدس امامان و احادیث و ادعیه)، و محل کاربرد آرایه ها در فضای داخلی مجاور محراب به فضای بیرونی پرداخته و در ادامه به ظهور و تقویت تفکرات شیعی در آرایه های خوشنویسی جهت تاکید حکومت وقت بر مذهب شیعه را بیان می کند.
از روستای کوزه گران تا مسجد جامع ورامین
سوگل رام
بررسی تطبیقی آرایه ها در مساجد جامع ورامین و نایین
شیدا خوانساری / محمد نقی زاده
هنرهاي سنتي نظير گچ بري، کاشي کاري و آجرکاري در معماري ايراني خصوصا در مساجد جايگاه ويژه اي دارند. از سويي از زمان پيدايش اسلام در ايران شاهد دگرگوني گسترده در شکل، محتوا، شيوه و محل اجراي آنها مي توان بود. به جهت يافتن روند اين تحولات، مسجد جامع نايين- به عنوان نمونه اي از مساجد نخستين دوره اسلامي- با آرايه هاي باشکوه گچ بري و مسجد جامع ورامين- از يادگارهاي برجامانده پس از حمله مغولان- از اولين بناهايي که کاربرد رنگ در آجرکاري هاي نفيس آن اتفاق افتاد، گزينش شدند تا با مقايسه تطبيقي آرايه ها و تغييرات آن گمانه زني در مورد نقش بستر اجتماعي- مذهبي در ظهور اين دگرگوني ها (در بازه زماني چهارصدساله بين قرن چهارم تا هشتم) بررسي شود. اين پژوهش به روش تاريخي- تحليلي با بررسي اسناد کتابخانه اي و مطالعات ميداني به گردآوري داده ها پرداخته و پس از تحليل و جمع بندي، به نتيجه گيري در مورد چگونگي تغييرات در شيوه اجرا (گچ بري به آجر و کاشي کاري رنگي)، محتواي شکلي- معنايي (نقوش طبيعي گياهي به اشکال هندسي پيچيده و اسليمي)، مضمون کتيبه ها (از آيات قرآن به اسامي مقدس امامان و احاديث و ادعيه) و محل کاربرد آرايه ها (گسترش از فضاي داخلي مجاور محراب به فضاهاي بيروني) اقدام کرده است. همچنين تاثيرگذاري ثبات سياسي بر کالبد مساجد و تبديل آن به بنايي حکومتي، نقش مغولان بر معماري مساجد (نظير الگوبرداري فرم و آرايه هاي گنبد از چادرهاي مغولان) و ظهور و تقويت تفکرات شيعي در آرايه هاي خوشنويسي جهت تاکيد حکومت وقت بر مذهب رايج از اهم يافته هاي قابل ذکر است.
بررسی تطبیقی نحوه استفاده از آرایه ها در معماری مساجد در شیوه آذری و اصفهانی نمونه موردی (مسجد جامع ورامین و مسجد شیخ لطف الله اصفهان)
سعید مجیدی / انسیه قربانی نیا
در معماری شیوه آذری بخاطر نگرش دولت های حاکم ، ساختمان های دینی از قبیل مساجد، زیارتگاه ها و مقابر بر ساختمان های غیر دینی رجحان داده شد و نقوش گیاهی و هندسی و کتیبه نگاری فراگیرتر شد . در شیوه اصفهانی ، معماری به سمت ساده گرایی در ته رنگ بناها خلاصه شده و کمتر طراحی آزاد دیده می شود مگر در بخش هایی که ناچار به تغییر محور بوده اند (مسجد جامع اصفهان) نقش های برخوردار از فروتنی و دارای بار معنوی و نمادین با شالوده کالبد بناها ترکیب شدند تا آن اندازه که برای فهم شالوده معمارانه فضا باید از تزیینات عبور کرد . بر کسی پوشیده نیست که آرایه های معماری نظیر گچ بری ، کاشی کاری ، آجرکاری و … در معماری ایرانی خصوصا در مساجد جایگاه ویژه ای دارند . از زمان پیدایش اسلام در ایران شاهد دگرگونی گسترده در شکل ، محتوا ، شیوه و محل اجرای آن ها بوده ایم. برای یافتن و جستجوی هرچه بهتر این تحولات و تغییرات در آرایه ها ، دو مسجد از دوره های آذری و اصفهانی انتخاب شده اند. مسجد جامع ورامین از یادگارهای برجامانده پس از حمله مغولان و از اولین بناهایی است که کاربرد رنگ در آجرکاری های نفیس آن اتفاق افتاد و مسجد شیخ لطف الله اصفهان نیز به عنوان یکی از شاهکارهای معماری شیوه اصفهان با تزیینات فوق العاده برگزیده و برسی شده است. این پژوهش به روش تاریخی – تحلیلی با بررسی اسناد کتابخانه ای و مطالعه میدانی به گردآوری داده ها پرداخته شده است و پس از تحلیل و جمع بندی ، به نتیجه گیری رسیده است .
