اقوام ایرانی

تیره کاریایی

دانستنی ها

اطلس تاریخی ایران

اقوام ایران

فرهنگ ها

تیره های ایرانی / جلد دوم / از آغار تا پایان عصر هخامنشی / شروین وکیلی

نام استان کاریَه در سیاهه داریوش در نقش رستم و در فهرست‌های خشایارشا و اردشیر در تخت جمشید آمده است. هرودوت آن را بخشی از استان ایونیه دانسته است و معمولاً در کتاب‌ها ی تاریخ امروزینِ اروپایی از وی پیروی کرده‌اند. اما با توجه به این که برای یک قرن نام آن در فهرست‌های هخامنشی آمده و سه شاهنشاه بدان اشاره کرده‌اند، باید روایت ایرانی را معتبرتر دانست. کاریه در جنوب غربی آناتولی قرار داشته و مردمش ترکیبی بوده‌اند از کاریایی‌های احتمال قفقازی در جنوب و شرق، و آریایی‌های یونانی‌زبان دُری و ایونی در غرب و شمال. شهرهای مهم آن عبارت بودند از دیدوما، ایاسوس، کاریاندا، خرونسوس و هالیکارناسوس. گاهی میلتوس را هم در این قلمرو در نظر گرفته‌اند.

اهالی کاریه را یونانیان »کارِس« (Κᾶρες) می‌نامیدند و ایشان احتمالاً از بازماندگان بومیان اصلی این منطقه بوده‌اند و با لوویایی‌ها پیوندهایی داشته‌اند. این مردم از دیرباز در منطقه دریای اژه و جزایر موسوم به کوکلاد (سیکلاد) مقیم بوده‌اند و بعدتر زیر فشار مردم وابسته به فرهنگ مینوآ از این مناطق رانده شدند. توکودیدس نوشته که وقتی آتنی‌ها دِلوس را گرفتند، گورهای ساکنان قدیمی شهر را شکافتند و دیدند که بیش از نیمی از جسدها به اهالی کاریه تعلق دارند، که به شکلی متفاوت به خاک سپرده شده بودند. استرابو هم نوشته که همچنان تا دوران او شمار زیادی از مردم کاریه در یونان می‌زیستند و با سبک یونانی‌ها زندگی می‌کردند و به صورت مزدور به خدمتشان در می‌آمدند و پس از آن که ایونی‌ها و دوری‌ها به آناتولی یعنی با آن که در ابتدای کار یونانی‌ها این مردم را از سرزمین کوچیدند، مردم کاریه با ایشان نیز در آمیختند. خود بیرون رانده بودند، اما پیوندهایی هم میان‌شان شکل گرفته بودند و آمیختگی‌هایی پیدا کرده بودند. منابع قدیمی قوم بومی یونان را لِلِگ می‌نامیدند و هم هرودوت هم استرابو گفته‌اند که لِلِگ‌ها با کاریایی‌ها هم‌سان‌اند، یا این دو به قدری در هم آمیخته‌اند که دیگر از هم تفکیک‌پذیر نیستند.

کاریایی‌ها از نظر نژادی و زبانی با یونانی‌ها تفاوت داشته‌اند و به جمعیت آریایی‌هایی تعلق داشتند که در میانه هزاره دوم پ.م به ایران غربی کوچیدند و به این ترتیب خویشاوند هیتی‌ها و میتانی‌ها و لوویایی‌ها و مردم لودیه محسوب می‌شدند. ایزدبانوی هِکاتِه که در یونان هم پرستیده می‌شد از این مردم سرچشمه گرفته و در مرکز دینیشان که در شهر مولاسا (میلاس امروزین در جنوب شرقی ترکیه) قرار داشت، خدای نیرومند و جنگاوری را می پرستیدند که یونانی‌ها به او «زئوسِ کاریایی» می‌گفتند، اما انگار بیشتر با مهر شباهت داشته باشد تا زئوس.

نام ایشان برای نخستین بار در میانه هزاره د. م پ.م در اسناد هیتی پدیدار می‌شود. در این اسناد مردمی که »کارکیا« یا »کارکیسا« خوانده می‌شوند، همچون متحدی در کنار دولت‌شهر آسّووا می ایستند و با تادهولیاس اول شاه هیتی می‌جنگند. در سال ۱۳۲۳ پ.م شاه دیگری که بر هیتی فرمان می‌راند و آرنووانداس نام داشت، به ایشان فرمان داد یکی از متحدانش را یاری دهند و ایشان چنین کردند و به این ترتیب در این هنگام تابع دولت هیتی بوده‌اند. در نبرد بزرگ قادش که در ۱۲۷۴ پ.م میان فرعون مصر و شاه هیتی درگرفت هم کارکیاها در کنار هیتی‌ها می‌جنگیدند.

نام اصلی این مردم احتمالاً «کارک» بوده است. چون فنیقی‌ها هم اسمشان را به صورت «کرک« می‌نوشتند و در متون پارسی باستان هم به صورت قوم «کرکَه» به آن‌ها اشاره شده است. در سروده‌های همری به آنان اشاره شده و ناستِس و آمفیماخوس پسران نومیون از این تیره هستند. در تورات هم نامشان را در کتاب دوم پادشاهان به صورت »کاری« (כָּרִ י) می‌بینیم. مصریان هم که در دوره پسامتیخوس اول و دوم ایشان را همچون سربازانی مزدور در خدمت داشتند، به ایشان «کاری» یا «خاری» می‌گفتند.

در دوران هخامنشی این مردم قومی ایرانی به شمار می‌آمدند و نمادشان خروس بوده است. شاید به این خاطر که نامشان –کارکیا ـ با نام خروس در پارسی باستان و اوستایی (کارکا) هم‌سان بوده است. جالب آن که خودشان هم بر کلاه‌خودهایشان تیغه‌ای شبیه به تاج خروس می‌‎گذاشتند و انگار همذات‌پنداری‌ای با این پرنده داشته‌اند، که با توجه به نزدیکی نامشان به اسم خروس در زبان‌های ایرانی کهن جای تأمل دارد. این هم‌سانی توتم‌وار شهرتی عام داشته و وقتی در سال ۴۰۵ پ.م کوروش کوچک در نبرد با برادرش شاهنشاه اردشیر دوم شکست خورد، به دست جنگاوری از اهالی کاریه کشته شد و اردشیر برای سپاسگزاری از این سرباز نیزه‌ای به او داد که بر فرازش خروسی زرین نشانده بودند و او پیشاپیش ارتش پارسیان حرکت کرد و سپاهیان را هدایت نمود.

عکس از کتاب تیره های ایرانی جلد دوم نوشته شروین وکیلی

مقاله و پایان نامه

مطالب مرتبط