تعاریف / فضاهای معماری / گونه های معماری

گلدسته

دانستنی ها

اطلس تاریخی ایران

فانوس دریایی

فرهنگنامه ها

آبادیس

پارسی ویکی

دهخدا

ویکی واژه

تارنماها

ایرانشهرپدیا

دانشنامه اسلامی

دانشنامه ایرانزمین

دایره المعارف بزرگ اسلامی

نگارستان

نورمگز

نورلیب

ویکی پدیا

ویکی واند

کتاب ها

شکوه معماری سلجوقی در مناره‌های اصفهان

معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی

معماری ایران: دوره اسلامی

منار جام: کتیبه‌ها و نقوش تزیینی و مفاهیم نمادین

منارهای آستان قدس رضوی (تاریخ و هنر)

مناره‌های مساجد تاریخی مازندران

پایان نامه ها

تحلیل تطبیقی کارکرد مناره‌ها در ایران

مقاله ها

از فرش تا عرش(نقش مناره در معماری و شهرسازی اسلامی)

ارزیابی تاثیرات اجتماعی مرمت و بازسازی گلدسته های مساجد منطقه 9 شهرداری تهران

بررسی سیر تحول مناره های ایران پس از اسلام (مطالعه موردی: بررسی سیر تحول تناسباتی مناره ها از قرن پنجم تا قرن دوازدهم)

نقش اجزاء و عناصر معماری در اثرات زلزله بر مناره ها

نمادشناسی درمعماری اسلامی گلدسته های مساجدنمادی ازمذاهب مختلف مسلمانان

تاریخ ایران کمبریج / جلد ششم / دوره تیموریان / پیتر جکسن / یعقوب آژند / معماری دوره تیموری / رالف پیندر ویلسون

کرمان در سال 1340م. به دست آل مظفر افتاد. نه سال بعد مبارزالدین محمد مسجد جامع آن را بنیان گذاشت. پلان چلیپایی بود، تاقگان یک طبقه آن به جز در سمت جنوب که دو طبقه بود، به ایوان‌ها متصل می‌شد. مدخل ورودی با رأس مربعی و مناره‌های گلدسته‌ای به یک هشتی گنبدی می‌رسید که به ایوان شمالی مجوفی باز می‌شد. ایوان عبادتگاه در سمت جنوب پهن‌تر و عمیق‌تر از دیگر ایوان‌ها بود.

سفرنامه پیترو دولاواله / شعاع الدین شفا

مناره‌ای است به نحوی که تعداد مناره‌ها به هشت عدد می‌رسد و همه آن‌ها از آجر ساخته شده است و داخل آن‌ها پلکانی است که تا نوک گلدسته ادامه دارد. از این مناره‌ها برای اذان گفتن استفاده می‌کنند. یعنی موذن که روحانی مسلمانی است بالای آن می‌رود و با صدای بلند مردم را به انجام فرایض دینی خود می‌خواند و این عمل پنج‌بار در روز تکرار می‌شود.

احتمالاً در دوره صفویان، به جای آن، مسجد بزرگ‌تری بنا شده و سپس کریم‌خان، هم زمان با احداث بازار و میدان، این مسجد را احیاء کرده و از آن پس، مسجد وکیل خوانده شده است و مؤلف این کتاب افزوده است که در تصویر شیراز، در ضمیمه سفرنامه شاردان، مسجدی تقریباً در موقعیت جغرافیایی مسجد وکیل با سردر و گلدسته‌های بلند به چشم می‌خورد که ممکن است مؤید این احتمال باشد.

فتوت نامه سلطانی / ملا حسین واعظ کاشفی سبزواری / محمد جعفر محجوب

ساختمان زورخانه

شکل و نمای داخلی و خارجی ساختمان زورخانه (به خصوص در قدیم) به تکیه‌ها و تکیه‌ها به خانقاه‌ها و خانقاه‌ها به آتشکده‌های دوره باستان ایران می‌ماند. این شباهت از نظر مسلکی مربوط به تصوف و در مرحله بالاتر پیروان مکتب فتوت (جوانمردان) عیار می‌تواند باشد که زاییده فکر ایرانی بوده و از خصایص فرهنگ باستانی مردم ایران سرچشمه می‌گیرد. بعد از ظهور اسلام، خانه‌ها، لنگرگاه‌ها، خانقاه‌ها با تکیه‌ها مرکز اقطاب اهل تصوف و مرجع پهلوانان و عیاران پیرو اهل فتوت بوده و شکل ساختمان زوخانه‌ها از این جهات است که به آن مکان‌ها شباهت دارد. نمای بیرونی زورخانه چهار گوشه است با گنبد و یا گنبد گلدسته مانند که هوا و روشنایی آفتاب را از دریچه‌ها و شیشه‌ها به درون زورخانه می‌کشاند. در داخل زورخانه، وسط محوطه آن، گود دایره‌وار هشت گوشه یی با ژرفتی هشتاد سانت و در ازای از هر سو به سوی دیگر حدود هفت متر جا دارد. دور گود از هر سو تا نشستنگاه پیرامون یک و نیم تا دو متر می‌باشد و از کف گود تا بالای گلدسته نزدیک ده متر می‌رسد. دور محوطه زورخانه به تناسب گاه شش گوشه و گاه چهار گوشه است. دور زورخانه‌های قدیم (یعنی تا پنجاه سال پیش) مثل تکیه‌ها غرفه‌هایی برای نشستن تماشا کنندگان و مهمانان و گذاشتن ابزار و وسایل ورزشی و کندن لباس داشت که در عکس (شماره 4 و 5) دیده می‌شود، و اکنون زورخانه دیگر بدون آن غرفه‌هاست و برای گذاشتن لباس و اسباب ورزشی جاسازی شده و تماشاکنندگان هم دورادور روی صندلی و یا نیمکت می‌نشینند. در ورودی که نسبت به در اصلی با دالانی فاصله دارد کوتاه است، تا وارد شوندگان به احترام و نشانه تواضع سر فرود آورند. سردم مرشد اگر سکو باشد و یا ساخته از چوب نزدیک در ورودی است. ضمنا می‌توان گفت صحن داخلی زورخانه با گود و اطراف آن، روی هم رفته به جایی مثل تکیه دولت و هم به آمفی تاتر و هم به سربینه حمام‌های سابق شباهت دارد.

