تیمچه دانستنی ها اطلس تاریخی ایران بازار تیم تیمچه چهارسو چهارسوق خان خانبار دالان دکان راسته سرا سراچه فضاهای بازار قیصریه کالنبار میدان گزیده‌ی کتاب: فرهنگ مهرازی / علی محمد رنجبر کرمانی / ندا رفیع زاده / بیژن سرشکی تیم و تیمچه به یک اَرسَن (مجموعه) از دکان و انبار گفته می‌شود که گرداگرد یک تالار با آسمانه‌ای بلند و دو آشکوبه جای دارند. یکی از زیباترین تیمچه‌ها، تیمچه امین‌الدوله در کاشان است. در تبریز و چند شهر دیگر، تیمچه به راسته بازار کوتاه و پهن و سرپوشیده‌ای گفته می‌شود که از دو سو می‌توان آن را بست. مانند تیمچه مظفریه و امیر. سه گونه تیمچه را می‌توان از هم جدا دانست: 1 – تیمچه دو آشکوبه سرپوشیده چهار پهلو یا چهارپهلوی راست (مربع یا مستطیل) مانند تیمچه باستانه (عتیقه) فروشی‌ها در اسپهان، تیمچه حاجب‌الدوله در تهران. 3 – تیمچه یک آشکوبه یا بدون آسمانه، مانند تیمچه سعادت در اسپهان. تیمچه‌ها بیشتر جایگاه بازرگانان و بُنکدارهای بزرگی بوده که تنها به بازرگانی یک گونه کالا می‌پرداخته‌اند و هنوز نیز چنین است. بدین روی چند ویژگی، آن را از خان و کاروانسرا جدا می‌سازد: گونه مهرازی با شکوه‌تر. آسمانه‌دار بودن، چون سرا و کاروانسرا میانسرا دارند. بازرگانی تک کالایی. انبار و بارانداز کمتر. بهره‌مندی از آسایش بیشتر. تیم‌ها از تیمچه بزرگتر بودند و گاه برای بازرگانی چند کالا به کار می‌رفتند. گزیده‌ی کتاب: گنجنامه / بازارها / کامبیز حاجی قاسمی این تیمچه از بناهای زیبای بازار تبریز است که در محدوده چهار راسته‌بازار قرار گرفته است: قیزبستی بازار در جنوب ؛ راسته عباچی، در غرب؛ بازار کلچی (سراجها) در شمال؛ و راسته قدیم در شرق. تیمچه در سال ۱۳۰۵، در عهد سلطنت ناصر الدین شاه قاجار و ولایت عهد مظفر الدین میرزا، ساخته شده و نام آن نیز مأخوذ از نام اوست. گفته اند که بانی آن حاج شیخ جعفر قزوینی، بانی تیمچه های حاج شیخ در همین بازار، و معمار آن بالا کاظم بوده است.. تیمچه شکلی کشیده و دالان مانند دارد که یک سر آن در قیزیستی بازار و سر دیگر آن در بازار کلچی است و از هر دو طرف، ورودی دارد. این دو ورودی از لحاظ معماری هم ارزش اند؛ اما (امروزه عملا ورودی جنوبی از قیز بستی بازار) ورودی اصلی است. هر دو ورودی قاعده ای به شکل نامتعارف ولی متقارن و رسمی بندی ظریف و پیچیده دارند و به فضای نیم شش دو سر دالان متصل می شوند. شکل قاعده در طول تیمچه تغییری نمی‌یابد؛ و دارای دهانه‌ها و طاق و قوسهای مشابه و متوالی است که آن را به الگوی دالان یا بازارچه شبیه کرده است. طاق میانی اندکی مرتفع‌تر است و رسمی بندی با تویزه های گچی دارد که به شمسه‌ای شانزده پر با روزنی مدور در وسط ختم می شود. از یازده طاق تیمچه، دو طاق دیگر نیز، که نسبت به طاق میانی قرینه یکدیگرند، رسمی بندی دارند؛ اما با طرحی ساده‌تر که به شمسه‌ای هشت‌پر و روزنی هشت‌گوش ختم می‌شود. به این ترتیب، فضا بی‌تغییری در قاعده آن و صرفا با افزایش ارتفاع طاق میانی و رسمی بندی ظریف‌تر و روزن آن دارای مرکز شده است. گذشته از این سه روزن میانی، در طرفین هر طاق و در ابتدا و انتهای تیمچه، روزنهایی با قوس جناغی تعبیه شده است. این مجموعه روزن‌ها و کلا شیوه نور پردازی فضا بر هندسه منظم و مرکز و آغاز و انجام فضا و بر ضرباهنگ منظم آن تأکید می کنند. حجره ها در طرفین تیمچه نشسته‌اند و بعضا پستوهای کوچک و بزرگ دارند. در زیرزمین بعضی حجره‌ها، انبار کوچکی هست که ورودی آن در جلو حجره در کف تیمچه قرار دارد و با درپوش چوبی پوشانده شده است. در جلو همه حجره های طبقه بالا، ایوانچه ای بوده است که امروزه وجود ندارد. این ایوانچه‌ها به هم مرتبط بوده و در طرفین طبقه بالا، رواق گونه ای پدید می‌آورده اند. با این رواق، ارتباط حجره‌ها با یکدیگر و با پلکان واقع در طرفین فضاهای ورودی تیمچه ممکن می‌شده است. (ترکیب زیبای درگاه پله ها نیز شایان توجه است). با وجود ایوانچه ها، حجم داخلی در طبقه فوقانی تراش می‌خورده و قوس‌ها برجسته‌تر و فضا سبک‌تر جلوه می کرده و رسمی‌بندی نیم‌طاق ایوانچه ها نیز بر ظرافت فضا می‌افزوده است. متأسفانه در زمانی – بنا بر قول کسبه و آنچه از ترکیب و شکل پنجره‌ها بر می آید، احتمالاً در زمان پهلوی اول – ایوانچه‌ها را به حجره‌ها افزوده‌اند. در نتیجه، اگرچه این بنا کاملا زنده و سالم است؛ چنین تصرفی از زیبایی آن کاسته و کیفیت فضایی آن را دگرگون کرده است. انگیزه این تصرف معلوم نیست؛ زیرا برای دسترس حجره ها به پلكان، به جای رواق حذف شده، در پس آنها راهروی کشیده‌اند که نه تنها موجب صرفه جویی در سطح و بزرگ تر شدن حجره ها نشده، بلکه به جای رواقی دلباز و زیبا و متنوع با دهانه های کاربندی شده، فضایی تنگ و تاریک و طویل پدید آمده است. قوسهای بالایی جناغی و قوسهای زیرین کمانی است. سرتاسر نمای داخلی تیمچه از آجر تیره رنگ با بندکشی سفید است؛ و اگر از رسمی‌بندی‌های ظریف یاد شده بگذریم، تنها تزیینات بنا گچ‌بریهای درشت نقش و ساده در لچکی قوس حجره های زیرین است. به نظر می‌رسد که این گچ بری‌ها اصالت نداشته باشد؛ و شاید آنها را در همان زمان حذف ایوانچه ها و تعویض در و پنجره‌ها به بنا افزوده باشند. گنجنامه / تیمچه مظفریه