بررسی سبکهای معماری ایرانی – اسلامی با تاکید بر سبک آذری (مطالعه موردی: مسجد جامع ورامین)
مجید یوسفی / مهین سعادت
معماري ايراني از كم نظيرترين هنرهايي است كه در طول قرون آثار بي بديلي از خود بر جاي گذاشته و سهم بسزايي در پيشرفت فن و هنر معماري در جهان داشته است. در هزاران سال قبل تاكنون پيوسته اين هنر در ارتباط با مسائل گوناگون توسعه و تكامل يافته است. در طول تاريخ در ساخت بناهاي مذهبي و غير مذهبي شيوه هاي متفاوتي پديدار شده است كه هر يك جلوه و نمادي خاص داشته و يكي در ادامه ي ديگري بوده است. در معماري ايراني شش شيوه ي پارتي، پارسي، خراساني، رازي، آذري و اصفهاني رواج داشته كه از آن ميان چهار شيوه ي اخير مربوط به دوران اسلامي هستند و نقش عمده اي در تكوين و تشكيل بناها داشته اند. شيوه آذري كه سومين سبك معماري سنتي ايران پس از اسلام است به آذربايجان منسوب است و آن را سبك مغول، ايراني- مغول و ايلخاني- تيموري نيز مي نامند. اين سبك از آن رو حائز اهميت است كه خاستگاهش سرزميني است كه پيشتر نيز سرچشمه ي مكتبي در معماري بوده و پس از آن هم سبكي عالي را به معماري ايران شناسانده است. از اين رو در اين مقاله تلاش بر اين است از ميان اين شش شيوه، به بررسي شيوه آذري بپردازيم و عمده ترين ويژگي هاي آن را برشمريم تا از اين ميان به شناخت بيشتري از اين سبك برسيم. براي بهتر شناسانده شدن اين سبك و نحوه ي اجراي آن، از ميان بناهايي كه بر اين شيوه ساخته شده اند به معرفي مسجد جامع ورامين پرداخته شده، تا در نهايت به اين مهم دست پيدا كنيم كه اين بنا تا چه حد در نشان دادن ويژگي هاي اين سبك موفق بوده و تأثير وگستره ي سبك آذري تا چه حد و تا به كجا بوده است. در آخر بدانجا مي رسيم كه سبك آذري نه تنها به ايلخانان وآذربايجان محدود نشد بلكه تا خراسان و عهد تيموريان رسيد. روش گردآوري اطلاعات اين نوشته به صورت كتابخانه اي بوده است .
بررسی و اهمیت طراحی ایستگاه مترو ورامین با رویکرد زمینه گرایی باتوجه به معروف بودن بنای تاریخی مسجد جامع ورامین
مهسا آقایی / محمد رحمانی قصبه
شهر ورامین محصول دوره های تاریخی متعدد و حاصل روابط خاص میان وجوه اجتماعی_فرهنگی و تاریخی است ومعماری امروز ما نیز در آینده بخشی از تاریخ این شهرخواهد شد. هدف این مقاله ارایه تعاریفی از زمینه گرایی به عنوان بستر قرارگیری معماری و کاربرد آن در معماری متناسب با ویژگی های تاریخی است. نتایج نشان دهنده آنست که توجه به شخصیت محیط و زمینه و الهام از آن نفی کننده خلاقیت نیست و تکنولوژی های جدید همچون ایستگاه مترو به عنوان یکی از وجوه معماری می تواند خود را با ویژگی های تاریخی سازگار نموده و تداوم تاریخ و هویت شهر را تسهیل نماید. هدف از طراحی این ایستگاه مترو، برقراری تعادلی میان عملکرد ایستگاه، در هماهنگی با مسایلی چون روش احداث، شهرداری، میراث فرهنگی و درعین حال حفظ ارزش تاریخی منطقه مدنظر است و بطوری که ساخت این ایستگاه مترو کمترین ناهنجاری را بوجود آورده و حتی الامکان با سیمای شهری و خوانایی خط آسمان و نشانه ی شهری محیط اطراف خود همخوانی کامل دارد. در فرایند این طراحی ایستگاه مترو، در کنار خلاقیت، تفکر و هنر، مجموعه ای از مطالعات و بررسی های اولیه انجام پذیرفته تا طراح را در ارایه طرحی بهینه و متناسب با بافت تاریخی کمک کند. در حقیقت طراح در میان مجموعه ای از ضوابط، استانداردها، محدودیت ها و همچنین ایده های خلاقانه می بایست فضایی مناسب برای زندگی میلیون ها شهروند در طول سالیان سال را طراحی می کرد. روش تحقیق در این پژوهش براساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی و به روش تحلیل و توصیف بوده، که با بررسی عوامل زمینه گرایی در جهت یک طراحی نوآورانه گام برداشتیم.
بررسی و جایگاه کتیبه های تزیینی در معماری اسلامی؛ نمونه موردی کتیبه های خطی مسجد جامع ورامین و مسجد جامع گوهرشاد
نرگس الفتی / محمد بهزاد پور
در این نوشتار به معرفی و جایگاه کتیبه نگاری در معماری اسلامی پرداخته شده است و به عنوان موارد مطالعاتی مسجد جامع ورامین از دوره ایلخانیان و مسجد جامع گوهرشاد از دوره تیموریان در نظر گرفته شده است. در زمینه معرفی کلی، سبک شناسی، و یا مقایسه ی تزیینات این دو مسجد پژوهش های بسیاری صورت گرفته است، اما در زمینه بررسی و مقایسه کتیبه ها و خطوط به کار رفته در دو مسجد ورامین و گوهرشاد این جستار امری تازه می باشد و اهمیت پژوهش حال حاضر بدان است. همچنین در این پژوهش به بررسی و تحلیل تفاوت ها و یکسانی های نوشتاری، ترکیب رنگی و نیز موقعیت کتیبه ها در بنا پرداخته شده است. هدف اصلی این پژوهش، بررسی میزان هماهنگی در کتیبه های دو دوره متفاوت تیموری و ایلخانیان با مطالعه ی موردی بر روی دو مسجد «جامع ورامین » و «گوهرشاد » بوده است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای می باشد. در این پژوهش نتایج به دست آمده می توانند در بررسی ها و مطالعات آینده پژوهشگران عرصه ی هنر و معماری اسلامی مفید واقع شوند. برآیند پژوهش پیش رو را می توان این گونه بیان نمود: یافتن وجه تمایز و یکسانی میان نوشتار و کتیبه های تزیینی این دو مسجد و آرایش بدنه های این دو بنا و نیز موضوعات و محتوای بیان شده در کتیبه ها که در متن اصلی به آن به تفضیل اشاره شده است. علل اصلی این یکسانی، نفوذ و تاثیر مذاهب بر دو بنا بوده و تفاوت ها بین این دو دوره از رخداد های تاریخی-اجتماعی و موقعیت جغرافیایی این دو بنا نشات گرفته است. در نهایت، کتیبه ها با کاشی های معرق، معقلی و آجر، و همچنین نقوش هندسی و اسلیمی، زیبایی هر دو بنای مذهبی را دوچندان کرده است.
