اقوام ایرانی

تیره آشوری

دانستنی ها

اطلس تاریخی ایران

اقوام ایران

فرهنگ ها

تیره های ایرانی / جلد دوم / از آغار تا پایان عصر هخامنشی / شروین وکیلی

نام این سرزمین در پارسی باستان اَثورا بوده و به ایلامی آشّورا و در اکدی‌اشور نامیده می‌شد. یونانیان آن را Assuria می‌نوشتند و آسوریا می خواندند. دیوان‌سالاران هخامنشی، از دوران اردشیر به بعد، نامش را به شکلِ آرامی آثور ثبت کرده‌اند و این همان است که بعدتر به آسورستانِ دوران ساسانی و سوریه کنونی تبدیل شد. نام این استان در تمام فهرست‌ها به جز وندیداد آمده است.

این سرزمین ناحیه شمالی میانرودان را تا نواحی ساحلی دریای مدیترانه در بر می‌گرفت و همان قلمرو دولت باستانی آشور بود که از قرن هفدهم پ.م. در این منطقه وجود داشت. پس از شکست و نابودی آشور در اواخر قرن هفتم پ.م. بخش غربی آن به بابل و بخش شرقی‌اش به ماد درپیوست. از دید پارپولا، در دولت هخامنشی بخش شرقی همچنان قسمتی از استان ماد محسوب می‌شد، و تنها بخش غربی بود که با نام استان آشور شناخته می‌شد. با وجود این، بیشتر تاریخ نویسان کل دولت آشور باستان را همتای این استان دانسته‌اند. در این حالت این سرزمین بخش‌های بالایی دجله، میانه و بالای دره فرات، سوریه امروزین و بخشی از جنوب ترکیه را در بر می‌گرفته است.

تا مدت‌ها منابع غربی در توصیف استان آشور آن را سرزمینی برهوت و خالی از سکنه می‌دانستند که بعد از نابودی نینوا و چیرگی مادها و بابلی‌ها بر آن، تا قرن‌ها، آباد نشد و ویرانه باقی ماند. آن‌چه به این تصور دامن می‌زد، انعکاس اغراق‌آمیز گزارش تورات از ویرانی نینوا و شکست خردکننده آشور از مادها بود، به همراه گزارش کسنوفون که در میانه عصر هخامنشی از این سرزمین گذر کرده بود و شهرهای آن را ویرانه توصیف می‌کرد. این در حالی است که تورات در شرح مصائب آشور بیشتر به مضمونی دینی و عبرت‌آموز تأکید دارد و خود کسنوفون در جاهای دیگر کتابش بارها به آبادانی آشور و ثروت این منطقه و گفته که شهربان آن در کاخی زیبا در شهری بزرگ می‌زیسته است. این کاخ و مقر شهربانی اشاره کرده در واقع، آن‌چه او را تحت تأثیر قرار داده، ویرانی شهر نمرود به گمان لایارد در شهر زاخو قرار داشته است. بوده که در زمان هخامنشی نیز همچنان ویرانه بود، اما نباید وضعیتش را به کل این استان تعمیم داد.

تاریخ نویسان امروزین، مانند سیمو پارپولا و جان کورتیس، به درستی این پیش داشت را نقد کرده و نشان داده‌اند که آشور یکی از استان‌های آباد و ثروتمند هخامنشی بوده است. در لوح حقوق بشر کوروش چنین آمده که نبونید بابلی بت‌های این شهر را دزدیده توسط نبونید به امر کوروش به شهر آشور باز پس داده شد اشاره شده است. پس، در زمان او، این شهر هم‌چنان آباد بوده و مرکز دینی آشوریان محسوب می‌شده است و این با ارجاع به سخن تاریخ نویسان باستانی نیز تأیید می‌شود.

در واقع، فرهنگ و هنر آشوری در دوران هخامنشی شکوفا شد. از یک سو، زبان و خط آرامی در گستره‌ای چشم‌گیر رواج یافت و به صورت زبان میانجی در کل شاهنشاهی درآمد و از سوی دیگر، هنر آشوری به صورت استخوان‌بندی هنر هخامنشی رسمیت یافت و بر نگاره‌های تخت جمشید جاودانه گشت. ایشان بیشتر گذشته از این، مردان آشوری بخشی مهم از پیاده‌نظام ارتش شاهنشاهی را تشکیل می‌داده‌اند. به عنوان پیاده‌نظام سبک اسلحه مورد استفاده قرار می‌گرفتند، اما شواهدی هست که نشان می‌دهد همچنان رسته هایی از آن‌ها به عنوآن‌سوارکار در صفوف پیشین سپاهیان خدمت می‌کرده‌اند. سربازان آشوری هم‌چنان به عنوان کسانی که در نبرد تن به تن توانا هستند شهرتی داشتند.

مردم آشور از قبایل سامی تشکیل شده بودند و به ویژه زبان و فرهنگ آرامی در میان‌شان رواج زیادی داشت. از دوران حاکمیت میتانی‌ها بر این قلمرو، عنصری آریایی نیز در آن وارد شده بود که در زمان حاکمیت مادها تقویت شد. در مناطق شمالی این قلمرو قبایل قفقازی هوری همچنان وجود داشتند. شهرهای مهم استان آشور عبارت بودند از: آشور، حران، نصیبین، کالح، تدمر، حمات، حلب، دمشق، صور، صیدا و بوبلوس. گذشته از این شهرهای باستانی، متن آرامی بسیار جالبی که از دوران شهربانی ارشام در مصر به دست آمده، فهرستی از شهرهای مهم استان آشور را به دست می‌دهد که عبارت‌اند از: لاهیرو در دره دیاله، آرزوهینا (تل شِمشِمال امروزین)، اربیل (به اکدی: اَربَع ایل، یعنی »چهار خدا«)، کرکوک، هَلسو و ماتالوباش (اوباشِه در آشوری). بر این پایه، استان آشور بخش مهمی از کردستان عراق را در بر می‌گرفته است.

عکس از کتاب تیره های ایرانی نوشته شروین وکیلی

مقاله و پایان نامه

مطالب مرتبط