اقوام ایرانی

تیره ایونی

دانستنی ها

اطلس تاریخی ایران

اقوام ایران

فرهنگ ها

تیره های ایرانی / جلد دوم / از آغار تا پایان عصر هخامنشی / شروین وکیلی

ایونی‌ها که امروز در شکل دگرگون شده همین واژه یونانی خوانده می‌شوند، در تخت جمشید زیرشاخه‌های گوناگون دارند و بر اساس قلمرو جغرافیایی‌شان به ایونی‌های این‌سوی دریا، آن‌سوی دریا و سپر بر سر تقسیم می‌شوند. اسم ایونیه نیز تا پیش از نبشته‌های هخامنشی به عنوان برچسبی جغرافیایی رواج نداشته است. هرودوت نوشته که تا زمان او، تنها، یونانی‌های ساکن در آسیا، یعنی آناتولی و شمال بالکان که از دیرباز شهروند دولت هخامنشی بودند، این نام را پذیرفته‌اند و مردم آتن، که با اقتدار پارسیان میانه‌ای نداشتند، از این که به این نام شناخته شوند شرم داشتند، هر چند در این مورد آگاه بودند که بخشی از خانواده قبایل ایونی محسوب می‌شوند.

بنابراین خودِ مردم یونانی زبان هم به دلالت سیاسی این کلمه واقف بوده‌اند و می‌دانسته‌اند که ایرانیان این نام را بر ایشان نهاده‌اند. از مرور منابع یونانی باستان روشن می‌شود که ساکنان شهرهای خارج از قلمرو اقتدار هخامنشیان ترجیح می‌داده‌اند خود را با نام قبیله یا شهرشان بشناسند. به این ترتیب با رده‌بندی ایرانیان، که گروهی بزرگ به نام ایونی/ یونانی را تعریف کرده بودند، مخلافت می‌ورزیدند. در منابع پارسی باستان نیز در مورد این نام آشفتگی وجود دارد و معلوم است که دیوان‌سالاران هخامنشی در رده‌بندی بخش‌های گوناگون آن و نام نهادن بر آن مرتب تجدید نظر می‌کرده‌اند. احتمالاً قلمرو کلی این منطقه سرزمین‌های دو سوی دریای مرمره را در بر می‌گرفته است. بنابراین، گستره آن بخش غربی ترکیه امروزین و یونان و مقدونیه و جنوب بالکان را شامل می‌شده است. چنین می‌نماید که حاکمان پارسی سرزمین‌های تازه کشف شده‌ای از این دست را بر مبنای زبان ساکنان‌شان نام گذاری می‌کرده‌اند. با توجه به آن که از ابتدای هزاره نخست پ.م. مجموعه‌ای از قبایل یونانی زبان در این منطقه می‌زیستند، حد و مرز یادشده را می‌توان محتمل‌ترین حدس دانست. مردم این منطقه از مردمی آریایی و یونانی زبان تشکیل شده بود که در قرن دوازدهم تا دهم پ.م. به این ناحیه کوچیدند. مردم بومی که زبان و نژادی قفقازی داشته‌اند، تنها، در بخش‌های شمالی باقی ماندند و در جنوب به تدریج در مهاجران حل شدند. نام ایونیه در تمام فهرست‌ها جز وندیداد دیده می‌شود، اما در هر کتیبه به زیرواحدهای متفاوتی تقسیم شده است. داریوش در بیستون آن را با دو نامِ ایونیه و «کنارِ دریا» (تیایی درَیهیا) می نامد، اما در تخت جمشید آن را به «ایونی خشکی» و «کنار دریا» و «آن‌سوی دریا» تقسیم می‌کند و گویا این نام گذاری مجدد به خاطر تسخیر سرزمین‌های جدید بالکانی در جریان حمله به سکاهای دانوب ضرورت یافته باشد. نام سرزمین «کنار دریا» در فهرست تخت جمشید دیده نمی‌شود و پهنه آن در استان‌های دیگر ادغام شده است.

در نقش رستم بار دیگر نام ایونیه آمده، و گروه دیگری به نام ایونی کاله بر سر بدان افزوده شده‌اند. عبارت پارسی باستان برای این یونانیان «یئونا تَکَبَرا پوتایا» است، که با ارجاع به ترجمه اکدی‌اش معلوم می‌شود که یعنی «یونانیانِ سپر بر سر». منظور از این سپر قاعدتاً کاله لبه گردِ پهنی است که در یونانی پتاسوس نامیده می‌شده و معمولاً در نقاشی‌ها بر سر هرمس دیده می‌شود. این کاله را، به ویژه مردم مقدونیه، بر سر می‌‎گذاشتند. چنان که اسکندرِ نخست، شاه مقدونیه، در سال ۴۷۸ پ.م. که تابع هخامنشیان بود شاید به پیروی از دیوان‌سالاری پارس‌ها روی سکه هایش خود را با این کاله بر سر بازنمود.

خشایارشا ایشان را به ایونی این‌سوی دریا و آن‌سوی دریا تقسیم کرده و قاعدتاً منظورش دریای اژه است و به فتوحات خود در شبه جزیره یونان اشاره می‌کند. اردشیر یکم بار دیگر به همان عبارتِ ایونی و ایونی سپر بر سر بازمی گردد. احتمالاً این شکلِ اخیر وضعیتی بوده که در نهایت در دیوان‌سالاری هخامنشی پذیرفته شده است. بر این مبنا بالکان امروز، یعنی سرزمین‌های آن‌سوی هلسپونت و قلمرو غرب دریای مرمره، ایونیه نامیده می‌شده و مقدونیه در آن‌سوی دریای اژه از آن تکفیک شده و ساکنانش با نام سپر بر سر برچسب خورده‌اند. این نام‌ها در وندیداد دیده نمی‌شوند و هرودوت نیز آن‌ها را به صورت ساتراپی هلسپونت و استان ایونیا مورد اشاره قرار داده که باید به همین تمایز مربوط شود. شهرهای مهم این قلمرو عبارت بودند از: بیزانتیون (قسطنتنیه)، آرگوس، تبس، کورینت و پال (پایتخت مقدونیه) در ایونیه آن‌سوی دریا؛ میلتوس و افسوس در ایونیه اینسوی دریا؛ و ساموس، رودس و موتیلنه در منطقه اژه. با توجه به سرکشی آتن و دو بار فتح شدنش در دوران خشایارشا این شهر را نیز باید در همین قلمرو گنجاند.

عکس از کتاب تیره های ایرانی جلد دوم نوشته شروین وکیلی

مقاله و پایان نامه

مطالب مرتبط