تأثیرات گچبری ایلخانیان بر معماری مسجد جامع ورامین
مرجان صلواتی
در میان تمامی اعصار و دوره های مختلف هنر و معماری ایران پس از اسلام، شاید به جرأت بتوان گفت تزیینات گچبری معماری ایلخانی از مرتبه و جایگاه ویژه ای برخوردار است. ایلخلانان از حدود سال 663 تا 756 ه.ق در ایران حکمرانی کردند .تحولات عمده ای در هنر سلجوقی شاهکارهای بسیاری در معماری و خصوصاً تزیینات وابسته به آن ایجاد کردند . از جمله مهمترین تزیینات معماری آن دوره، گچبری است که نمونه های بسیار زیاد و ماهرانه ای از آنها به جای مانده است که مسجدجامع ورامین یکی از آن شاهکارهاست. این مسجد یکی از مساجد مهم تهران است که می توان در آن اوج هنر و معماریایلخانی را مشاهده نمود. ساخت این مسجد در اوایل دوره ایلخانیان و اتمام آن به اواخر آن دوره بازمی گردد . مسجدی چهار ایوانی و مستطیل شکل که علاوه بر کاربرد مذهبی، دینی و معنوی خود همواره از نقش سیاسی نیز برخوردار بوده است .ایلخانیان پس از گرایش به اسلام، فرهنگ مقدس اسلام را با فرهنگ غنی سلجوقیان ترکیب کرده و در محراب طاق ها و قوس های این مسجد گچبری های استادانه و ماهرانه ای خلق کردند. لذا این جستار ابتدا پس از معرفی سابقه، پیشینه و ویژگی های معماری مسجد جامع ورامین، به بررسی خصوصیات گچبری دوره ایلخانی پرداخته و سپس به تاثیرات برگرفته از گچبری ایلخانی به مسجد جامع ورامین می پردازد. روش تحقیق در این پژوهش اسنادی- کتابخانه ای بوده و همچنین بخش هایی از آن به صورت مطالعات و بررسی میدانی انجام شده است.
جلوه هنر اسلامی در تزیینات مسجد جامع ورامین
فاطمه احمدی / قصیده شکوری
هنر های سنتی نظیر گچ بری و آجرکاری در معماری ایرانی خصوصا در مساجد جایگاه ویژه ای دارند. از سویی از زمان پیدایش اسلام در ایران شاهد دگرگونی گسترده در شکل، محتوا، شیوه و محل اجرای آن ها میتوان بود. به جهت یافتن روند این تحولات، مسجد جامع ورامین_از یادگار های بر جامانده پس از حمله مغولان_از اولین بنا هایی که کاربرد رنگ در آجرکاری های نفیس آن اتفاق افتاد، گزینش شده است تا با بررسی آرایه ها و تغییرات آن گمانه زنی در مورد نقش بستر اجتماعی_مذهبی در ظهور این دگرگونی ها در بازه زمانی چهارصد ساله بین قرن چهارم تا هشتم بررسی شود. این پژوهش به روش تاریخی_تحلیلی با بررسی اسناد کتابخانه ای و مطالعات میدانی به گردآوری داده ها پرداخته و پس از تحلیل و جمع بندی، به نتیجه گیری درمورد چگونگی تغییرات در شیوه اجرا گچ بری به آجر و کاشی کاری رنگی، محتوای شکلی_معنایی نقوش طبیعی گیاهی به اشکال هندسی پیچیده و اسلیمی ، مضمون کتیبه ها از آیات قرآن به اسامی مقدس امامان و احادیث و ادعیه و محل کاربرد آرایه ها گسترش از فضای داحل محراب به فضای بیرونی اقدام کرده است. همچنین تاثیرگذاری ثبات سیاسی بر کالبد مساجد و تبدیل آن به بنایی حکومتی، نقش مغولان بر معماری مساجد نظیر الگوبرداری فرم و آرایه های گنبد از چادر های مغولان و ظهور و تقویت تفکرات شیعی در آرایه های خوشنویسی جهت تاکید حکومت وقت بر مذهب رایج از اهم یافته های قابل ذکر است
راز و رمز اعداد در تزیینات مساجد: مسجد جامع ورامین
فرزانه خمسه / محمود طاووسی
معماري اسلامي به ويژه مساجد مولود الهام دروني هنرمند است كه از حكمت و معنويت حاكم بر تعاليم انساني نشات مي گيرد. در ديدگاه توحيدي سنت، با نگاه معناگرايانه به شكل هاي معاري كه از طريق اعداد و هندسه تحقق مي يابند، نگريسته مي شود. از اين ديدگاه معماري مساجد، ارايه دهنده اشكال و تزيينات گوناگون در جهت نشان دادن مفهوم وحدت مي باشد. عليرغم نگاه عرفاني در بسياري از كتب به معماري مساجد، تاكنون تحقيق و پژوهش جامعي در زمينه شناسايي و علل بكارگيري اعداد مقدس در ساختار و تزيينات مساجد صورت نگرفته، لذا ضروري است با بهره گيري از منابع عرفاني به بررسي معاني باطني اعداد به كار رفته در ظرف مفهومي سنت با هدف فهم معاني از نگاه يك عارف يا صوفي، پرداخته شود. در اين نوشتار سعي مي شود با تكيه بر مطالعات كتابخانه اي و ميداني، مفاهيم اعداد به كار رفته در تزيينات مسجد جامع ورامين- كه از نمونه هاي كامل و باشكوه مساجد چهار ايواني در دوران ايلخاني مي باشد و به لحاظ فنون معماري و خصوصيات تزييني بسيار مورد توجه واقع شده است- ارايه گردد. باشد تا اين نيم گام علمي راهگشاي تحقيقات كامل تر و تخصصي تر در اين زمينه بوده تا با دست يافتن به معاني ضمني آن به غناي فرهنگ ايراني دست يابيم.
