اقوام ایرانی

تیره عربی

دانستنی ها

اطلس تاریخی ایران

اقوام ایران

فرهنگ ها

تیره های ایرانی / جلد دوم / از آغار تا پایان عصر هخامنشی / شروین وکیلی

قلمرویی با حد جنوبی نامشخص که از مرز میان بابل و مصر شروع می‌شده و تا نجد عربستان و حجاز ادامه می یافته است. مردم ساکن آن، قبایل کوچ گرد سامی نژاد بودند و تا پیش از این تاریخ نام شان به این شکل در تاریخ وجود نداشته است. در دوران هخامنشی نیز، نام آن به عنوان قلمرویی جغرافیایی، تنها، در نبشته‌های پارسی باستان دیده می‌شود و وندیداد و هرودوت به آن اشاره‌ای نکرده‌اند، هر چند در این دومی نام شان به عنوان قبیله‌ای آمده است. از این رو، باید تثبیت این اسم همچون برچسبی جغرافیایی را ابداعِ دیوان‌سالاران هخامنشی دانست. این استان را در پارسی باستان اَرَبایه می‌نامیدند. ثبت ایلامی آن هَربایا و شکل اکدی‌اش اَرَبی بوده است. دیوان‌سالاران هخامنشی در متن‌های آرامی سلطنتی آن را هَل‌اَرَبایه خوانده‌اند. شمالی‌ترین و مهم‌ترین شهر آن باید پترا بوده باشد. شهر نوپای یتریبو (یثرب/ مدینه) بی‎‌تردید در آن قرار داشته و بعید نیست که اورشلیم و فلسطین نیز بخشی از آن بوده باشند.

در مورد حد شمالی استان هخامنشی عربستان، به این اندازه می توان گفت که تنها نیمه غربی حاشیه جنوبی خلیج فارس را در بر می‌گرفته و نیمه غربی شمال شبه جزیره عربستان به استان مکه تعلق داشته است. از منطقه قصرالحمراء در منطقه تَیمَه بقایایی از دوران نوبابلی پیدا شده و متونی میخی در آن کشف شده که نشان می‌دهد این منطقه در دوران نبونید برای مدت کوتاهی تابع بابل بوده است. بقایای باستان‌شناختی دیگرِ بازمانده در این منطقه به حضور دیرپا و مستمر ایرانیان در عصر هخامنشی دلالت می‌کند. کتیبه‌ای به خط آرامی سلطنتی از این منطقه به دست آمده و نظام آبرسانی گسترده و بزرگی شهری که در این همچنین منطقه وجود داشته نشانه آباد بودن و جمعیت زیادش در دوران زمام داری هخامنشیان بوده است. در وادی القری و العال (دِدان باستانی) مراکز جمعیتی مهمی وجود داشته که در دوران هخامنشی فعال بوده و هنوز درست کاوش نشده است.

در تل خلیفه، در شمال خلیج عقبه، یک مرکز مهم بازرگانی وجود داشته که عود و کندر صادر می‌کرده و از قرن هفتم و هشتم پ.م. فعال بوده است. این مرکز در دوران هخامنشی نیز شکوفا و پر رونق بوده و نبشته‌های آرامی و فنیقی کشف شده در آن نشان می‌دهد که در این عصر ارتباط تجاری گسترده‌ای با این مرکز جمعیتی در میانه قرن چهارم پ.م. پس از ورود مقدونیان به مناطق دوردست داشته است. میدان و فروپاشی هخامنشی به تدریج رو به زوال رفت، هر چند انحطاط بازرگانی این منطقه از حدود ۳۸۶ پ.م، که شورشی در دلتای مصر برخاست، آغاز شده بود.

در مورد حد جنوبی استان عربستان داده‌هایی جسته و گریخته در دست داریم. می دانیم که در کویت باستان شناسان در جزیره فیلکه (در کویت)، و بحرین امروزین مهاجرنشین‌های هخامنشی وجود داشته‌اند. تل خزعه، ظهران، عُقیر، بحرین و عمان آثاری از دژها و تابوت‌ها و ظروف و تندیس‌های هخامنشی یافته‌اند و باب شدن ساخت کاریز و استفاده از آهن در این منطقه زیر تأثیر پارسیان آغاز شده است، هر چند شمار و حجم این بقایا اندک است و سبک محلی خاص این منطقه بر آن غلبه دارد.

عکس از کتاب تیره های ایرانی جلد دوم نوشته شروین وکیلی

مقاله و پایان نامه

مطالب مرتبط