اقوام ایرانی

تیره هراتی

دانستنی ها

اطلس تاریخی ایران

اقوام ایران

فرهنگ ها

تیره های ایرانی / جلد دوم / از آغار تا پایان عصر هخامنشی / شروین وکیلی

سرزمین افغانستان امروزین در پارسی باستان هَرَیوَه خوانده می‌شد و در ایلامی به شکل هَرّیما و در اکدی به صورت آریمو ثبت شده است. در متن‌های یونانی آن را آرِئیا (Ἀρεία) می‌خواندند که به همین شکل به لاتین (Aria)وارد شده است.

ریشه این نام، بر خلاف باور عامیانه رایج، ربطی به آریایی‌ها ندارد و از «هَر/ سَر» در زبان‌های هند و ایرانی مشتق شده که «جریان یافتن» و «جاری شدن» معنی می‌دهد. در زبان سانسکریت واژه سَرَیو (sarayu) به معنی »هوا، باد، نام رودی« و فعل سَرَتی (sarati) به معنی جاری شدن از این ریشه گرفته شده است. نام رود هری رود نیز از این بن گرفته شده و هریوه در واقع حوزه آبگیر آن را در بر می‌گیرد و نامش را از همین رود گرفته است. جایگاه این سرزمین با استان هرات در افغانستان امروزین یکی بوده و نامش بر آن باقی مانده است. نام باستانی این منطقه، آریانا، نیز از همین واژه مشتق شده است.

ساکنانش مردمی آریایی بوده‌اند و در نگاره‌های تخت جمشید همچون سکاها چکمه‌های بلند و شلوار و پیراهن بر تن کرده‌اند و دستارهایی بر سر دارند.

مهم‌ترین شهر این ناحیه همان هرات بوده است. نام این سرزمین در تمام اسناد هخامنشی آمده، ولی پیش از آن سابقه‌ای از آن در دست نیست. احتمالاً مقصود هرودوت از اشاره به سرزمین کاسپیان، این منطقه بوده است. در وندیداد این ناحیه به سه بخشِ آریا، نیسایا و اوروَرا تقسیم شده است. نویسندگان باستانی به باروری خاک و شکوفایی کشاورزی در این قلمرو تأکید کرده‌اند. استرابو، که مفصل ترین شرح را در این میان در ضمن گفته که هرات مرکز صدور شراب بوده است. هرات با رشته کوه‌هایی از سرزمین‌های به دست داده، همسایه جدا می‌شده است. در شرق پارپامیسادا، در غرب پارت، در جنوب زرنگ و کرمان، و در شمال گرگان همچنین پومپئیوس مِال و مرو همسایه این استان بوده‌اند. نوشته که هرات دروازه ورود به هند محسوب می‌شده است.

مهم‌ترین شهر هرات و پایتخت این استان را آریان در ابتدای قرن دوم میلادی آرتاکوانا (Ἀρτακόανα) نامیده و بطلمیوس با نام آرتیکوانا (Ἀρτικαύδνα) بدان اشاره کرده است و این همان شهر هرات امروزین است. طبق باور اساطیری تاریخ نویسان و جغرافیدانان یونانی و رومی، تمام شهرهای مهم شرقی توسط اسکندر تأسیس شده‌اند، چنان که خودِ آریان هم، بعد از یاد کردن از این پایتخت. داستانی که اگر 8 باستانی، گفته که خودِ شهر هرات را اسکندر بنا نهاد: »Ἀρίοις ἐν ἡ Ἀλεξάνδρεια» پایتختی قبلاً در همین مکان وجود داشته باشد، معقول نیست. تنها برای آن که گستردگی شهرنشینی در این و بطلمیوس منطقه نشان داده شود، فهرستی از شهرهای این استان را به روایت آریان نقل میکنم: دیستا، ناباریس، تاووا، آوگارا، بیتاکسا، سارماگانا، سیفارِه، راگاورا، زاموخانا، آمبروداکس، بوگادیا، وَرپْنا، گودانا، فوراگا، خاتریساخه، خاورینا، اورتیانا، تاوپانا، آستاندا، و البته یکی دو جین اسکندریه که معلوم نیست در یکی دو ماهِ عبور سپاه اسکندر از منطقه چطور با چنین سرعتی ساخته شده‌اند.

عکس از کتاب تیره های ایرانی جلد دوم نوشته شروین وکیلی

مقاله و پایان نامه

مطالب مرتبط