رویکرد زمینه گرایی و هویت بخشی به معماری معاصر با الهام از بنای تاریخی منطقه(با بررسی نمونه موردی بنای تاریخی مسجد جامع ورامین )
مهسا آقایی / محمد رحمانی قصبه
شهر همچون موجود زنده ای است که حیات آن با ظهور بناهای جدید تداوم می یابد. در واقع شهر محصول دوره های تاریخی متعدد است، دوران معاصر نیز با حضور ساختارهای جدید خود، در این روند حضور خواهد داشت و معماری امروز ما میراثی برای آیندگان خواهد گشت. شهر ورامین محصول دوره های تاریخی متعدد و حاصل روابط خاص میان وجوه اجتماعی_فرهنگی و تاریخی است و معماری امروز ما نیز در آینده بخشی از تاریخ این شهرخواهد شد. مسجد جامع این شهر که از نمونه های کامل مساجد چهار ایوانی کشور است دارای ساختمان و گنبد آجری باعظمتی است و دارای تزیین های زیادی از جمله کاشیکاری معرق، مقرنس کاری، کتیبه هایی با خطوط مختلف می باشد. طبق همین دلایل ذکر شده مسجد جامع ورامین دارای اهمیت ویژه ای است. در این هنگام وظیفه طراحان مطرح می شود و مسیولیتی که در مقابل نسل های گذشته، حال و آینده بر عهده دارند، مقاله ی حاضر در پی دست یافتن به اصول طراحان به منظور طراحی ساختارهای جدید در زمینه های تاریخی با الهام از بناهای تاریخی است. دستورالعمل های پیشنهادی ثابت نیستند، اما جامع اند، به طوری که می توانند در موقعیت های متنوعی استفاده شوند و با ویژگی های شرایط گوناگون و ارزش های نهفته در هر زمینه ی تاریخی منطبق گردند. هویت شهری نشان دهنده فرهنگ شهرنشینان است، بنای تاریخی به عنوان هویت و تبلور فرهنگ آن شهر میباشد. روش تحقیق در این پژوهش براساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی و به روش تحلیل و توصیف بوده، که با بررسی عوامل زمینه گرایی در جهت یک طراحی نوآورانه گام برداشته شده است. پیشرفت سریع تکنولوژی و تاثیر آن بر ساخت و ساز شهرها باعث تغییر در شهرها؛ و جبرگرایی و ساده گرایی تکنولوژیکی به عنوان یک رفتار همیشگی غالب گردیده است. از سویی دیگر، عدم هماهنگی و کاربست تکنولوژی در ساخت با هویت معماری و شهر نیازمند بهره گیری از زمینه گرایی در معماری است که در مقاله حاضر مورد اشاره بوده است. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد که در بهره گیری از تکنولوژی های نوین ساخت مثل ایستگاه مترو، همخوانی با ساختارهای فرهنگی و هویت بیشترین اهمیت را دارد که رویکردهای معماری زمینه گرا می توانند رهیافتهای نظری ارزشمندی در این زمینه باشند؛ چراکه پیچیدگی ساخت و تولید معماری شهری نشان می دهد که تکنولوژی، بنیان و اساس کافی برای ساختار شهر نیست؛ بر این اساس، فهم عمومی از علم و استفاده آگاهانه از تکنولوژی در تعامل با هویت هر ملت با تاکید بر زمینه های تاریخی، فرهنگی-اجتماعی و زیست محیطی، هم در فهم و تشریح پدیده شهری و هم در شکل دهی آینده معماری شهری تاثیرگذار خواهد بود.
طرح بازسازی سردر مسجد ورامین
زرین تاج شیبانی / حسن محبعلی
“خطوط کلی که بطور مشترک در ساختمان و تزیین این سردرها بکار گرفته شده بصورت زیر قابل تشریح است: سردر دارای طاقی با قطاربندی مقرنس است،ورودی کوتاه حاشیه‌ای مستطیل قاب‌مانند با طرحهای نواری و گره از قطعات کاشی لعابی فیروزه‌ای و لاجوردی و آجر بدون لعاب دارد. (به تصویر صفحه مراجعه شود) طرح پیشنهادی بازسازی سردر مسجدجامع ورامین خارجی که محل آن برای قرارگرفتن کتیبه‌ای بصورت مقعر پیش‌بینی شده هیچگاه کاشیکاری و تکمیل نشده است،زیرا هیچگونه آثاری از کار کاشی و یاحتی ملات زیر آن در کلیه قسمتهای حفظ شده حاشیه باقی نمانده است. (به تصویر صفحه مراجعه شود) عکس شماره 01-سردر ورودی مسجدجامع کرمان عکس وضعیت سردر را قبل‌از تعمیرات اخیر نشان میدهد که قسمت پائین مناره‌های دو سوی سردر نیز در عکس مشهود است. نمایش جزئیات قسمت فوقانی سردر و مناره‌های بالای آن (به تصویر صفحه مراجعه شود) عکس شماره 51:دید کلی-اصفهان اثر باقیمانده متعلق به سردر دار الضیافه‌ای مربوطبه اوائل قرن هشتم هجری است. (به تصویر صفحه مراجعه شود) عکس شماره 61:پایه مناره سردر ورودی-ورامین آثار باقیمانده از پایه مناره شرقی بالای سردر ورودی،در بالاترین سطح ارتفاع فعلی سردر مسجد. (به تصویر صفحه مراجعه شود) عکس شماره 71:پایه مناره سردر ورودی-ورامین آثار باقیمانده از پایه مناره غربی بالای سردر در بالاتری سطح ارتفاع فعلی سردر مسجد. (به تصویر صفحه مراجعه شود) عکس شماره 02:پایه مناره سردر ورودی-ورامین نمایش راه پله و میله مدور وسط مناره که با آجر تراش ساخته شده است. (به تصویر صفحه مراجعه شود) عکس شماره 32:نمای جبهه جنوبی صحن و ایوان اصلی-ورامین نمایش وضعیت مسجد قبل از مرمت که شدت خرابیها و آسیب‌های وارده به بخش غربی را نشان میدهد.”
