اقوام ایرانی

تیره فنیقی

دانستنی ها

اطلس تاریخی ایران

اقوام ایران

فرهنگ ها

تیره های ایرانی / جلد دوم / از آغار تا پایان عصر هخامنشی / شروین وکیلی

فنیقی‌ها مردمی سامی تبار بودند که از میانه هزاره دوم پ.م بر صحنه تاریخ پدیدار شدند. گرانیگاه جغرافیایی شان در دولت‌شهرهای ساحل شرقی دریای مدیترانه قرار داشت که از اوگاریت در شمال تا اشکلون در جنوب زنجیرهای از مراکز جمعیتی پر رونق و مرفه را پدید می‌آورد، که لبنان امروزین گرانیگاه سیاسی اش بود. فنیقی‌ها نخستین مردم دریانورد تاریخ بودند و همچون واسطه‌ای تجاری بین تمدن ایرانی و مصری عمل می‌کردند. به همین خاطر با آن که بخشی از حوزه تمدن ایرانی محسوب می‌شدند، نزدیک‌ترین تماس‌ها را با تمدن مصری داشتند و از دیرباز زیر نفوذ سیاسی و فرهنگی مصر نیز قرار داشتند. با این حال بخشی جدایی ناپذیر از تمدن ایرانی محسوب می‌شدند و به خاطر رونق شهرنشینی و محوریت تجارت در میان‌شان با تمدن مصری و فرهنگ‌های اروپایی دیرآیندتر تفاوت داشتند. فنیقی‌ها در مقام دریانوردانی بازرگان سراسر دریای مدیترانه را زیر نفوذ خود داشتند و از حدود سال ۱۲۰۰ پ.م جنبش کوچ‌نشینی گسترده‌ای به راه‌انداختند که شهرهایی را در سراسر ساحل شمالی آفریقا و سواحل غربی مدیترانه تاسیس می‌کرد. پادشاهی نیرومند کارتاژ که بعدها رقیب و دشمن بزرگ رومیان شد، شاخه‌ای از این کوچ‌نشین‌ها بود، که شاخه‌های دیگرش تا اسپانیا و جنوب فرانسه نیز ادامه می یافت.

فنیقی‌ها نخستین خط الفبایی تاریخ را در حدود سال ۱۰۵۰ پ.م پدید آوردند و این دستاوردی بود که از درآمیختن فرهنگ ایرانی و مصری نتیجه شده بود. شهرهای مهم ایشان یعنی صور و صیدا و آرادوس و بیبلوس و کارتاژ (تونس امروزین) واحدهای اقتصادی و سیاسی مهمی در جهان قدیم محسوب می‌شد و در همسایگی‌شان شهرهایی کوچک‌تر مانند بیبلوس (جبیل امروزین)، تریپولیس (طرابلس) و بروتوس قرار داشتند.

فنیقی‌ها مردمی با زبان و نژاد هم‌سان با کنعانی‌ها بودند و خدایان کنعانی قدیمی را نیز می‌پرستیدند. نام فنیقی‌ها (در یونانی: فوینیکِس Φοίνικες و در لاتین: Punica) از نوعی پارچه ارغوانی رنگ گرفته شده که رنگیزه‌اش را از صدف مورکس می‌گرفتند و در جهان باستان گرانبهاترین و خوشرنگ ترین پارچه محسوب می‌شد و مرکز تولیدش بندرگاه صور بوده است. این گزارش یونانیان که شاهنشاهان هخامنشی جامه و شنل ارغوانی بر تن می‌کنند، با این صنعت نساجی ویژه پیوند داشته است. این مردم همچنین در فن ساخت کشتی نیز پیشگام و پیشرفته بوده‌اند و بخشی از این توانایی به فراوان بودن درختان سرو لبنانی در آن منطقه مربوط می‌شود که عنصری کلیدی در ساخت کشتی‌های قدیمی بوده است. این مهارت‌شان تا حدی زبانزد بوده که در زبان مصری باستان نامشان (فنخو) به معنای نجار و چوب‌بُر بوده است. پس از تاسیس کشور یک‌پارچه ایران و در عصر کمبوجیه نیروی دریایی ایران را فنیقی‌ها پدید آوردند و این همان نیرویی بود که در فتح مصر مورد استفاده قرار گرفت. فرهنگ یونانی در چهار رکن اصلی‌اش که عبارت است از الفبا، اساطیر، دریانوردی و تاسیس کوچ نشینی دنباله روی بی قید و شرط فنیقی‌ها بوده است.

در عصر هخامنشی فنیقی‌ها یکی از اقوام نامدار قلمرو پارسی محسوب می‌شدند. یونانیان ایشان را بخشی از اقوام ایرانی می‌دانستند و مثال هرودوت در ابتدای تواریخ‌اش وقتی می‌خواهد خاستگاه فنیقی‌ها را شرح دهد، از «پارسی‌هایی که تاریخ شان را خوب می‌دانسته‌اند» نقل قول می‌کند. خود فنیقی‌ها هم گذشته از وفاداری سیاسی چشم‌گیرشان به ایران‌زمین که هنگام حمله اسکندر و حمله‌های بعدی رومیان نمایان می‌شد، کاملاً بخشی از موزائیک اقوام ایرانی محسوب می‌شدند و جالب آن که خدایان قدیمی خود را در عصر هخامنشی در قالب بت‌هایی با لباس پارسی بازنمایی می‌کرده‌اند. شواهد نشان می‌دهد که در دولت هخامنشی استانی مستقل به نام فنیقیه نداشته‌ایم و این منطقه و شهرهایی که یونانیان با صفت فنیقی می‌شناختند در استان آشور جای می‌گرفته‌اند.

عکس از کتاب تیره های ایرانی جلد دوم نوشته شروین وکیلی

مقاله و پایان نامه

مطالب مرتبط