مصالح شناسی سنتی / حسین زمرشیدی

در قرون اولیه بعد از اسلام وجود کاربرد خشت در بناهای عمومی اجتماعی و به طور کلی بناهای مسکونی مصالح اصلی بوده است. از آثار به جا مانده می‌توان به مسجد خشتی فهرج یزد با اجرای بسیار جالب آن که از نیمه نخست قرن اول هجری به یادگار مانده است اشاره داشت. اضافه می‌شود گلدسته خشتی این بنا متعلق به دوره سلجوقی می‌باشد که بعدها به این مجموعه اضافه شده است.

معماری ایران دوره اسلامی / یوسف کیانی

مناره ها / محمد علی مخلصی

دکتر زکی محمد حسین دانشمند مصری معتقد است که مناره‌های ایران بواسطه ارتفاع زیادی که داشته‌اند برای اذان‌گویی به کار نمی‌رفته‌اند و اذان‌گو بالای بام مسجد اذان می‌گفتند و در واقع این مناره‌ها بیشتر برای زینت بنا به کار می‌رفته است. گدار نیز به همین نظر معتقد است و می‌گوید از بین تمام منارهای اصفهان تنها مناری که برای اذان گفتن به کار می‌رفته منار گلدسته اصفهان می‌باشد.

نمونه‌های منار کشیده و بلند نیز در این دوره به چشم می‌خورند که می‌توان به منارهای بارگاه حضرت معصومه در قم، بارگاه حضرت عبدالعظیم در ری، مشهد اردهال در کاشان و منارهای مدرسه عالی شهید مطهری (سپهسالار) در تهران اشاره کرد.

از مختصات جالب توجه این مناره‌ها تغییراتی است که در قسمت پایین داده شده بدین صورت که از طرح گلدانی با شکم برآمده استفاده شده است. بجاست که از منارهای استثنایی ایران یعنی منارهای بارگاه حضرت رضا (ع) نام برد که وضع آن‌ها به هیچ یک از مناره‌های مساجد و مشاهد مشرفه شبیه نیست. زیرا مناره‌های جفت معمولاً در دو طرف ایوان و دو طرف گنبد ساخته شده‌اند. چنان‌که ایوان و گنبد در وسط آن‌ها قرار دارند ولی این دو گلدسته در طول شمالی گنبد قرار دارند و عرض صحن عتیق فاصله میان آنهاست. بدین ترتیب که منارها درست در وسط ایوان‌های شمالی و جنوبی صحن قرار گرفته‌اند. به طوری که مسافران و زواری که از طرف جنوب شهر وارد شهر می‌شوند از دور گنبد را در میان دو گلدسته می‌بینند و این حاکی از دقت مهندسی معماران و هنرمندان آن زمان بوده است. ارتفاع ماره از کف صحن 5/40 متر و پیرامون خارجی آن 12 متر و نمای بیرونی مذهب می‌باشد.

مهم‌ترین خاصیت پله‌های مارپیچی داخل منار این است که به بنا حالت فنریت می‌دهد و به منار در برابر ارتعاش و زلزله ایستایی بیشتری می‌بخشد. به خصوص این‌که شکل مدور مناره باعث می‌شود که منار در برابر نیروی باد نیز به راحتی مقاومت کند. ورودی بنا عموماً به صورت درگاه کوتاهی است که در پایین منارهای انفرادی ساخته می‌شود اما در بعضی از منارها از مدخلی که در محاذی پشت بام بنای وابسته احداث گردیده جهت دخول استفاده می‌کنند مانند منار گلدسته اصفهان و منار مسجد جامع قمشه. ورودی منارهای زوجی نیز اکترا در پشت بام شبستان یا پشت ایوان قرار دارد مثل منارهای مسجد گوهرشاد و بقعه شیخ شهاب الدین اهری و منار مسجد جامع اصفهان.