فعالیت تعمیراتی سال 69 در مسجد جامع ورامین
زرین تاج شیبانی
“الف-مطالعه و تهیه طرح در تعمیرات بخش‌های شرقی و غربی شبستان شمالی،بازسازی رومیها و طاقهای چهاربخشی براساس قالب‌های موجود که باروش برداشت مستقیم تهیه شده بودند صورت پذیرفته است. دهانه ایوان شمالی حدود 02 سانتی‌متر کوچکتر از ایوان شرقی است،که این اختلاف شاید ضمن بازسازی پایه‌های جانبی ایوان در مراحل تعمیراتی اولیه پیش آمده باشد. بحدی که در شرایط موجود با کار قوس ایوان بر روی پایه شمالی آن حدود 51 سانتی‌متر نسبت به تراز پایه جنوبی آن پائین‌تر است. بدین نحو که با تعیین محل دقیق پاکار براساس شواهد معماری و بازیابی محل استقرار پای قالب بر روی پایه‌های جانبی ایوان،کنترل آن با شمارش ردیف‌های آجر از محل پاکار تا تیزه قوس،کنترل وترها و دریافت پاسخ مناسب،با تقسیم‌بندی و ریسمان‌کشی در زمینه برداشت قوس اقدام گردید،و با روش نقطه‌یابی بصورت شعاعی قوس ایوان شرقی برداشت شد. حاصل این تحلیل دستیابی به ترسیم هندسی نوعی قوس شبدری بود که خوشبختانه در سایر قوس‌های مسجد از جمله قوس ایوان جنوبی نیز پاسخ مناسب داشت.”
مسجد جامع ورامین
علی فرحانی
مسجد جامع ورامین
محمد رضا تاجیک
مسجد جامع ورامین
مسعود نصرتی
“مدخل ورودی سر در در بالای مدخل ورودی سردر، کتیبه‌ای به خط ثلث با کاشی معرق فیروزه‌ای بر زمینه‌ای لاجوردی که بخش عمده آن از بین رفته به شرح زیر در کتاب مرآت البلدان اعتمادالسلطنه آمده: «ذکر القدیم اولی بالتقدیم ولی هذه العمارة الجامع و سایر المنازل الاعلی مولی السلطان المعظم و الخاقان الاعظم و مالک الرقاب الامم و السلطان السلاطین العرب و العجم ابوسعید بهادرخان خلد الله سلطانه العبد الضعیف محمد بن محمد بن منصور القوهدی تقبل الله لمرضاته بسعی ولده الخلف الصالح الحسن بن محمد سلمه الله تعالی و سعید فی شهور سنة 722» کتیبه ایوان سردر مسجد در ایوان سردر، کتیبه‌ای از سفال بدون لعاب بر زمینه لاجوردی به خط کوفی تزئینی دیده می‌شود که متأسفانه بیشتر این کتیبه از بین رفته است.”
مسجد جامع ورامین و زیبایی های آن
فرزانه خمسه
معماری مساجد در هنر اسلامی،جایگاه ویژهای دارد.ترجمان اندیشه‌ها و اعتقادات معمارانی است که زندگی خویش را برای رسیدن به یگانگی و وحدت گذاشته‌اند.این آثار باارزش یادگاری از نیاکان ماست که باید با حفاظت و پاسداری از آنها،به آیندگان سپرده شده تا نسل‌های بعدی نیز با تاریخ و ابنیه مهم مذهبی آشنا شوند. مسجد جامع ورامین به لحاظ تکنیک‌های معماری و خصوصیات تزیینی،بسیار مورد توجه واقع شده است. ساماندهی این مسجد که نمونه‌های کامل و باشکوه مساجد چهار ایوانی ایران در قرن هشتم قمری است، می‌تواند تاریخ ورامین را حیاتی دوباره بخشد. در این پژوهش سعی گردیده با مطالعات کتابخانهای و میدانی به بررسی ویژگیهای این بنای تاریخی و ارزشمند بپردازیم.امید است این مختصر راهگشای تحقیقات کاملتر و تخصصی‌تر در این زمینه بوده تا اثری که دیگر امکان تکرارش نیست،با تمام توان حفظ شود و این مهم میسر نخواهد بود مگر با حمایت‌های بی‌دریغ مسئولین تا دخالت‌های غیرمسئولانه و خودسرانه افراد بی‌خبر،مانع پاسداری و صیانت از این اثر فرهنگی نشود.
