اقوام ایرانی

تیره بلخی

دانستنی ها

اطلس تاریخی ایران

اقوام ایران

فرهنگ ها

تیره های ایرانی / جلد دوم / از آغار تا پایان عصر هخامنشی / شروین وکیلی

این مردم قومی بزرگ و نیرومند بودند که مرکزیت سیاسی ایران شرقی را در دست داشتند. مهم‌ترین شهر و مرکز سیاسی شان بلخ بوده است. مری بویس و ریچارد فرای اعتقاد دارند که گرانیگاه قدرت آریایی‌ها ابتدا در خوارزم قرار داشته و در حدود قرن هفتم پ.م. به سمت جنوب و بلخ تغییر مکان داده است. در مقابل، نیولی معتقد است که از ابتدای کار خوارزم اهمیتی نداشته و این بلخ بوده که مرکز اصلی حکومتی در میان آریایی‌های ایران شرقی محسوب می‌شده است. از دید او، شخصیت‌های اساطیریای مانند گشتاسپ و لهراسپ و اسفندیار از شاهان و پهلوانان این منطقه بوده‌اند. آن‌چه سخن نیولی را تأیید می‌کند، پیوند میان شاهان کیانی با این شهر است و این گزارش که زرتشت در این شهر به قتل رسید. شاهد دیگری که اهمیت این منطقه را نشان می‌دهد، آن است که محل برگزاری مسابقه‌های ورزشی دوره‌ای در میان قبایل آریایی در آن جا قرار داشته است. این مکان نَئوتَکَه خوانده می‌شده و با صفتِ »میدان تمام آریایی‌ها« شهرت داشته است. جایش را بین بلخ و سمرقند دانسته‌اند. در آبان یشت، کیخسرو برای پیروزی در مسابقات گردونه رانی در آن برای آناهیتا قربانی می‌کند.

در زمان فراز آمدن مادها هم گویا بلخ قصدِ اتحاد با آشور را داشته است و دست کم در زمان گشوده شدنِ ماد به دست کوروش، از شورشی که مرکزش بلخ بوده اخباری در دست داریم. نام بلخ در تمام فهرست‌های باستانی به همین شکل آمده است. تا مدت‌ها، باستان شناسان تاریخ تمدن بلخ باستان را به سال‌های ۹۰–۳۵۰ پ.م. محدود می‌دانستند و این متأثر از برداشت باستانشناسان شوروی بود که در میانه قرن بیستم میلادی در این منطقه کاوش می‌کردند. با وجود این، یافته‌های جدید که به دنبال کاوش در شورطوغا ـ در شمال شرقی افغانستان ـ به دست آمده، نشان می‌دهد که سابقه فرهنگ نمازگاه VI، که طلیعه دار تمدن بلخ است، به سال‌های ۱۷۰۰- ۱۶۰۰ پ.م. می‌رسد و با تمدن دره سند و دوران شکوفایی هاراپا هم‌زمان است و نشانه‌های آشکارِ نفوذ فرهنگ دره سند را نشان می‌دهد. به دلیلی ناشناخته، فرهنگ یک‌دست و فراگیر »هاراپا- نمازگاه«، که به عصر مفرغ تعلق داشت، در میانه هزاره دوم پ.م. فرو پاشید و جای خود را به سبک جدیدی از سفال گری و فرهنگی بسیار همگون و فراگیر داد که در فاصله ۱۱۰۰ تا ۷۰۰ پ.م. دوام آورد و طی آن کاربرد آهن در این منطقه فراگیر شد. این فرهنگ در مرو، بلخ و سغد توسعه یافت. در این دوران استحکامات و دژهای بزرگی ساخته شدند و شبکه‌های آبرسانی برای مدیریت کشاورزی بسیار گسترش یافت. این متغیرها معمولاً حضور قدرت سیاسی متمرکزی را نشان می‌دهند که در این مورد نیز به عنوان دلیلی برای حضور یک دولت بلخی نیرومند در عصر پیشاهخامنشی گواه گرفته شده است..

عکس از کتاب تیره های ایرانی جلد دوم نوشته شروین وکیلی

مقاله و پایان نامه

مطالب مرتبط