معماری منار در نواحی شمالی ایران:

در حقیقت به ماذنه‌های مساجد گیلان و مازندران، منار نمی‌توان اطلاق کرد، چرا که به صورت گلدسته‌های بلند و مناره‌های کوتاهی هستند که با توجه به آب و هوای مرطوب ساخته شده‌اند. به همین جهت ارتفاع آن‌ها کم و سقف تاج آن بزرگ‌تر از حد معمول است، باز هم همه این مسائل مانع این نشده است که معمار ذوق و سلیقه به خرج ندهد و در همان ارتفاع کم نیز به هنرنمایی نپردازد. منارهای مهم مساجد و امامزاده‌های گرگان و مازندران و گیلان کم و بیش با اندکی تفاوت شبیه هم هستند. به وسیله پلکان‌های مارپیچی به ماذنه‌ای که از ارزش هنری و معماری کمتری برخوردار است راه می‌یابند. بدنه منار استوانه‌ای‌ است که در قسمت گلوگاه بدون مقرنس طرح دایره به چند‌ضلعی تبدیل می‌شوند.

عموم این منارها دارای تزییناتی در بدنه به صورت آجرچینی مورب و یا به صورت لوزی می‌باشند. مهم‌ترین گلدسته شمال عبارت‌اند از گلدسته مسجد کاسه فروشان، گلدسته مسجد چمارسرا، گلدسته چله خانه آقامیر نظام الدین دررشت.گلدسته‌های مسجد جامع گرگان و مسجد امام حسن عسگری آمل. این منارها از قدمت زیادی برخوردار نیستند و بیشتر مربوط به دوره قاجاریه می‌باشند.

کاربرد منار:

از آن‌جا که بین انتخاب مکان جهت احداث منار و کاربرد منار رابطه‌ای هماهنگ و مستقیم وجود دارد می‌توان مکان احداث این نوع بنا را عملکرد آن بنا در راستای خاص آن دانست.

1ـ میل راهنما: …

2ـ اذان‌گویی و خبررسانی:

مناره در اصلاح کنونی بنایی است که جهت اذان‌گویی به کار می‌رفت. به همین جهت در دوران اسلامی منار، نام ماذنه نیز به خود گرفته است. ولی این نام مستلزم صعود موذن بر فراز آن نبوده بلکه موذن عموما در محل مناسب‌تری در مسجد اذان می‌گفته است… در حقیقت می‌توان گفت منارهای بلند ایرانی بیشتر از آن‌که جنبه ماذنه داشته باشد به عنوان سمبل آوای ملکوتی در کنار مساجد و بقاع متبرکه ساخته می‌شد. چه این‌که امروزه با آن‌که موذن در پشت بلندگو اذان می‌گوید اما باز هم مناره‌ای بسیار بلند و زیبایی احداث می‌شود مانند منارهای مسجد حظیره یزد ـ منارهای مسجد جامع نارمک ـ منار مسجد جامع رفسنجان.

3ـ منار سمبل پیروزی: …

معماری منار در نواحی شمالی ایران:

در حقیقت به ماذنه‌های مساجد گیلان و مازندران، منار نمی‌توان اطلاق کرد، چرا که به صورت گلدسته‌های بلند و مناره‌های کوتاهی هستند که با توجه به آب و هوای مرطوب ساخته شده‌اند. به همین جهت ارتفاع آن‌ها کم و سقف تاج آن بزرگ‌تر از حد معمول است، باز هم همه این مسائل مانع این نشده است که معمار ذوق و سلیقه به خرج ندهد و در همان ارتفاع کم نیز به هنرنمایی نپردازد. منارهای مهم مساجد و امامزاده‌های گرگان و مازندران و گیلان کم و بیش با اندکی تفاوت شبیه هم هستند. به وسیله پلکان‌های مارپیچی به ماذنه‌ای که از ارزش هنری و معماری کمتری برخوردار است راه می‌یابند. بدنه منار استوانه‌ای‌ است که در قسمت گلوگاه بدون مقرنس طرح دایره به چند‌ضلعی تبدیل می‌شوند.

معماری تکایای ایرانی / الهه ذوقی حسینی

تقسیم‌بندی تکایا بر اساس اقلیم

سواحل جنوبی خزر: در شهرهای استان گیلان مراسم عزاداری به طور عمده در مساجد و امامزاده‌ها و بقاع متبرکه انجام می‌شود… و هم‌چون استان‌های دیگر یکی از مهم‌ترین نشانه‌های همیاری و همبستگی محله‌ای است…در استان مازندران از بناهای مهم شهری محسوب شده و طی دهه محرم مهم‌ترین مرکز توجه و تجمع در شهر است… که از تلاقی چند گذر حاصل می‌شود… بنای تکایا آجر و ملات آهکی و بام سفالی است. بعضی از تکایای مازندران مثل تکیه حصیرفروشان گلدسته هم دارند..

مطالب مرتبط