مسجد جامع ورامین و معماری ایلخانی
علیرضا بخشی
معماری اسلامی دوره ایلخانی با تاکید بر تزیینات آجرکاری(نمونه موردی:مسجد جامع ورامین)
نسترن محمدی / ملیحه نوروزی
بناهای مذهبی یکی از اصلی ترین عناصر شکل دهنده شهر های اسلامی بوده و به عنوان شاخص ترین عنصر معماری ،هویت شهر اسلامی را تعریف می کنند.این بناها با توجه به اهمیت مذهبی که دارند جایگاه ویژه ای را در بافت تاریخی شهرهای اسلامی عهده دار می شوند ،به همین خاطر غنی ترین طرح ها و فرم های تزینی در پوشش تزینات اجری در مساجد به کار رفته اند که در معماری دوره ایلخانی قبل و بعد از آن رواج داشته است. هنرآجرکاری به عنوان پدیده ای برجسته در تاریخ معماری این سرزمین، دارای اصالت و پیشینه ای غنی است و با گونه های تصویری و تزیینی مختلف ، حضور و هویتی دیرینه داشته است. دراین پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی و با بررسی اسناد کتابخانه ای و مطالعات میدانی به بررسی بنای شناخته شده دوران ایلخانی از منظر تزیینات آجرکاری پرداخته شده است و هدف از آن شناخت تزیینات آجری در بنای شاخص این دوران یعنی مسجد جامع ورامین است. در این مقاله سعی بر آن است تا در راستای رسیدن به هدف با تحلیل و بررسی نمونه ای از مساجد ،نقوش اجر کاری دوره ایلخانی مورد بررسی قرار گیرد و نقوش تزیینی شاخص به کار رفته در آنها و تحولات صورت گرفته توسط هنرمندان ایلخانی شناسایی شوند.
نقش های تزیینی مسجد جامع ورامین
سامره کاظمی
“مقاله (تصویرتصویر) سامره کاظمی مدرس گروه گرافیک انستیتو هنر و معماری دانشکده دکتر شریعتی تهران نقش‌های تزئینی مسجد جامع ورامین درآمد در طول تاریخ،زیبایی همواره به عنوان یکی از مهمترین ابعاد هنر و معماری مطرح بوده و نقش‌های تزئینی به عنوان یکی از روش‌های خلق زیبایی در معماری،مورد استفاده قرار گرفته است. چکیده در این مقاله سعی شده است،نقش‌های تزئینی بنای «مسجد جامع ورامین»،به عنوان یکی از هزاران بنای بی‌نظیر معماری دوره‌ی اسلامی و نمونه‌ای از بناهای دوره ایلخانی،با دیدی هنری مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان با بهره‌گیری صحیح و بجا از این نقش‌ها در دوره‌ی پست‌مدرن و آثار گرافیکی و تبلیغاتی امروز، هویت و ارزش‌های نهفته‌ی هنر اصیل ایرانی را هرچند اندک،به آثار امروز کشور بازگرداند. معرفی نقش‌های تزئینی بنا سبک تزئین و معماری مساجد دوره‌ی ایلخانی بیشتر دنباله‌رو سبک دوره‌ی سلجوقی است،با این تفاوت که گنبدها و ایوان‌ها رفیع‌تر شده و گچبری و نقش‌ها به اوج زیبایی و شکوه خود رسیده‌اند؛به طوری که هیچ سطحی بدون نقش رها نشده است. بالای طاقهای ورودی بستان‌ها(که چهار عدد هستند)،کتیبه‌های خطی وجود دارد که زمینه‌ی آنها با اشکال هندسی بسیار کوچک به رنگ آبی لاجوردی،کاشیکاری شده و در پایین کتیبه‌ها،نام الله در قابی دایره‌ای شکل بین نقش‌های ظریف هندسی،گچ‌کاری شده است(تصویر 8). ویژگیهای نقش‌ها و گچ‌بری‌های بنا از ویژگیهای گچبری این بنا،وجود نقش‌های تزئینی ترکیبی متنوع و بی‌نظیری است که از ترکیب نقش‌های گیاهی،اسلیمی و هندسی با یکدیگر به وجود آمده‌اند.”
نور در مسجد جامع ورامین
اصغر دیوسالار / امیررضا احسانی / نورالله رنجبر
نور همواره در معماری اسلامی به عنوان غیرمادی ترین عنصر نشان عالم والاو فضایی معنوی مورد توجه بوده است. نور در فضاهای معنوی نماد بسیار مهم در به وجود آوردن فضای معنوی می باشد. این نوع نگرش به نور درون فضا که عنصری مقدس تلقی می شده در معماری اسلامی تجلی می یابد. طبق تحقیق های صورت گرفته نحوه نورپردازی مساجد و اماکن مذهبی با استفاده از نور طبیعی به گونه ای صورت پذیرفته است که در حقیقت نور افتاب را حالتی عرفانی و ملکوتی می بخشد که احساس معنویت و نیل به ملکوت را در بازدید کننده القاء می کند. در این مقاله تلاش می شود تا با استفاده از روش تحلیلی توصیفی جگونگی تجلی نور در مسجد جامع ورامین و تأثیر آن در القای حس معنوی در انسان مورد بازبینی قرار گیرد.
تاریخ تطبیقی
سلطان محمد خدابنده (703ـ716 هجری) (1303 ـ 1316 میلادی )
بعد از درگذشت غازان خان فرزندش اولجایتو به سلطنت رسید. در سال 704 هجری شهرسلطانیه را که اساس آن توسط غازان خان پی ریزی شده بود بنا نهاد. در سال 706 هجری به خاک گیلان حمله ور شد و آن ناحیه را خراج‌گزار خود کرد. در سال 709 هجری به مذهب تشیع مشرف شد و ملقب به سلطان محمد خدابنده گردید. در زمان غازان خان و سلطان محمد خدابنده، سعدالدین و خواجه رشیدالدین فضل اله عهده‌دار امور کشور بودند. سعدالدین به تدریج اهمیت خود را از دست داد، تا جایی که در سال ۷۱۱ هجری به فرمان سلطان محمد خدابنده کشته شد. جانشین او تاج الدین علی شاه بود که با همکاری خواجه رشیدالدین فضل اله به حل و فصل امور مملکت پرداخت. در سال ۷۱۳ هجری به فرمان سلطان محمد خدابنده پسرش ابو سعید به سلطنت رسید. در همین سال بنای شهر سلطانیه به اتمام رسید.
سلطان محمد خدابنده معاصر است با:
ملک رکن الدین پسر ملک شمس الدین (۶۷۷ ـ ۷۰۵ هجری) و ملک فخرالدین پسر ملک رکن الدین (۷۰۶۰۷۰۵ هجری ) و ملک غیاث الدین پسر ملک فخرالدین (۷۰۶ـ ۷۲۹ هجری) از آل کرت
و نظام الدین حسن پسر جلال الدین طیب شاه (۶۸۸ ـ ۷۲۵ هجری) از ملوک شبانکاره
و حاجی شاه پسر یوسف شاه (۶۹۰ـ۷۱۸ هجری) از اتابکان یزد
و قطب الدین شاه جهان پسر سیور غتمش (703ـ702 هجری) از قراختائیان کرمان
و امیر شرف الدین محمود شاه اینجو (۷۰۳ـ ۷۳۶ هجری) از خاندان اینجو و امیر مبارزالدین محمد ابن غیاث الدین حاجی (۶۶۰ ـ ۷۲۳ هجری) از آل مظفر
و نصرت الدین أحمد پسر یوسف شاه (۶۹۵ ـ ۷۳۰ هجری) از اتابکان لر بزرگ
و عزالدین محمد پسر عزالدین حسین (۶۹۵ ـ ۷۱۶ هجری) از اتابکان لر کوچک.
مهمترین حوادثی که در دوران سلطنت سلطان محمد خدابنده و معاصران ایرانی او در کشورهای دیگر آن زمان به وقوع پیوست، چنین است:
آسیا
چین: در چین سلسله یوان سلطنت می‌کرد (۱۲۷۹ ـ ۱۳۶۸ میلادی)
دهلی: پادشاه سلسله خلج در این زمان علاء الدین خلجی است. (۱۲۹۵ ـ ۱۳۱۵ هجری) وی پس از دفع مخالفان خود در داخل مملکت به دفع مغول‌ها پرداخت، وی فرمانروایی بود از هر جهت سفاک و بی‌رحم و خود را اسکندر ثانی تصور می‌کرد، و رویاهای بزرگ برای تحصیل یک مملکت وسیع در سر می‌‌پروراند. بعد از درگذشت وی سلطنت نصیب پسر شش ساله‌اش عمر شاه شهاب الدین شد. (۷۱۵ هجری) (۱۳۱۵ میلادی) و بعد از وی سلطنت به قطب الدین مبارک شاه اول رسید. (۷۱۶ هجری)(۱۳۱۶میلادی)
عثمانی: سلطان عثمانی در این زمان، عثمان اول است. (۱۲۵۹ ـ ۱۳۲۶ میلادی )
یمن: در یمن رسولیان حکومت داشتند. (۱۲۲۹ ـ ۱۴۵۴ میلادی)
افریقا
الجزایر: فرمانروای بنی زیان در الجزایر در این زمان ابو حمو موسی است. (۷۰۷ هجری)
تونس: در تونس از سلسله بنی حفص یکی بعد از دیگری زمام امور را در دست داشتند. از جمله، ابو بکر اول (۷۰۹ هجری) (۱۳۰۹ میلادی ) و ابوالبقا خالد اول در همان سال و بعد از این دو ابو یحیی زکریا زمام امور را در دست گرفت (۷۱۱ه.ق.) (۱۳۱۱ میلادی)
مراکش: فرمانروای بنی مرین در این زمان ابو ثابت عامر است. (۷۰۶ هجری) (۱۳۰۶ میلادی) جانشین وی ابوالربیع سلیمان است. (۷۰۸ هجری) (۱۳۰۸ میلادی) در سال ۷۰۹ هجری (۱۳۰۹ میلادی) اسپانیایی‌ها جبل الطارق را به تصرف خود در آوردند. سپاهیان مرینی بار دیگر در اسپانیا ظاهر شدند. بعد از سلیمان فرمانروای بنی مرین ابو سعید عثمان شد. (۷۱۰ هجری) (۱۳۱۰ میلادی)
مصر: فرمانروای ممالیک بحری مصر در این زمان رکن الدین بیبرس دوم است (۷۰۸ هجری) (۱۳۰۸ میلادی) و در سال ۷۰۹ هجری (۱۳۰۹ میلادی) برای سومین بار زمام امور را به دست گرفت.
اروپا
آلمان: شاه آلمان در این زمان آلبرشت اول است. (۱۲۹۸ ـ ۱۳۰۸ میلادی) وی بر اثر یک توطئه، کشته شد. بعد از کشته شدن آلبرشت، هانری هفتم لوگزامبورک که در سال ۱۳۰۸ میلادی به پادشاهی آلمان برگزیده شده بود، به سلطنت نشست. (۱۳۰۸ ـ ۱۳۱۳ میلادی) وی توجه زیادی به ایتالیا داشت و به همین جهت در رأس سپاه فراوانی رهسپار ایتالیا شد و در سال ۱۳۱۱ میلادی در میلان به عنوان شاه لمباردیا تاجگذاری کرد و در لشکر کشی به ایتالیا جنوبی درگذشت. بعد از وی سلطنت به لوئی چهارم رسید. (۱۳۱۴ ـ ۱۳۴۷ میلادی)
انگلستان: بعد از ادوارد اول پسرش ادوارد دوم به تخت سلطنت نشست (۱۳۰۷ ـ ۱۳۲۷ میلادی) در عهد او مجلس شورا بر داعیه خود افزود. ادوارد دوم پادشاهی بی‌کفایت و نالایق بود. دارای تلون مزاج و ضعیف النفس بود که پیوسته تحت تأثیر گفته‌های اطرافیان خود قرار میگرفت. در سال ۱۳۹۴ میلادی درصدد تصرف اسکاتلند بر آمد، لیکن از رابرت اول فرمانروای اسکاتلند شکست خورد. دیری نگذشت مردم سر به شورش برداشتند. ملکه ایزابل که دختر فیلیب لوبل (پادشاه فرانسه) بود، با سرکشان و شورشیان همدست شد و در نتیجه ادوارد از سلطنت خلع شد و در قلعه برکلی به فرمان ملکه و معشوقه او به قتل رسید.
بوهم: شاه بوهم ونسلاوس دوم بود. (۱۳۰۵۰۱۲۷۸ میلادی) بعد از وی سلطنت به پسرش ونسلاوس سوم رسید. (۱۳۰۵ـ ۱۳۰۶ میلادی) زمانی که درصدد پیشروی به خاک لهستان بود، کشته شد. وی آخرین شاه سلسله پرمیل است. بعد از وی یوهان لوکزامبورگی به سلطنت رسید. (۱۳۱۰ ـ ۱۳۴۶ میلادی)
روم شرقی: امپراتور روم شرقی در این زمان آندرتیکوس دوم است. (۱۲۸۳ـ۱۳۲۸میلادی) سیسیل و ناپل: شاه سیسیل و ناپل در این زمان شارل دوم است. (۱۲۸۵ ـ ۱۳۰۹ میلادی)
فرانسه: پادشاه فرانسه در این زمان فیلیپ چهارم است. (فیلیپ لوبل) (۱۲۸۵ ـ ۱۳۱۴ میلادی) مرگ بونیفاس هشتم یکسره فیلیب لوبل را مغرور ساخت، تا جایی که فیلیپ در سال ۱۳۰۵ میلادی برتران دوگو Bertrand DeGot.. خلیفه بردو را به جانشینی او نشاند که به کلمان پنجم معروف شد و چون در رم احساس امنیت نکرد، به آوینیون فرانسه آمد و از آن به بعد تا مدت ۷۰ سال آوینیون مقر پاپ شد. (۱۳۰۹ـ ۱۳۷۶ میلادی) غلبه فیلیپ لوبل بر بونیفاس هشتم و استقرار پاپ در آوینیون یکی از مهمترین وقایع قرون وسطی است و به این ترتیب نقشه پاپ‌ها که می‌خواستند بر تمام پادشاهان مسیحی مستولی شوند، در آغاز قرن چهاردهم میلادی به کلی به هم خورد.
در دوران سلطنت فیلیپ لوبل در سال ۱۳۰۶ میلادی اموال قوم یهود که بیشتر در جنوب کشور فرانسه اقامت داشتند، ضبط شد و آنها تبعید شدند، همچنین یکی دیگر از رویدادهای اجتماعی این زمان توقیف اعضای فرقه پاسبانان معبد است. توضیح آن‌که پاسبانان معبد پس از جنگ اول صلیبی تأسیس یافت تا به حراست بیت المقدس بپردازد. چون بیت المقدس از دست رفت. اغلب اعضای این فرقه به اروپا برگشتند، این فرقه صاحب اموال زیادی بودند. فیلیپ لوبل که همیشه در تنگنای مالی بود، مبالغ هنگفتی از فرقه مذکور قرض گرفت و درصدد بود که فرقه را منهدم سازد و دارایی آنها را تصرف کند. به همین سبب، در سیزدهم اکتبر سال ۱۳۰۷ میلادی اعضای فرقه را دسته‌دسته دستگیر کرد و همه گونه جنایات ساختگی را به آنها نسبت داد و بسیاری از آنها زیر شکنجه جان دادند.
با این اوصاف، محکومیت اعضای فرقه در فرانسه این حق را نمی‌داد که دارایی آنها را ضبط کنند. پاپ کلمان پنجم ابتدا زیر چنین باری نرفت و چون تحت فشار قرار گرفت، مجمعی در شهر وین تشکیل داد. افیلیب لویل با لشگری به این آمد و پاپ بناچار متلاشی شدن فرقه را در سال ۱۳۱۲ میلادی از تصویب مجمع گذرانید.
مقدمات انقراض پادشاهان خاندان کاپه به تدریج فراهم میشد، به این معنی که در سال ۱۳۱۴ میلادی در چند ناحیه سرکردگان دست اتحاد به یکدیگر دادند و چون در آن اثنا فیلیب لوبل در گذشت، جانشین او لوئی دهم چندین دستخط اعطا کرده، وعده داد که رسوم قدیمه را محترم بدارد و همین قول و قرارها سرکشان را ساکت کرد، اما پیشامد روزگار با آنها مساعد نبود، زیرا در مدت کوتاهی سه بار پادشاه تغییر کرد. به این معنی که پسر ارشد فیلیپ لوبل موسوم به لونی دهم بعد از دو سال سلطنت (۱۳۱۴ ـ ۱۳۱۶ میلادی) درگذشت
لهستان: پادشاه لهستان در این زمان و نسلاوس دوم است. (۱۳۰۰ ـ ۱۳۰۵ میلادی) بعد از وی سلطنت به لادیسلاوس (Ladislaus) اول رسید (۱۳۰۶ ـ ۱۳۳۳ میلادی).
مجارستان: پادشاه مجارستان ونسلاوس سوم بود. (۱۳۰۱ ـ ۱۳۰۵ میلادی) جانشین او شارل اول است (1308 ـ 1342) وی موسس سلسله آنژون در مجارستان است.
عکس های جدید
عکس های مرمت
ترسیمات قدیمی از آلبوم داخل پایگاه
عکس های قدیمی از آلبوم داخل پایگاه
نقاشی قدیمی
